«Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ» - Άρθρο του Αλμπέρ Καμύ

«Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ»

Άρθρο του Αλμπέρ Καμύ

“CALIBAN”, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1948

Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου Copyright: Christos P. Papachristopoulos

Σημείωμα του μεταφραστή

Το κείμενο αυτό αποτελεί νοηματική ενότητα με όλα τα άρθρα περί Συνταγματικότητας, Νομιμοποίησης, Δημοκρατίας και Δικαιοσύνης , και ειδικότερα: «ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ», «Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ», «Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙ ΤΥΠΟΥ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ», «ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ», «ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ», «ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ», «ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΑΡΞΙΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ», «DE FACTO ΚΑΙ DE JURE ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ», «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΕΙΑ», «Η ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ», «ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΤΥΡΑΝΝΙΑ», «ΕΘΝΟΣ, ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ», «ΚΡΑΤΟΣ, ΕΘΝΟΣ, ΛΑΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ», «ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Πέραν από την σύνδεση με την Συνταγματική Δημοκρατία, το Ξίφος του Friburg και του Αλεξάνδρου και την Βασιλεία της Ισπανικής Ρεπούμπλικας και το Corpus Christi, το κείμενο συνδέεται με το σύνολο των δοκιμίων «ΟΥΤΕ ΔΗΜΙΟΙ ΟΥΤΕ ΘΥΜΑΤΑ», των άρθρων περί Θεών της Γερμανίας, την παρουσίαση του έργου «ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ» και την ταυτόχρονη παρουσία και σύλληψη του κινήματος COMBAT στα τέλη του 1948 από το Σ.Α. του Ο.Η.Ε.

Αισθανόμενος την ανάγκη να βρω κάτι καλύτερο να κάνω, ορισμένες φορές εξασκώ τους στοχασμούς μου στο θέμα της δημοκρατίας (μέσω του ηλεκτρικού στον υπόγειο των Παρισίων, όπως είναι φυσικό).

Καθώς ξέρετε, υπάρχει σύγχυση στον νου των ανθρώπων για την σύνθετην αλλά χρήσιμην αυτήν έννοια. Και, εφόσον μου αρέσει να συγκλίνω με τον μεγαλύτερο δυνατόν αριθμό ανθρώπων, ερευνώ για ορισμούς που θα γίνονταν αποδεκτοί, κατά το δυνατόν, από τον υψηλότατο εξ αυτών.

Αυτό δεν είναι εύκολο και δεν υποκρίνομαι πως έχω επιτύχει –μου φαίνεται, όμως, ότι είναι εφικτές ορισμένες χρήσιμες προσεγγίσεις.

Για συντομία, ιδού μια από αυτές: δημοκρατία είναι η κοινωνική και πολιτική εξάσκηση του μέτρου.

Ας εξηγηθώ επ’ αυτού.

Υπάρχουν δύο τύποι αντιδραστικής σκέψεως (αφού το κάθε τι πρέπει να ορίζεται, ας συμφωνήσουμε να καλέσουμε αντιδραστική κάθε στάση που στοχεύει να αυξήσει επ’ άπειρον τις πολιτικές και οικονομικές μορφές δουλείας που καταπιέζουν τον λαό).

Αυτοί οι δύο τύποι σκέψεως βρίσκονται κυρίως σε διαφορετικές κατευθύνσεις αλλά μοιράζονται έναν κοινό χαρακτήρα: αυτοεκφράζονται με απόλυτη βεβαιότητα.

Η πρώτη έγκειται στο ρητό: «οι άνθρωποι δεν αλλάζουν ποτέ».

Συμπέρασμα: οι πόλεμοι είναι αναπόφευκτοι και, άρα, η κοινωνική δουλεία είναι εγχαραγμένη –όπως ένα χρώμα είναι στενά συνυφασμένο– στην φύση των πραγμάτων∙ ας επιτρέψουμε, λοιπόν, στα εκτελεστικά αποσπάσματα να συνεχίσουν να πυροβολούν ανθρώπους ενώ εμείς (όπως η Candide του Βολταίρου) συνεχίζουμε να φροντίζουμε τον κήπο μας –για να είμαστε ειλικρινείς, πρόκειται συνήθως για ένα πάρκο).

Η δεύτερη συνίσταται στο ρητό: «Ένας λαός μπορεί να αλλάξει αλλά η απελευθέρωση των ανθρώπων εξαρτάται από αυτόν ή εκείνον τον παράγοντα και ο κόσμος πρέπει να δράσει σε μιαν οδό συμφέρουσα γι’ αυτόν».

Συμπέρασμα: είναι λογική η καταπίεση 1) αυτών που θεωρούν ότι καμία αλλαγή δεν είναι εφικτή∙ 2) αυτών που δεν συμφωνούν ως προς τον κρίσιμο παράγοντα∙ 3) αυτών που, αν και έχουν συμφωνήσει πλήρως επί αυτού του παράγοντα, δεν συμφωνούν για τα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν ώστε να μεταβληθεί ο παράγοντας∙ 4) όλων εκείνων, γενικά, που θεωρούν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Όλο αυτό ισοδυναμεί με τα 3/4 της ανθρωπότητας.

Και στις δύο περιπτώσεις, αντιμετωπίζουμε κατά πρόσωπο μιαν ξεροκέφαλη απλοποίηση του προβλήματος.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι Θεοί εισάγουν στο κοινωνικό πρόβλημα μιαν αυστηρότητα κανόνων ή μιαν κοινωνική αιτιοκρατία (ντετερμινισμό) που, λογικά, δεν θα έπρεπε να είναι παρούσα.

Και στις δύο περιπτώσεις, αισθάνεται κανείς επαρκώς πεπεισμένος να κάνει ή να αφήσει την Ιστορία να κάνει την δουλειά της –συμφώνως προς αυτές τις αρχές– οπότε δικαιολογείται και επιδεινώνεται το ανθρώπινο πάθος.

Είναι τέλεια η συμφωνία μου ως προς το ότι ο κόσμος θαυμάζει αυτούς τους διανοούμενους που διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους αλλά που αντιστέκονται με όμοιες πεποιθήσεις στην δυστυχία των άλλων. Ας τους καλέσουμε, όμως, με το όνομά τους και ας δηλώσουμε τι είναι ικανοί και τι δεν είναι ικανοί να κάνουν οι Θεοί.

Από την δική μου άποψη, θα ήθελα να δηλώσω ότι η σκέψη τους είναι πλήρης υπερηφάνειας και ότι είναι ικανοί να κατορθώσουν τα πάντα, πλην της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας και της πραγματικής δημοκρατίας. Η Simone Weil είχε το θάρρος να προχωρήσει στην εξής ανακοίνωση που, όταν το έκανε, ο θάνατός της και το στυλ ζωής της την δικαιολόγησαν απολύτως: «Ο θαυμασμός του Αλέξανδρου και των επιτευγμάτων του με όλην την ψυχή, τον νου και την καρδιά απαιτεί έλλειψη μικροπρεπών και πρόστυχων αισθημάτων».

Ναι, πράγματι∙ ποιός μπορεί να μετρήσει και να ζυγίσει τις μεγαλύτερες κατακτήσεις μέσω του λόγου ή της βίας ενάντια στα πάθη που οι Θεοί αντιπροσωπεύουν, εάν η καρδιά του είναι τυφλή έναντι της απλούστερης μορφής συμπάθειας και ο νους του αντίθετος προς κάθε είδους δικαιοσύνης!

Να γιατί μου φαίνεται πως η δημοκρατία –είτε είναι κοινωνική είτε είναι πολιτική– δεν μπορεί να βασίζεται σε μιαν πολιτική φιλοσοφία που προσποιείται ότι γνωρίζει και θέτει κανόνες στα πάντα, ακριβώς όπως και μέχρι τώρα δεν έχει καταφέρει να στηριχθεί σε μιαν ηθική απολύτου στάσεως.

Η δημοκρατία δεν είναι το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης. Είναι το λιγότερο αρνητικό.

Είχαμε μια μικρή γεύση όλων των τύπων διακυβέρνησης και, επομένως, τώρα το ξέρουμε. Αυτό το σύστημα, όμως, μπορεί να γίνει αντικείμενο συλλήψεως, δημιουργίας και στηρίξεως από ανθρώπους που το μόνο που ξέρουν είναι ότι δεν τα ξέρουν όλα, από ανθρώπους που αρνούνται να δεχθούν την κατάσταση και τις συνθήκες του προλεταριάτου και που ποτέ δεν θα συμβιβαστούν με την δυστυχία των άλλων αλλά, αντιθέτως, θα αρνηθούν να μεγεθύνουν αυτήν την δυστυχία εν ονόματι μιας θεωρίας ή ενός τυφλού μεσσιανισμού.

Οι αντιδραστικοί του ancient regime υποκρίνονταν ότι ο λόγος δεν επέλυε τίποτε.

Οι αντιδραστικοί του nouveau regime πιστεύουν ότι ο λόγος μπορεί να φωτίσει με λάμψη έναν μεγάλον αριθμό προβλημάτων και να επιλύσει μερικά.

Η διαφορά, όμως, είναι ότι ο φωτισμένος λόγος δεν πιστεύει ότι βασιλεύει ως μοναδικός και αποκλειστικός κυρίαρχος σε όλον τον κόσμο.

Ως αποτέλεσμα, ο δημοκράτης τηρεί το μέτρο.

Αναγνωρίζει έναν ορισμένο βαθμόν άγνοιας και δέχεται ότι οι προσπάθειές του διαθέτουν χαρακτηριστικά που είναι εν μέρει θέμα ρίσκου καθώς και ότι δεν γνωρίζει τα πάντα.

Και επειδή… “κατά το χρονικό διάστημα της ημέρας ζούμε μέσα στο ψέμα, εξαιτίας ενός Τύπου που αποτελεί ντροπή για την χώρα αυτή. Κάθε σκέψη, κάθε ορισμός που παίρνει το ρίσκο να μεγαλώσει ή να διατηρήσει αυτό το ψέμα είναι σήμερα ασυγχώρητος” («ΜΑΡΤΥΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», ομιλία του συγγραφέα σε συνάντηση στον Ο.Η.Ε. στην Salle Pleyel στις 14/12/1948 που δημοσιεύθηκε στις 20/12/1948)… «Ζούμε και βρισκόμαστε σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι, παρακινημένοι από μέτριες και θηριώδεις ιδεολογίες, έχουν συνηθίσει να νοιώθουν ντροπή για όλα. Ντροπή για τον εαυτό τους, ντροπή για την ευτυχία που έχουν, για την αγάπη ή για την δημιουργία…[Είναι ένας κόσμος όπου ο Ρακίνας θα ερυθριούσε για την Βερενίκη και ο Ρέμπραντ, για να ζητήσει συγγνώμη που ζωγράφισε την ΝΥΚΤΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΠΟΛΟ θα βιαζόταν να γραφτεί στο πλησιέστερο τοπικό κόμμα. Συγγραφείς και καλλιτέχνες έχουν σήμερα νοσούσα συνείδηση∙ είναι της μόδας ανάμεσά μας να απολογούμαστε για το επάγγελμά μας. Και, για να πούμε την αλήθεια, οι άνθρωποι μας ενθαρρύνουν με ζήλο προς την κατεύθυνση αυτή. Από όλες τις πλευρές της κοινωνίας, μια μεγάλη και υψηλή κραυγή απευθύνεται σε εμάς, απαιτώντας να απολογηθούμε, πρέπει να δικαιολογηθούμε τόσο επειδή δεν έχουμε βοηθήσει όσο και επειδή, την ίδιαν ώρα, με την αχρησία μας εξυπηρετούμε αιτίες που δημιουργούν ασχήμια. Όταν απαντούμε ότι είναι μάλλον δύσκολα να νίψουμε τα χέρια μας από τόσο αντιφατικές κατηγορίες, μας λένε ότι δεν είναι δυνατόν να δικαιωθεί κανείς στα μάτια όλου του κόσμου αλλά δεν μπορούμε να αποκτήσουμε την γενναία συγχώρεση των λίγων παίρνοντας το μέρος τους –το οποίο, εάν θα έπρεπε να τους πιστέψουμε, είναι– το μοναδικό αληθές. Εάν αυτό το είδος επιχειρηματολογίας μοιάζει να οδηγεί σε αφλογιστία, τότε λένε στον καλλιτέχνη: Κοίτα την δυστυχία στην οποία βρίσκεται ο κόσμος. Τί κάνεις γι’ αυτό;

Σε αυτόν τον κυνικόν εκβιασμόν, ο καλλιτέχνης θα μπορούσε να απαντήσει: Η δυστυχία του κόσμου; Δεν προσθέτω τίποτε σε αυτήν. Ποιός από εσάς μπορεί να πει το ίδιο;]

Παραμένει, ωστόσο, όχι λιγότερο αλήθεια ότι κανένας ανάμεσά μας, εάν έχει συνείδηση, δεν μπορεί να παραμείνει αδιάφορος στην κλήση που απευθύνει μια απεγνωσμένη ανθρωπότητα.

Πρέπει, άρα, να νοιώθουμε ένοχοι πλήρως και εν δυνάμει –οπότε να που συρόμαστε σε δημόσια εξομολόγηση, την χειρότερη από όλες».