«ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΑΣΙΣΜΟ» - Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

«ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΑΣΙΣΜΟ»

Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

Tribune, 12 ΙΟΥΛΙΟΥ 1940

Κριτική στα βιβλία:

α) «Η Σιδερένια Πτέρνα» του Jack London

β) «Όταν ο Υπνοβάτης Ξυπνά: Μια Ιστορία των Χρόνων που Έρχονται» του H.G. Wells

γ) «Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Aldous Huxley

δ) «Το Μυστικό του Συνασπισμού» του Ernest Bramah

Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου - Copyright: Christos P. Papachristopoulos

Σημείωμα του μεταφραστή: Το κείμενο αυτό ανήκει ευρύτερα στην ενότητα που έχει αφιερώσει ο συγγραφέας για την μελέτη του Φασισμού («Τι είναι ο Φασισμός», «Η άνοδος και οι εχθροί του Χιτλερικού Φασισμού», «Κριτική στο Mein Kampf»). Πρέπει να διαβαστεί, πρωτίστως, σε σχέση με το βιβλίο του Άρθουρ Καίσλερ «Οι Υπνοβάτες» και, γενικά, με βάση το σύνολο άρθρων του Όργουελ περί Επιστήμης, Σοσιαλισμού και Μαρξ και, ειδικότερα, με τα άρθρα «ΟΑΣΕΙΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ» και «ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ 1984-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ», «ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ» και το δοκίμιο «ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΣΤΗΝ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ» όπου γίνεται αναφορά στην ένωση του Μαρξιστικού Κόμματος Εργασίας. Αξίζει να προσεχθούν ερμηνευτικά οι υποκρυπτόμενες σημασίες Λόντον=Λονδίνο και Γουελς=Ουαλλία.

Η επανέκδοση του βιβλίου του Τζακ Λόντον «Η Σιδερένια Πτέρνα» καθιστά προσιτό στο ευρύ κοινό ένα βιβλίο

που ήταν περιζήτητο κατά τα χρόνια της φασιστικής επιθετικότητας.

Όπως και άλλα βιβλία του Τζακ Λόντον, το διάβασαν στην Γερμανία σε μεγάλην έκταση

και είχε αποκτήσει την φήμη πως είναι μια σωστή πρόβλεψη για την έλευση

του Χίτλερ.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι.

Πρόκειται απλώς για έναν μύθο καπιταλιστικής καταπίεσης

που γράφτηκε σε μιαν εποχή στην οποία διάφορα πράγματα που έχουν καταστήσει αναγκαίο τον Φασισμό

–για παράδειγμα, η εκτεταμένη αναβίωση

του εθνικισμού– δεν ήταν εύκολο να προβλεφθούν. Εκεί όπου ο Λόντον επέδειξε, πράγματι, εξαιρετική διαίσθηση

ήταν στην συνειδητοποίηση ότι η μετάβαση στον Σοσιαλισμό δεν επρόκειτο να γίνει αυτόματα ή ακόμα

και εύκολα. Η τάξη των καπιταλιστών δεν επρόκειτο να «παρακμάσει κάτω από τις ίδιες τις αντιφάσεις της»

όπως μαραίνεται ένα λουλούδι στο τέλος της εποχής του.

Η τάξη των καπιταλιστών υπήρξε αρκετά έξυπνη για να δει τι συνέβαινε, να αποκρύψει τις προσωπικές της

αντιθέσεις και να αντεπιτεθεί κατά των εργατών∙ και η έκβαση της σύγκρουσης που θα επακολουθούσε

θα ήταν η πιο αιμοσταγής και ανέντιμη που θα γνώριζε ποτέ ο κόσμος.

Αξίζει να συγκριθεί «Η Σιδερένια Πτέρνα» με μιαν άλλη νουβέλλα φαντασίας για το μέλλον

(προς την οποία κάτι οφείλει και η πρώτη) που είχε γραφτεί κάπως νωρίτερα, το 1899.

Πρόκειται για την νουβέλλα «Όταν ο Υπνοβάτης Ξυπνά: Μια Ιστορία των Χρόνων που Έρχονται» του Γουελς.

Μπορεί κανείς, με τον τρόπον αυτό, να διαπιστώσει τόσο τους περιορισμούς του Λόντον όσο, επίσης,

και το πλεονέκτημα που απολαμβάνει κανείς να μην είναι ένας εντελώς πολιτισμένος άνθρωπος σαν τον Γουελς.

Ως βιβλίο, «Η Σιδερένια Πτέρνα» είναι σε τεράστιο βαθμό κατώτερο.

Είναι αδέξια γραμμένο, δεν δείχνει να έχει καμία αντίληψη των επιστημονικών δυνατοτήτων

και ο ήρωας αποτελεί ένα είδος ανθρώπινου γραμμοφώνου,

που τώρα εξαφανίζεται ακόμα και από τα σοσιαλιστικά οικοσυστήματα.

Εξαιτίας, όμως, του προσωπικού του και βάρβαρου χαρακτήρα, ο Λόντον μπόρεσε να αντιληφθεί

κάτι που –όπως φαίνεται– δεν μπορούσε να κατανοήσει ο Γουελς: ότι οι ηδονιστικές κοινωνίες δεν διαρκούν.

Όποιος έχει αναγνώσει το βιβλίο «Όταν ο Υπνοβάτης Ξυπνά: Μια Ιστορία των Χρόνων που Έρχονται», το θυμάται.

Αποτελεί ένα όραμα ενός λαμπρού, αλλόκοτου κόσμου

στον οποίο η κοινωνία έχει σκληρύνει κοινωνικά μέσω ενός συστήματος καστών

ενώ οι εργάτες είναι μονίμως υποδουλωμένοι. Είναι, επίσης, ένας κόσμος δίχως σκοπό,

στον οποίο οι ανώτατες κάστες, για τις οποίες κοπιάζουν οι εργάτες, είναι εντελώς μαλθακές, κυνικές, δίχως πίστη.

Δεν υπάρχει καμία συνειδητοποίηση κανενός αντικειμενικού σκοπού στην ζωή,

τίποτε που να ανταποκρίνεται στον ζήλο του επαναστατημένου ή του μάρτυρα υπέρ της θρησκείας.

Αυτές οι τάσεις είναι πολύ περισσότερο υπερβολικές στον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του Άλδους Χάξλεϋ,

ένα είδος μεταπολεμικής παρωδίας της Ουτοπίας του Γουελς.

Εδώ η ηδονιστική αρχή ωθείται στο έπακρο όριο,

ολόκληρος ο κόσμος έχει μετατραπεί σε ξενοδοχείο της Γαλλικής Ριβιέρας.

Ωστόσο, «Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» μάλλον δεν ρίχνει καθόλου φως στο μέλλον,

αν και ήταν μια θαυμάσια καρικατούρα του παρόντος (του παρόντος εν έτει 1930).

Καμία κοινωνία τέτοιου είδους δεν θα διαρκούσε περισσότερο από δύο γενιές, διότι

μια κυρίαρχη τάξη που θα σκεφτόταν πρωταρχικά με όρους του στυλ «να περνάμε καλά την ώρα μας»

σύντομα θα έχανε την ζωτικότητά της.

Μια κυρίαρχη τάξη είναι υποχρεωμένη να έχει μιαν αυστηρήν ηθικότητα, μιαν οιονεί θρησκευτική πίστη

στον εαυτό της, μια μέθοδο μυστικιστική.

Ο Λόντον το γνώριζε αυτό και, αν και περιγράφει την κάστα των πλουτοκρατών

που επί 7 αιώνες εξουσιάζουν τον κόσμο ως απάνθρωπα τέρατα, δεν τους περιγράφει ως νωθρούς ή φιλήδονους.

Είναι απλά ικανοί να διατηρούν την θέση τους

ενώ πιστεύουν, με κάθε τιμιότητα, ότι ο πολιτισμός εξαρτάται από τους ίδιους και μόνο.

Και, επομένως, είναι εξίσου γενναίοι, άξιοι και αφοσιωμένοι όσο και οι επαναστατημένοι που τους επιτίθενται.

Κατά έναν εγκεφαλικό τρόπο, ο Λόντον αποδέχθηκε τα συμπεράσματα του Μαρξισμού

και φαντάστηκε πως οι «αντιφάσεις» του καπιταλισμού, η υπεραξία και ούτω καθ’ εξής

θα επέμεναν να υπάρχουν ακόμα και αφού η καπιταλιστική τάξη θα αυτό-οργανωνόταν

σε ένα συλλογικό, ενιαίο σώμα.

Η ιδιοσυγκρασία του, όμως, υπήρξε πολύ διαφορετική σε σύγκριση με την πλειοψηφία των Μαρξιστών.

Με την αγάπη του προς την βία και την φυσική δύναμη, με την πίστη του στην «φυσική αριστοκρατία»,

την λατρεία του για την αποκτήνωση και την εξύμνηση του πρωτογονισμού,

διέθετε μέσα του αυτό που μερικοί δίκαια θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν ως «φασιστικό ορμέμφυτο».

Αυτό τον βοήθησε, μάλλον, να καταλάβει πώς ακριβώς οι κατέχουσες τάξεις

θα συμπεριφέρονταν από την στιγμή που θα αντιμετώπιζαν σοβαρή απειλή.

Εδώ ακριβώς είναι που συνήθως οι Σοσιαλιστές εμετρήθησαν και ευρέθησαν λειψοί.

Η ερμηνεία τους για την ιστορία υπήρξε τόσο μηχανιστική

που απέτυχαν να προβλέψουν κινδύνους που ήταν ολοφάνεροι σε ανθρώπους

που ποτέ δεν είχαν ακούσει το όνομα του Μαρξ.

Καταλογίζεται μερικές φορές στον Μαρξ ότι απέτυχε να προγνώσει την άνοδο του Φασισμού.

Δεν γνωρίζω αν την προέβλεψε ή όχι

–άλλωστε, κείνον τον καιρό θα μπορούσε να είχε κάνει κάτι τέτοιο μόνο σε πολύ γενικές γραμμές–

αλλά είναι, οπωσδήποτε, σίγουρο ότι αυτοί που τον ακολούθησαν

απέτυχαν να διαβλέψουν οποιονδήποτε κίνδυνο στον Φασισμό

ως την στιγμή εκείνη που βρέθηκαν οι ίδιοι μπροστά στην πύλη του στρατοπέδου συγκεντρώσεως.

Ο επίσημος Μαρξισμός,

1 έτος ή και περισσότερο αφού ο Χίτλερ είχε ανέλθει στην εξουσία,

εξακολουθούσε ακόμα να διατείνεται δημόσια ότι ο Χίτλερ ήταν άνευ σημασίας

και ότι ο πραγματικός εχθρός ήταν ο «Σοσιαλφασισμός» (δηλαδή, η δημοκρατία).

Ο Λόντον μάλλον δεν θα είχε κάνει αυτό το λάθος.

Τα ένστικτά του θα τον είχαν προειδοποιήσει ότι ο Χίτλερ ήταν επικίνδυνος.

Ήξερε ότι οι νόμοι της οικονομίας

δεν λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο όπως ο νόμος της βαρύτητας

και ότι οι κανόνες τους μπορούν να τηρούνται με ευλάβεια από ανθρώπους που, σαν τον Χίτλερ,

πιστεύουν στο ατομικό τους πεπρωμένο.

«Η Σιδερένια Πτέρνα» και το βιβλίο «Όταν ο Υπνοβάτης Ξυπνά: Μια Ιστορία των Χρόνων που Έρχονται»

είναι γραμμένα αμφότερα από την οπτική πλευρά του λαού.

«Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος», αν και πρωταρχικά αποτελεί μιαν επίθεση κατά του ηδονισμού,

υπαινικτικά αποτελεί επίσης μιαν επίθεση κατά του ολοκληρωτισμού

και κατά της εξουσίας και κυριαρχίας των καστών.

Έχει ενδιαφέρον να συγκρίνουμε αυτά τα βιβλία με μια λιγότερο γνωστήν μας Ουτοπία,

η οποία αντιμετωπίζει την πάλη των τάξεων από την πλευρά της ανώτερης –ή, μάλλον, της μεσαίας– τάξης:

«Το Μυστικό του Συνασπισμού» του Ernest Bramah.

«Το Μυστικό του Συνασπισμού» γράφτηκε το 1907, όταν η ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος

είχε αρχίσει να τρομάζει την μεσαία τάξη, η οποία λανθασμένα φαντάστηκε ότι απειλούνταν από κάτω της

και όχι από πάνω της.

Το βιβλίο, ως πολιτική πρόβλεψη, είναι τετριμμένο και άνευ σημασίας αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον

επειδή ρίχνει φως στην σκέψη της αγωνιζόμενης μεσαίας τάξης.

Ο συγγραφέας φαντάζεται

μιαν εργατική κυβέρνηση που αναλαμβάνει την εξουσία με μια τόσο μεγάλη πλειοψηφία

ώστε είναι αδύνατο να τους ανατρέψεις. Δεν εισάγουν, όμως, μια πλήρως Σοσιαλιστική Οικονομία.

Απλώς, συνεχίζουν να μεταχειρίζονται τις λειτουργίες του καπιταλισμού

για προσωπικό τους όφελος

αυξάνοντας διαρκώς τους μισθούς,

δημιουργώντας έναν τεράστιο στρατό γραφειοκρατών

και εξαντλώντας κάθε περιθώριο ύπαρξης των ανωτέρων τάξεων!

Άρα, η χώρα ρίχνεται «τοις κυσί» κατά τον γνωστό τρόπο.

Επιπλέον, στην εξωτερική πολιτική η Εργατική Κυβέρνηση

συμπεριφέρεται μάλλον σαν την Εθνική μεταξύ 1931 και 1939.

Εναντίον της, δημιουργείται μια μυστική συνωμοσία των μεσαίων και ανώτερων τάξεων.

Η μέθοδος εξέγερσής τους είναι πολύ ευρηματική,

υπό την προϋπόθεση ότι εξετάζει κανείς τον καπιταλισμό ως κάτι το εσωτερικό:

είναι η μέθοδος της απεργίας των καταναλωτών.

Για μια περίοδο άνω των 2 ετών, οι συνωμότες της ανωτέρας τάξεως

αποθηκεύουν πετρέλαιο και μετατρέπουν τα υλικά του άνθρακα και του πετροκάρβουνου σε υγρά καύσιμα∙

μετά, μποϋκοτάρουν ξαφνικά την κύρια Αγγλική βιομηχανία, την βιομηχανία άνθρακα.

Οι ανθρακωρύχοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια κατάσταση στην οποία δεν θα μπορούν να πωλούν

καθόλου άνθρακα για 2 έτη. Υπάρχει τεράστια ανεργία και οδύνη που καταλήγει σε Εμφύλιο,

πόλεμο στον οποίο (30 χρόνια πριν τον στρατηγό Φράνκο!)

οι ανώτερες τάξεις δέχονται βοήθεια από το εξωτερικό.

Μετά την νίκη τους, καταργούν τις συνδικαλιστικές ενώσεις

και εγκαθιδρύουν ένα «ισχυρό» μη-κοινοβουλευτικό καθεστώς

που θα έπρεπε, τώρα, να χαρακτηρίσουμε «φασιστικό».

Ο τόνος με τον οποίον είναι γραμμένο το βιβλίο είναι τόσο ευπρεπής και κόσμιος

όσο θα μπορούσε να το διακινδυνεύσει κανείς εκείνην την περίοδο

–αλλά η κατεύθυνση της σκέψεώς του είναι αλάνθαστη.

Γιατί, άραγε, θα έπρεπε ένας αξιοπρεπής και ευγενής συγγραφέας σαν τον Ernest Bramah

να κρίνει την συντριβή του προλεταριάτου

ως ένα ευχάριστο όραμα;

Πρόκειται απλά για την αντίδραση μιας αγωνιζόμενης τάξης, η οποία ένοιωσε να απειλείται

όχι τόσο ως προς την οικονομική της θέση όσο ως προς τον κώδικα συμπεριφοράς και τον τρόπο ζωής της.

Μπορεί κανείς να δει τον ίδιο, καθαρά κοινωνικό, ανταγωνισμό απέναντι στην εργατική τάξη

σε έναν προγενέστερον συγγραφέα πολύ μεγαλύτερου βεληνεκούς, τον George Kissing.

Ο χρόνος και ο Χίτλερ

έχουν διδάξει αρκετά τις μεσαίες τάξεις

και, ίσως, να μην ταχθούν ξανά στο πλευρό των δυναστών τους

εναντίον των φυσικών συμμάχων τους.

Το αν θα το κάνουν ή όχι εξαρτάται, όμως, από το πώς χειραγωγούνται

–και η ηλιθιότητα της Σοσιαλιστικής προπαγάνδας,

με τις διαρκείς δολοπλοκίες που εξυφαίνει

και που προκαλούν την οργή του «μικροαστού»,

οφείλει να απολογηθεί και να πληρώσει για πολλές από τις ευθύνες που έχει.