«ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ-NOTES BY THE WAY»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
«TIME AND TIDE» 30 ΜΑΡΤΙΟΥ 1940
Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου - Copyright: Christos P. Papachristopoulos
Σημείωμα του μεταφραστή: ο δημοσιογράφος Malcolm Muggeridge ήταν στενός φίλος του συγγραφέα. Το άρθρο αυτό πρέπει να διαβαστεί σε σχέση με τα άρθρα με τίτλο «Η ΟΥΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ» (βλ. τις αναφορές σε σχέση με την ψυχή του ανθρώπου), «Ο ΜΑΡΞ ΚΑΙ Η ΡΩΣΣΙΑ» και «ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΣΤΗΝ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ» (βλ. ένωση του Μαρξιστικού Εργατικού Κόμματος). Επίσης, με την σειρά κειμένων της Σιμόν Βέϊλ όπου αναλύεται πλήρως η θεωρία του Μαρξ. Τέλος, το σημείον περί προμηνύματος του Θεού αναφέρεται σαφώς και στο προοίμιο του θεατρικού έργου του Καμύ με τίτλο «ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ», εξ ου και οι αναφορές στην Ισπανική Ιερά Εξέταση.
Διαβάζοντας το σπινθηροβόλο αλλά καταθλιπτικό βιβλίο του κ. Malcolm Muggeridge «Η δεκαετία του ΄30»,
σκέφθηκα ένα αρκετά βάναυσο τρυκ που έκανα κάποτε παίζοντας, για αστείο, με μια σφήκα.
Ρούφαγε μαρμελάδα από το πιάτο μου κι εγώ την έκοψα στην μέση.
Δεν το πρόσεξε καν –αλλά συνέχισε να τρώει το φαγητό της καθώς ένα μικρούλι ρυάκι μαρμελάδας
κυλούσε έξω από την πληγή του οισοφάγου της. Μόνο όταν η σφήκα προσπάθησε να πετάξει μακριά,
τότε αντιλήφθηκε το τρομερό πράγμα που της είχε συμβεί.
Το ίδιο συμβαίνει με τον σύγχρονον άνθρωπο.
Το πράγμα το οποίο έχει αποκοπεί είναι η ψυχή του
–ενώ υπήρχε μια περίοδος, ίσως 20 ετών, κατά την διάρκεια της οποίας δεν το είχε προσέξει.
Ήταν απολύτως αναγκαίο το ότι θα έπρεπε να αποκοπεί η ψυχή.
Η θρησκευτική πίστη, με την μορφή με την οποία την γνωρίζαμε, έπρεπε να εγκαταλειφθεί.
Επί της ουσίας, ως τον 19ο αιώνα, ήταν ήδη ένα ψέμα, ένας μηχανισμός ασυνείδητος,
ένα τέχνασμα για να κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους.
Οι φτωχοί θα έπρεπε να είναι ευχαριστημένοι με την ένδειά τους
διότι όλα θα άλλαζαν –και θα ανταμείβονταν για όλα
στον κόσμο πέραν του τάφου,
έναν κόσμο που συνήθως περιγράφεται ως κάτι ανάμεσα σε εμπορικό κέντρο ψυχαγωγίας και σε κοσμηματοπωλείο.
10 χιλιάδες λίρες τον χρόνο για μένανε, 2 λίρες την εβδομάδα για σένανε αλλά
–είμαστε όλοι παιδιά του Θεού!...
και ολόκληρο το πλέγμα της καπιταλιστικής κοινωνίας το διέτρεχε ένα παρόμοιο ψέμα
το οποίο ήταν εντελώς απαραίτητο να ξεσκεπαστεί.
Κατά συνέπειαν, υπήρχε μια μακρά περίοδος κατά την διάρκεια της οποίας
σχεδόν κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος ήταν –κατά κάποιον τρόπο– ένας εξεγερμένος
και, το συνηθέστερον, ένας εντελώς ανεύθυνος εξεγερμένος.
Η λογοτεχνία ήταν σε μεγάλο ποσοστό η λογοτεχνία του μηδενισμού ή της εξέγερσης.
Gibbon, Βολτέρως, Ρουσσώ, Σέλλεϊ, Βύρων, Ντίκενς, Σταντάλ, Σάμουελ Μπάτλερ, Ίψεν, Ζολά, Φλώμπερ, Σωου,
Τζόϋς… με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είναι όλοι τους καταστροφείς, εξολοθρευτές, σαμποτέρ.
Επί 200 χρόνια κόβαμε, πριονίζαμε και σπάζαμε το κλαδί πάνω στο οποίο καθόμασταν.
Και στο τέλος, πολύ πιο ξαφνικά απ’ ό,τι είχαν όλοι προβλέψει, οι προσπάθειές μας ανταμοίφθηκαν
έτσι που πέσαμε κάτω.
Δυστυχώς, όμως, είχε γίνει ένα μικρό λάθος.
Εκείνο το πράγμα στον πάτο δεν ήταν στρωμένο από ροδοπέταλα εν τέλει,
ήταν μια δεξαμενή γεμάτη συρματοπλέγματα.
Είναι σαν να διολισθήσαμε πίσω στην Λίθινην Εποχή
μέσα σε ένα διάστημα 10 ετών.
Χαρακτηριστικά είδη ανθρώπων που υποτίθεται πως είχαν εξαλειφθεί επί αιώνες
–ο δερβίσης που χορεύει, ο συμμορίτης που ληστεύει, ο Μέγας Ιεροεξεταστής–
ξαφνικά επανεμφανίστηκαν, όχι ως τρόφιμοι εσώκλειστοι σε άσυλα παραφρόνων
αλλά ως οι κυρίαρχοι του κόσμου.
Η εκμηχάνιση και η κολλεκτιβιστική κοινωνία φαίνεται πως δεν αρκούν.
Μόνες τους, καταλήγουν απλά στον εφιάλτη που τώρα διαρκώς ζούμε:
πόλεμος εις το διηνεκές και διαρκής υποσιτισμός με σκοπό τον ίδιο τον πόλεμο,
υποδουλωμένοι πληθυσμοί που μοχθούν πίσω από συρματοπλέγματα,
γυναίκες που σύρονται με οιμωγές στα μπλόκα,
υπόγεια κελλάρια όπου οι εκτελεστές τινάζουν τα μυαλά σου στον αέρα πυροβολώντας σε από πίσω.
Έτσι, λοιπόν, φαίνεται πως ο ακρωτηριασμός της ψυχής
δεν είναι απλώς και μόνο μια συνηθισμένη χειρουργική εργασία,
όπως π.χ. να αφαιρέσεις την σκωληκοειδή σου υπόφυση.
Η πληγή έχει την τάση να καταλήγει σε πλήρη σαπίλα.
Το νόημα του βιβλίου του κ. Muggeridge περικλείεται σε 2 κείμενα από τον «Εκκλησιαστή»
“Vanity of vanities, sait «Ματαιότης ματαιοτήτων, είπε
the preacher; all is vanity” ο ιεροκήρυξ∙ τα πάντα ματαιότης»
και
“Fear God, and keep His commandments: «Φοβείσθε τον Θεόν, και τηρείτε τις εντολές Του:
For this is the whole duty of man” Διότι αυτό είναι το μοναδικό καθήκον του ανθρώπου»
Πρόκειται για μία θεώρηση που έχει κερδίσει το τελευταίο διάστημα αρκετό έδαφος
μεταξύ ανθρώπων που μόλις πριν λίγα χρόνια θα την θεωρούσαν αστεία.
Ζούμε έναν εφιάλτη ακριβώς επειδή επιχειρήσαμε να εγκαθιδρύσουμε έναν γήϊνο παράδεισο.
Πιστέψαμε στην «πρόοδο».
Εμπιστευθήκαμε την ανθρώπινην ηγεσία, αποδώσαμε στον Καίσαρα τα του Θεού
–αυτή είναι, κατά προσέγγιση, η γραμμή σκέψεως.
Δυστυχώς, κανένα σημείον δεν δείχνει ούτε ο ίδιος ο κ. Muggeridge πως πιστεύει στον Θεό.
Ή, τουλάχιστον, φαίνεται να εκλαμβάνει ως δεδομένο ότι
αυτή η πίστη εξαλείφεται από το ανθρώπινο μυαλό.
Δεν υπάρχει αρκετή αμφιβολία ότι έχει δίκιο σε αυτό το σημείον
–και, αν κανείς θεωρήσει εκ προοιμίου ως αληθές ότι κανένα άλλο προμήνυμα τιμωρίας δεν μπορεί ποτέ
να αποκτήσει εγκυρότητα και να είναι αποτελεσματικό εκτός από το υπερφυσικό και το πνευματικό,
τότε είναι σαφές το τι ακολουθεί.
Δεν υπάρχει σοφία παρά μόνο στον φόβο του Θεού∙
αλλά κανείς δεν φοβάται τον Θεό∙
άρα, δεν υπάρχει σοφία.
Η ανθρώπινη ιστορία περιορίζεται στην άνοδο και στην πτώση υλιστικών πολιτισμών,
στους αλλεπάλληλους Πύργους της Βαβέλ.
Στην περίπτωση αυτή, μπορούμε να είμαστε σχεδόν σίγουροι για το τι βρίσκεται μπροστά μας.
Πόλεμοι και ακόμα περισσότεροι πόλεμοι, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις, Χίτλερ και ΥπερΧίτλερ
–και ούτω καθ’ εξής θα γκρεμιζόμαστε σε αβύσσους που είναι τρομερό να τις συλλογιζόμαστε…
αν και υποψιάζομαι σε κάποιον βαθμό ότι στον κ. Muggeridge αρέσει να απολαμβάνει την προοπτική.
Πρέπει να έχουν περάσει περίπου 30 χρόνια από τότε που ο κ. Hillaire Belloc
στο βιβλίο του «Το Κράτος της Δουλείας-The Servile State»
προφήτευσε με εκπληκτικήν ακρίβεια τα πράγματα που συμβαίνουν σήμερα.
Δυστυχώς, όμως, δεν είχε καμιάν παρηγόρια να προσφέρει.
Δεν μπορούσε να συλλάβει οποιανδήποτε ιδέα ή έννοια
που να βρίσκεται ανάμεσα στην επιστροφή στην αγροτικήν ιδιοκτησία
–κάτι που εμφανώς δεν πρόκειται και, στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να συμβεί – και στην δουλεία.
Τώρα, υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα
να αποτρέψουμε την δημιουργία μιας κολλεκτιβιστικής κοινωνίας.
Το μόνο ζήτημα που υπάρχει είναι εάν θα εγκαθιδρυθεί αυτή η συλλογική κοινωνία
με βάση την εθελούσια συνεργασία ή με βάση το πυροβόλο.
Η παλαιού τύπου «Βασιλεία των Ουρανών»
έχει οριστικά αποτύχει
αλλά, από την άλλη πλευρά, και ο «Μαρξιστικός ρεαλισμός» επίσης απέτυχε
ο,τιδήποτε κι αν καταφέρει υλικά.
Φαινομενικά, δεν υπάρχει καμιά εναλλακτική λύση εκτός από αυτό για το οποίο ο κ. Muggeridge, ο κ. F.A. Voigt
και οι άλλοι που σκέφτονται σαν κι αυτούς μας προειδοποιούν με τόσην ειλικρίνεια:
το πολυπόθητο «Βασίλειο της Γης»,
η αντίληψη υπέρ μιας κοινωνίας στην οποία οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι είναι θνητοί
και είναι, εν τούτοις, πρόθυμοι να δράσουν ως αδέρφια.
Η αδελφότητα δημιουργεί την ανάγκη για έναν πατέρα από κοινού –και αντιστρόφως.
Brotherhood implies a common father.
Επομένως, υποστηρίζεται συχνά ότι οι άνθρωποι ποτέ δεν θα μπορέσουν
να αναπτύξουν το αίσθημα
ότι ανήκουν σε μιαν κοινότητα
εκτός εάν πιστέψουν στον Θεό.
Η απάντηση είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς, με κάποιον υποσυνείδητο τρόπο, το έχουν ήδη αναπτύξει αυτό.
Ο άνθρωπος δεν είναι ένα ιδιαίτερο άτομον, μια ατομική μονάδα
αλλά αποτελεί μόνον ένα κύτταρο σε ένα αιωνόβιο σώμα
–και αυτό το γνωρίζει αμυδρά.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να εξηγηθεί γιατί συμβαίνει να πεθαίνουν οι άνθρωποι
στα πεδία των μαχών.
Είναι ανοησία να λέγεται πως το κάνουν αποκλειστικά επειδή χειραγωγούνται.
Αν έπρεπε στρατοί ολόκληροι να πειθαναγκαστούν με την βία,
δεν θα μπορούσε ποτέ να διεξαχθεί κανένας πόλεμος.
Οι άνθρωποι πεθαίνουν στην μάχη
–όχι φυσικά με ευχαρίστηση αλλά, σε κάθε περίπτωση και οπωσδήποτε, με την θέλησή τους–
εξαιτίας αφηρημένων εννοιών
που αποκαλούνται «τιμή», «καθήκον», «πατριωτισμός» κ.ο.κ.
Το μόνο που αυτό πραγματικά σημαίνει είναι πως γνωρίζουν ότι υπάρχει κάποιος οργανισμός,
μεγαλύτερος από τους ίδιους, ο οποίος εκτείνεται στο παρελθόν και στο μέλλον
και εντός του οποίου αισθάνονται
πως είναι και οι ίδιοι αθάνατοι.
Η φράση «Ποιός πεθαίνει αν η Αγγλία είναι ζωντανη;» ακούγεται σαν μια μεγάλη φανφάρα,
αν όμως αλλάξετε την λέξη «Αγγλία» με ο,τιδήποτε άλλο προτιμάτε, θα μπορέσετε να δείτε
ότι εκφράζει ένα από τα βασικά κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και χειραγώγησης.
Οι άνθρωποι θυσιάζονται για χάρη
μη-ολοκληρωμένων κοινοτήτων
–του έθνους, της φυλής, του θρησκεύματος, της τάξης –
και μόνο την στιγμή που αντιμετωπίζουν την σφαίρα
αποκτούν την συναίσθηση ότι δεν είναι άτομα.
Μια πολύ μικρή αύξηση στον βαθμό συνειδητότητας
και θα μπορούσε το αίσθημα αφοσίωσής τους να μεταβιβαστεί προς την ίδια την ανθρωπότητα
(η οποία δεν αποτελεί έννοιαν αφηρημένη).
«Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Aldous Huxley υπήρξε μια καλή καρικατούρα της ηδονιστικής Ουτοπίας,
του είδους αυτού Ουτοπίας που φαινόταν εφικτή –και άμεσα επικείμενη ακόμα, ακόμα –
πριν εμφανιστεί ο Χίτλερ
αλλά δεν είχε καμιά σχέση με το πραγματικό μέλλον.
Αυτό προς το οποίο κατευθυνόμαστε αυτήν την στιγμή είναι περισσότερο κάτι σαν την Ισπανική Ιερά Εξέταση
(και, πιθανόν, κάτι πολύ χειρότερο χάρη στο ραδιόφωνο και στην μυστική αστυνομία).
Υπάρχει πολύ μικρή ελπίδα να το αποφύγουμε
–εκτός εάν μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε την πίστη
στην ανθρώπινην αδελφοσύνη
δίχως να έχουμε ανάγκη για έναν «άλλον κόσμο»
ώστε να της δίνει νόημα.
Αυτό είναι που οδηγεί αθώους (όπως ο Αρχιεπίσκοπος του Canterbury) να φαντάζονται πως έχουν ανακαλύψει
την πραγματική Χριστιανοσύνη στην Σοβιετική Ρωσσία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως είναι απλά παραπλανημένοι από την προπαγάνδα,
αυτό όμως που τους κάνει τόσο πρόθυμους να εξαπατηθούν είναι ότι έχουν μάθει
πως η Βασιλεία των Ουρανών
πρέπει –με κάποιον τρόπο – να υλοποιηθεί στην επιφάνεια της Γης.
Δεν πρέπει εξ ανάγκης να είμαστε τέκνα του Θεού,
ακόμα κι αν δεν υπάρχει πλέον ο Θεός των προσευχών.
Οι ίδιοι ακριβώς άνθρωποι που έχουν βάλει δυναμίτη στον πολιτισμό μας μερικές φορές το είχαν ακούσει:
Το πασίγνωστο ρητό του Μαρξ «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού»
συνηθίζεται να αποσυνδέεται από το περιεχόμενό του
και να του δίδεται μια σημασία ανεπαίσθητα αλλά διακριτά διαφορετική από το νόημα που ο Μαρξ του έδινε.
Σε εκείνο το χωρίο,
ο Μαρξ δεν είπε κατά καμίαν περίπτωση ότι η θρησκεία είναι αποκλειστικά και μόνον μια ντόπα
που χαρίζεται άνωθεν∙ είπε ότι είναι κάτι που δημιουργούν οι άνθρωποι
για να ικανοποιήσουν μια προσωπική τους ανάγκη
που ο ίδιος αναγνώριζε ως πραγματική.
“Religion is the sigh of the soul in a soulless world «Θρησκεία ο στεναγμός της ψυχής σε έναν μη-έμψυχο κόσμο.
Religion is the opium of the people” Θρησκεία είναι το όπιο του λαού»
Τί άλλο λέει, άραγε, παρά μόνον ότι ο άνθρωπος δεν ζει μονάχα με την τροφή,
ότι «ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος»,
ότι το μίσος δεν είναι αρκετό
και ότι ένας κόσμος στον οποίο αξίζει να ζούμε δεν μπορεί να στηρίζεται στα πυροβόλα και στον «ρεαλισμό»;
Εάν είχε προβλέψει πόσο μεγάλη θα ήταν η επιρροή του στην διανόηση,
ίσως θα το δήλωνε πιο συχνά και με πιο δυνατή φωνή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου