«ΓΝΩΣΗ, ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Tribune, 27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1946
Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
Copyright: Christos P. Papachristopoulos
Γράφει κάπου ο Bernard Shaw ότι στην σημερινή εποχή
είμαστε πιο αφελείς και προληπτικοί απ’ ό,τι ήμασταν τον Μεσαίωνα
–και, ως ένα παράδειγμα της σύγχρονης ευπιστίας, αναφέρει την ευρύτατα διαδεδομένη πεποίθηση
ότι η Γη είναι στρογγυλή.
Ο μέσος άνθρωπος, λέει ο Σώου, δεν μπορεί να δώσει ούτε καν μία λογική αιτία
ώστε να εξηγήσει γιατί νομίζει πως η Γη είναι στρογγυλή.
Απλά, καταπίνει αυτήν την θεωρία διότι υπάρχει κάτι σ’ αυτήν που ασκεί γοητεία
στην σκέψη του 20ου αιώνα.
Τώρα, ο Σώου υπερβάλλει –αλλά, σε όσα λέει, κάτι βγάζει νόημα.
Αξίζει, άρα, να παρακολουθήσουμε τον συλλογισμό χάριν του φωτός που ρίχνει στην σύγχρονη γνώση.
Γιατί ακριβώς πιστεύουμε πράγματι όλοι μας ότι η Γη είναι στρογγυλή;
Δεν μιλώ για τους λίγους χιλιάδες αστρονόμους, γεωγράφους και ούτω κάθ’ εξής
(οι οποίοι θα μπορούσαν να παράσχουν αποδείξεις ως αυτόπτες μάρτυρες
ή κατέχουν μια θεωρητική γνώση των τεκμηρίων)
αλλά για τον απλό, συνηθισμένο πολίτη –όπως εσείς κι εγώ– που διαβάζει εφημερίδα.
Όσον αφορά την θεωρία ότι η Γη είναι επίπεδη,
πιστεύω ότι θα μπορούσα να την καταρρίψω.
Αν στέκεσαι στην ακτή της θάλασσας μιαν ωραία, με καθαρή ατμόσφαιρα ημέρα
μπορείς να δεις τα κατάρτια και τα φουγάρα αόρατων πλοίων που διασχίζουν τους ορίζοντες.
Αυτό το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί μόνον αν υποθέσουμε
ότι η επιφάνεια της Γης είναι καμπυλοειδής.
Αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται και ότι η Γη είναι σφαιρική!
Φανταστείτε μιαν άλλη θεωρία, γνωστή ως «θεωρία της Οβάλ Γης» και σύμφωνα με την οποία
το σχήμα της Γης είναι ελλειψοειδές, σαν ένα αυγό.
Τί μπορώ να πω, άραγε, για να την αντικρούσω;
Ενάντια στον άνθρωπο της Γης Οβάλ, το πρώτο χαρτί που μπορώ να τραβήξω
είναι οι αναλογίες μεταξύ Ηλίου και Σελήνης.
Πολύ πρόθυμα ο άνθρωπος της Γης Οβάλ θα μου απαντήσει πως δεν ξέρω –μέσω της προσωπικής μου
παρατήρησης– ότι αυτά τα δύο σώματα είναι σφαιρικά.
Γνωρίζω μονάχα ότι φαίνονται στρογγυλά.
Θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι επίπεδοι δίσκοι.
Δεν έχω ουδεμία απάντηση σε αυτό.
Επιπλέον, θα συνέχιζε, τί λόγους έχω για να σκέφτομαι
ότι η Γη πρέπει να έχει εξ ανάγκης το ίδιο σχήμα με τον Ήλιο και την Σελήνη;
Ούτε σε αυτό μπορώ να απαντήσω.
Το δεύτερο χαρτί που παίζω είναι η σκια της Γης: όταν πέφτει στο φεγγάρι κατά την διάρκεια των εκλείψεων,
μοιάζει σαν να είναι η σκια ενός στρογγυλού αντικειμένου.
Πώς γνωρίζω όμως, απαιτεί να μάθει ο άνθρωπος της Γης Οβάλ, ότι οι εκλείψεις στην επιφάνεια της Σελήνης
προκαλούνται από την σκια της Γης;
Η απάντηση είναι πως δεν ξέρω –αλλά πήρα στα τυφλά αυτές τις πληροφορίες
από άρθρα εφημερίδων και επιστημονικά βιβλία.
Ηττημένος στις μικρές παρτίδες, ποντάρω τώρα στην Βασίλισσα και Μητέρα όλων των Μπλοφών:
στην γνώμη των εξπέρ.
Ο αστρονόμος του Βασιλικού Αστεροσκοπείου, που θα έπρεπε να ξέρει, μου λέει ότι η Γη είναι στρογγυλή.
Ο άνθρωπος της Γης Οβάλ καλύπτει την Ντάμα του με τον Ρήγα.
Ήλεγξα την μαρτυρία του Αστρονόμου
–και πώς, άραγε, θα μπορούσα καν να ξέρω κάποιον τρόπο για να την τεστάρω;
Εδώ βγάζω από το μανίκι μου τον Άσσο.
Ναι, γνωρίζω πράγματι έναν τρόπο.
Οι αστρονόμοι μπορούν να προβλέπουν τις εκλείψεις
–και αυτό αποδεικνύει πως οι αντιλήψεις τους αναφορικά με το ηλιακό σύστημα είναι αρκετά σωστές.
Επομένως, δικαιολογούμαι να κάνω αποδεκτά τα αξιώματα των ειδικών για το σχήμα της Γης
«επειδή το λένε αυτοί».
Αν ο άνθρωπος της Γης Οβάλ απαντήσει, πράγμα το οποίο πιστεύω πως θα γίνει, ότι και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι
(που θεωρούσαν ότι ο Ήλιος γυρίζει γύρω από την Γη) κι αυτοί μπορούσαν να κάνουν πρόγνωση για τις εκλείψεις,
τότε μπαμ! πάει ο Άσσος μου.
Μου έχει μείνει μόνον ένα τελευταίο χαρτί: η ναυσιπλοήγηση.
Τα πλοία μπορούν να σαλπάρουν με ανοιχτά πανιά, γυρίζοντας τον κόσμο,
και να φθάνουν στα μέρη που είχαν σκοπό να φθάσουν μέσω υπολογισμών που γίνονται
βάσει εικασιών ότι η Γη είναι σφαιρική.
Πιστεύω ότι αυτό αποτελείωσε τον άνθρωπο της Γης Οβάλ,
αν και μπορεί –ακόμα και τότε– να έχει, πιθανόν, κάτι σαν κρυφό χαρτί για να ανταπαντήσει.
Όπως θα γίνει αντιληπτό, οι λόγοι που έχω για να σκέπτομαι
ότι η Γη είναι σφαίρα είναι μάλλον ευπρόσβλητοι.
Αυτή, ωστόσο, παραμένει μια εξαιρετικά στοιχειώδης πληροφορία.
Στην πλειοψηφία των υπολοίπων ζητημάτων, θα έπρεπε πολύ νωρίτερα να έχω καταφύγει στον ειδικό
και θα ήταν λιγότερο εφικτό να υποβάλω τις βαρυσήμαντες διακηρύξεις του σε τεστ κρίσεως.
Και, ως επί το πλείστον, το μεγαλύτερο τμήμα των γνώσεών μας βρίσκεται σε αυτό το επίπεδο:
δεν εδράζονται στην λογική αιτιολόγηση ή στο πείραμα αλλά στην αυθεντία.
Και πώς θα μπορούσε, άραγε, να συμβαίνει διαφορετικά όταν το εύρος των γνώσεων είναι τόσο αχανές
που και οι ίδιοι οι ειδήμονες γίνονται αδαείς μόλις απομακρυνθούν από το προσωπικό τους πεδίο εξειδίκευσης;
Οι περισσότεροι άνθρωποι, εάν τους είχε ζητηθεί να αποδείξουν ότι η Γη είναι στρογγυλή,
δεν θα έμπαιναν καν στον κόπο να χρησιμοποιήσουν τα αρκετά αδύναμα επιχειρήματα που περιέγραψα.
Θα τελείωναν εξ αρχής, λέγοντας ότι «όλοι ξέρουν» ότι η Γη είναι στρογγυλή
ενώ, αν πιέζονταν περαιτέρω, θα θύμωναν.
Ο Σώου έχει δίκιο, κατά μίαν έννοια: πρόκειται, πράγματι, για μιαν εποχή ευπιστίας
–και, εν μέρει, γι’ αυτό ευθύνεται το βάρος της γνώσης που πρέπει σήμερα να μεταφέρουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου