«ΟΑΣΕΙΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ» Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

«ΟΑΣΕΙΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ»

Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

Tribune, 11 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1946

Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου

Copyright: Christos P. Papachristopoulos

Πριν μερικούς μήνες έκοψα από ένα γυαλιστερό, ιλλουστρασιόν περιοδικό κάποιες παραγράφους

που είχε γράψει μια δημοσιογράφος για να περιγράψει το θέρετρο ψυχαγωγίας του μέλλοντος.

Είχε πρόσφάτως περάσει κάποιο χρονικό διάστημα στην Χονολουλού, εκεί όπου οι οξύτητες του πολέμου

φαίνονται πως υπήρξαν ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτες.

Ωστόσο, «ένας πιλότος μεταγωγικού …μου είπε πως με όλην την εφευρετικότητα που συγκεντρώθηκε σε αυτόν

τον πόλεμο, ήταν κρίμα που κάποιος δεν ανακάλυψε πώς, άραγε, θα μπορούσε ένας καταπονημένος και

διψασμένος για ζωή άνθρωπος να ρηλαξάρει, να ξεκουραστεί, να παίξει πόκερ, να πιεί και να κάνει έρωτα –όλα

αυτά ταυτόχρονα και νυχθημερόν– και να βγει από αυτό νοιώθοντας όμορφα και φρέσκος και πανέτοιμος

να κάνει πάλι την δουλειά».

Αυτό της υπενθύμισε έναν επιχειρηματία που είχε γνωρίσει προσφάτως και ο οποίος σχεδίαζε να δημιουργήσει

έναν «τόπο ευδαιμονίας που νομίζει ότι θα πιάσει αύριο, όπως χθες πέτυχαν οι κυνοδρομίες και οι αίθουσες

χορού». Το όνειρο του καινοτόμου επιχειρηματία περιγράφεται με ορισμένες λεπτομέρειες:

«Τα αντίγραφα των σχεδιαγραμμάτων του αναπαριστούσαν μιαν έκταση που κάλυπτε αρκετές εκατοντάδες

χιλιόμετρα, σκεπασμένη από μια σειρά κυλιομένων υπόστεγων –διότι ο καιρός στην Αγγλία είναι άστατος και

δεν μπορείς να τον εμπιστευτείς– και η οποία διέθετε έναν κεντρικό χώρο που απλωνόταν παντού και είχε

μιαν αχανή πίστα χορού, φτιαγμένη από διάφανο πλαστικό που μπορεί να φωταγωγηθεί από κάτω.

Γύρω του μαζεύονται κατά ομάδες άλλοι λειτουργικοί χώροι, σε διαφορετικά επίπεδα.

Μπαρ με εξώστες, εστιατόρια που έχουν πρόσβαση στην θέα από ψηλά των κατοικιών της πόλης και ρέπλικες

που βρίσκονταν στο επίπεδο του εδάφους.

Ένα σετ αλσυλλίων με σχήμα κορίνων.

Δύο γαλάζιες λιμνοθάλασσες: η μία, περιοδικά αναταρασσόμενη από κύματα, για τους δεινούς κολυμβητές και η άλλη, μια καλοκαιρινή πισίνα με νερά «λάδι», για τους αργόσχολους κολυμβητές.

Από πάνω τους, λάμπες ηλιακού φωτός για να δημιουργούν την προσομοίωση ότι βρίσκεσαι στην καρδιά του κατακαλόκαιρου τις ημέρες εκείνες που τα στέγαστρα δεν κατεβαίνουν ώστε να αποκαλύψουν έναν καυτόν ήλιο στον ανέφελον ουρανό.

Αράδες σαιζ-λονγκ στις οποίες μπορούν να ξαπλώνουν άνθρωποι που φορούν γυαλιά ηλίου και μαγιώ και να ξεκινήσουν μαύρισμα ή να μαυρίσουν ακόμη περισσότερο κάτω από μια λάμπα ηλιακής ακτινοβολίας».

Η μουσική κυλά ρέοντας μέσα από εκατοντάδες γρίλιες που συνδέονται με ένα κεντρικό παλκοσένικο, όπου

εμφανίζονται συμφωνικές ή χορευτικές ορχήστρες ή όπου μπορεί να πιαστεί, να ενισχυθεί και να αναμεταδοθεί

ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα.

Στο εξωτερικό 2 γκαράζ παρκαρίσματος αυτοκινήτων 1000 θέσεων. Το ένα, δωρεάν. Το άλλο, ένας ευάερος,

ανοιχτός κινηματογράφος «ντράϊβ-ιν» όπου τα αυτοκίνητα περνούν σε ουρές από διόδια και το φιλμ που

παίζεται σε μια γιγαντιαία οθόνη αντίκρυ σε μια σειρά συγκεντρωμένων αυτοκινήτων. Φύλακες με ενιαία,

ομοιόμορφη στολή ελέγχουν τα αυτοκίνητα, παρέχουν νερό και βοήθεια δωρεάν, πωλούν πετρέλαιο και λάδι.

Κοπέλες με σπορ παντελόνια από λευκό σατέν παίρνουν παραγγελίες για να φέρουν φαγητά και ποτά από

τον μπουφέ και τα σερβίρουν σε δίσκους.

Τώρα, όταν κανείς ακούει φράσεις όπως «μέρος διασκέδασης», «καταφύγιο απόλαυσης», «χώρα της

ευδαιμονίας» είναι δύσκολο να μην θυμηθεί την συχνά αναφερόμενη αρχή του ποιήματος «Κουμπλά Χαν»

του Κώλριτς.

In Xanadu did Kubla Khan Εξέδωσε στην Ξαναντού ο Χαν Κουμπλά

A stately pleasure-dome decree: ένα άκρως ηδονικό επίσημο διατάγμα: να κτιστεί ένα παλάτι

Where Alph, the sacred river, ran απολαύσεων εκεί όπου ο ιερός ποταμός Άλφα

Through caverns measureless to man μέσα από σπήλαια απροσμέτρητα στον άνθρωπο

Down to a sunless sea. εξέβαλε τα νερά του σε μιαν ανήλιαγη θάλασσα.

So twice five miles of fertile ground Περιφράχτηκαν, λοιπόν, δεκάξη χιλιόμετρα γόνιμης γης

With walls and towers were girldled round: με τείχη και πύργους:

And there were gardens bright with sinuous rills υπήρχαν εκεί κήποι λαμπεροί με στρογγυλά, περιστρεφόμενα

Where blossomed many an incense-bearing tree; κρεμαστά μπαλκόνια όπου φύτρωναν πολλά αρωματικά δένδρα

And here were forests ancients as the hills, και υπήρχαν δω δάση τόσο αρχέγονα όσο και οι λόφοι, όπου

Enfolding sunny spots of greenery. ξεδιπλώνονταν ηλιόλουστα μέρη με πρασινάδα

Διαπιστώνεται, όμως, ότι ο Coleridge τα είχε προβλέψει όλα λάθος.

Αμέσως-αμέσως δίνει μιαν νότα λάθος, μιλώντας για «ιερούς» ποταμούς και «σπήλαια απροσμέτρητα».

Στα χέρια του προαναφερομένου επιχειρηματία, το πρότζεκτ του Κουμπλάϊ Χαν θα είχε εξελιχθεί σε κάτι αρκετά

διαφορετικό. Τα σπήλαια θα διέθεταν αιρ-κοντίσιον και διακριτικόν φωτισμό ενώ θα μετατρέπονταν σε φυτείες

καλλιέργειας τσαγιού κατά το Μαυριτανικό, Καυκασιανό ή Χαβανέζικο στυλ καθώς το αρχικό βραχώδες

εσωτερικό τους θα ήταν κρυμμένο κάτω από σοφάδες πλαστικού, διακοσμημένου με γούστο.

Ο Άλφα, ο ιερός ποταμός, θα καταδικαζόταν ώστε να μετατραπεί σε μιαν τεχνητώς θερμαινόμενη πισίνα μπάνιου

ενώ η ανήλιαγη θάλασσα θα είχε φωταγωγηθεί από κάτω της με ροζ ηλεκτρικά φώτα και θα έκανε κρουαζιέρα

κανείς κατά μήκος της, διασχίζοντάς την με πραγματικές γόνδολες Βενετίας που η καθεμιά θα ήταν εξοπλισμένη

με ιδιαίτερο ραδιοφωνικό συγκρότημα.

Τα δάση και τα «μέρη με πρασινάδα» που αναφέρονται από τον Κώλριτς θα εκκαθαρίζονταν ώστε να κάνουν χώρο

για γήπεδα του τέννις καλυμμένα από γυάλινες οροφές, για μια σκηνή ορχήστρας, για μια πίστα του

ρόλλερ-σκαίητινγκ και ίσως για ένα γήπεδο γκολφ με 9 τρύπες.

Με μια λέξη, θα υπήρχαν όλα όσα θα επιθυμούσε ένας άνθρωπος «διψασμένος για ζωή».

Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι σε όλον τον κόσμο εκατοντάδες θέρετρα ψυχαγωγίας, παρόμοια με αυτό που μόλις

περιγράφτηκε, σχεδιάζονται ήδη αυτήν την ώρα και ίσως ήδη να κατασκευάζονται.

Είναι απίθανο να ολοκληρωθούν έως το τέλος –τα παγκόσμια γεγονότα θα το δείξουν αυτό– αλλά

αντιπροσωπεύουν αρκετά πιστά την αντίληψη που έχει για την ψυχαγωγία ο σύγχρονος, πολιτισμένος άνθρωπος.

Κάτι παρόμοιο έχει επιτευχθεί ήδη εν μέρει στα περισσότερα υπέροχα παλάτια του κινηματογράφου,

ξενοδοχεία, εστιατόρια, μέγαρα χορού και στα πολυτελή υπερωκεάνια.

Με μια κρουαζιέρα αναψυχής ή στον Οίκο της Λυόν αντιλαμβάνεται κανείς περισσότερα απ’ ότι με μια ματιά

για αυτόν τον μελλοντικό παράδεισο.

Εάν αναλυθεί, τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

1. Κανείς ποτέ δεν μένει μόνος του.

2. Κανείς ποτέ δεν κάνει τίποτα για τον εαυτό του.

3. Κανείς ποτέ δεν βλέπει, εντός του πεδίου όρασής του, άγρια βλάστηση ή φυσικά αντικείμενα κανενός είδους.

4. Το φως και η θερμοκρασία ρυθμίζονται πάντοτε με τεχνητά μέσα.

5. Κανείς ποτέ δεν βρίσκεται εκτός της εμβέλειας του ήχου της μουσικής.

Η μουσική –και, αν είναι δυνατόν, θα έπρεπε αν είναι η ίδια μουσική για όλους– είναι το πιο σημαντικό συστατικό.

Η λειτουργία της είναι να εμποδίζει την σκέψη και την συζήτηση καθώς και να αποκλείει κάθε φυσικόν ήχο,

όπως το τιτίβισμα στο τραγούδι των πουλιών ή το θρόϊσμα του ανέμου που θα μπορούσε, ειδάλλως, να εισβάλει.

Το ραδιόφωνο χρησιμοποιείται ήδη συνειδητά για αυτόν τον σκοπό από αμέτρητους ανθρώπους.

Σε πάρα πολλά σπίτια της Αγγλίας το ραδιόφωνο δεν κλείνει κυριολεκτικά ποτέ, αν και μανιπουλάρεται από καιρού

εις καιρόν ώστε να εξασφαλίσει ότι μόνο λάϊτ μουσική θα βγαίνει από αυτό.

Γνωρίζω ανθρώπους που θα αφήσουν το ράδιο να παίζει καθ’ όλη την διάρκεια ενός γεύματος ενώ συγχρόνως

θα συνεχίζουν να μιλάνε τόσο δυνατά όσο χρειάζεται για να ισοσταθμιστούν τόσον οι φωνές όσο και η μουσική.

Αυτό γίνεται με συγκεκριμένον σκοπό.

Η μουσική παρεμποδίζει από το να γίνει η συζήτηση σοβαρή ή έστω συγκροτημένη γιατί οι ήχοι των φωνών

αποσοβούν τον οποιονδήποτεν από το να ακούσει προσεκτικά την μουσική και, άρα, παρακωλύουν την έναρξη

αυτού του τρομερού πράγματος: της σκέψεως. Διότι

The lights must never go out, Τα φώτα δεν πρέπει ποτέ να σβήνουν,

The music must always play, Η μουσική πρέπει πάντα να παίζει,

Lest we should see where we are; Για μήπως και δούμε που είμαστε∙

Lost in a haunted wood, Χαμένοι σ’ ένα στοιχειωμένο δάσος,

Children afraid of the dark Παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι

Who have never been Που ποτέ δεν υπήρξαμε

Happy or good. καλά ή ευτυχισμένα.

Είναι δύσκολο να μην αισθανθεί κανείς ότι ο υποσυνείδητος σκοπός των περισσοτέρων τυπικών

σύγχρονων «ασύλων διασκέδασης» είναι η επιστροφή στην μήτρα.

Διότι και εκεί, επίσης, κανείς δεν ήταν ποτέ μόνος του, ποτέ δεν έβλεπε το φως της ημέρας, η θερμοκρασία

πάντοτε ρυθμιζόταν, κανείς δεν έπρεπε να ανησυχεί για την εργασία ή την τροφή του και οι σκέψεις του

πνίγονταν από έναν διαρκή ρυθμικόν χτύπο –αν υπήρχαν σκέψεις.

Όταν κανείς ρίξει μια ματιά στην πολύ διαφορετική σύλληψη της ιδέας του Κώλριτς για ένα «παλάτι απολαύσεων»

διαπιστώνει ότι περιλαμβάνει, εν μέρει, κήπους με περιστρεφόμενα μπαλκόνια και, εν μέρει, σπήλαια και ποτάμια

και δάση και βουνά με «αβυσσαλέα, ρομαντικά χάσματα» –με μια λέξη, περιλαμβάνει ό,τι ονομάζεται «Φύση».

Όμως, η συνολική αντίληψη για τον θαυμασμό της Φύσης

και για το συναίσθημα να νοιώθει κανείς ένα είδος θρησκευτικού δέους

στην παρουσία ερήμων, καταρρακτών ή κρουσταλλένιων νερών σε μιαν κοιλάδα,

είναι δεμένο σε άμεση σχέση με την αίσθηση της ασημαντότητας και αδυναμίας του ανθρώπου

απέναντι στην ισχύ του σύμπαντος.

Το φεγγάρι είναι όμορφο εν μέρει επειδή δεν μπορούμε να το αγγίξουμε,

η επιφάνεια της θαλάσσης είναι εντυπωσιακή

επειδή ποτέ κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα την διασχίσει με ασφάλεια.

Ακόμα και η απόλαυση που δοκιμάζει κανείς μυρίζοντας ένα άνθος

εξαρτάται εν μέρει από την αίσθηση ενός μυστηρίου –και αυτό ισχύει ακόμα και για έναν βοτανολόγο που ξέρει

όλα όσα μπορούν να γίνουν γνωστά για τα λουλούδια.

Στο ενδιάμεσο, όμως, η εξουσία του ανθρώπου στην Φύση αυξάνεται σταθερά.

Με την συνδρομή της ατομικής βόμβας, θα μπορούσαμε κυριολεκτικά να μετακινήσουμε όρη και βουνά:

θα μπορούσαμε –όπως λέγεται– ακόμα και να μεταβάλουμε το κλίμα της Γης

λιώνοντας τις πολικές τράπεζες πάγων και υδροδοτώντας την Σαχάρα.

Δεν υπάρχει, επομένως, κάτι το συναισθηματικό κι απόκρυφο

στην προτίμηση του κελαηδίσματος των πουλιών από την μουσική σουϊνγκ

αλλά και στην επιθυμία να αφεθούν δω κι εκεί λίγοι απομονωμένοι θύλακες άγριας φύσης

αντί να καλυφθεί ολόκληρη η επιφάνεια της Γης από ένα δίκτυο αυτοκινητοδρόμων «Autobahnen» λουσμένων

στο τεχνητό φως του ήλιου με προβολείς;

Το όλο ζήτημα δημιουργείται μόνον επειδή ο άνθρωπος, εξερευνώντας το φυσικό σύμπαν,

δεν έχει κάνει καμιά προσπάθεια να εξερευνήσει τον εαυτό του.

Αρκετά απ’ όσα γίνονται εν ονόματι της ευχαρίστησης

αποτελούν απλά μιαν προσπάθεια να καταστραφεί η συνειδητοποίηση.

Αν άρχιζε κανείς ρωτώντας «Τί είναι ο άνθρωπος; Ποιές είναι οι ανάγκες του; Πώς μπορεί να εκφράσει καλύτερα

τον εαυτό του;», θα ανακάλυπτε ότι δεν είναι επαρκείς λόγοι για να καταστρέψει την συνείδησή του απλά

το να έχει την δυνατότητα να αποφύγει την εργασία και να ζει την ζωή του, από την γέννηση ως τον θάνατο

στο ηλεκτρικό φως και στην μελωδία έτοιμης μουσικής.

Ο άνθρωπος χρειάζεται την θαλπωρή, την κοινωνικότητα, τον ελεύθερο χρόνο, τις ανέσεις και την ασφάλεια∙

επίσης, έχει ανάγκη από την μοναξιά, την δημιουργικήν εργασία και την αίσθηση του θαυμασμού.

Αν το αναγνώριζε αυτό, θα μπορούσε να αξιοποιήσει τα επιτεύγματα της επιστήμης και της βιομηχανίας

εκλεκτικά, εφαρμόζοντας πάντα το ίδιο τεστ: Με κάνει αυτό περισσότερο ή λιγότερο άνθρωπο;

Θα μάθαινε, τότε, ότι η μεγαλύτερη ευτυχία δεν βρίσκεται στο να ρηλαξάρει, στο να αναπαύεται, στο να πίνει

και στο να κάνει έρωτα ταυτόχρονα.

Και ο ενστικτώδης τρόμος που νοιώθουν όλοι οι ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι

για την προοδευτική εκμηχάνιση της ζωής

δεν θα αντιμετωπιζόταν σαν να είναι ένας σκέτος συναισθηματικός αρχαϊσμός

αλλά θα θεωρούνταν πλήρως δικαιολογημένος.

Διότι ο άνθρωπος παραμένει ανθρώπινος μόνο διατηρώντας μεγάλες εστίες απλότητας στην ζωή του

όταν η τάση πολλών σύγχρονων εφευρέσεων –ιδιαίτερα στα φιλμ, στο ράδιο και στα αεροπλάνα– είναι

να εξασθενήσουν την συνειδητότητά του, να χαλιναγωγήσουν την περιέργειά του και, γενικά,

να τον παρασύρουν πιο κοντά στα ζώα.