«ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ» - Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

«ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ»

Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

Tribune, 24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1944

Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου

Copyright: Christos P. Papachristopoulos

Σημείωμα του μεταφραστή: Το άρθρο αυτό πρέπει να αναγνωστεί ως κεντρικό σε σχέση με τα υπόλοιπα άρθρα της ενότητας του συγγραφέα (βλ. μεταφράσεις «Προφητείες για τον Φασισμό», «Η άνοδος και οι εχθροί του Χιτλερικού Φασισμού», «Κριτική στο MEIN KAMPF») και να συνδεθεί με τις μεταφράσεις των κειμένων με τίτλο «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ-ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΦΑΡΜΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ» και «ΓΙΑΤΙ ΓΡΑΦΩ» ως προς την φράση «ενθάδε κείται ένα μυστήριο».

Το πιο σημαντικό, ίσως, από όλα τα αναπάντητα ερωτήματα της εποχής μας είναι: «Τί είναι ο Φασισμός;».

Ένας από τους οργανισμούς κοινωνικών ερευνών υπέβαλε προσφάτως αυτήν την ερώτηση

σε 100 διαφορετικούς ανθρώπους και έλαβε απαντήσεις που κυμαίνονταν μεταξύ

«καθαρής δημοκρατίας» και «καθαρού σατανισμού».

Σε αυτήν την χώρα, αν ζητήσεις από τον μέσο σκεπτόμενο άνθρωπο να ορίσει τι είναι Φασισμός,

συνήθως απαντά υποδεικνύοντας τα καθεστώτα σε Γερμανία και Ιταλία.

Αυτό, όμως, είναι πολύ δυσάρεστο –διότι ακόμα και τα μείζονα Φασιστικά κράτη

διαφοροποιούνται μεταξύ τους αρκετά στην διάρθρωση και στην ιδεολογία.

Λόγου χάριν, δεν είναι εύκολο να ενταχθούν η Γερμανία και η Ιαπωνία στο ίδιο πλαίσιο

ενώ είναι ακόμα πιο δύσκολο να γίνει αυτό με ορισμένα από τα μικρότερα κράτη που περιγράφονται Φασιστικά.

Συνήθως υποτίθεται, χάριν παραδείγματος, πως ο Φασισμός είναι πολεμοχαρής εκ φύσεως,

πως βλασταίνει σε μιαν ατμόσφαιρα πολεμικής υστερίας

και πως μπορεί μονάχα να λύνει τα οικονομικά του προβλήματα μέσω των πολεμικών προπαρασκευών

και των κατακτήσεων στο εξωτερικό.

Αυτό, όμως, σαφώς δεν είναι αλήθεια για την Πορτογαλία λόγου χάρη

ή τις διάφορες δικτατορίες της Νοτίου Αμερικής.

Ή, πάλι, υποτίθεται ότι ο αντισημιτισμός είναι ένα από τα διακριτικά χαρακτηριστικά του Φασισμού∙

μερικά φασιστικά κινήματα, όμως, δεν είναι αντισημιτικά.

Οι περισπούδαστες έριδες που επαναλαμβάνονται συνεχώς στα περιοδικά της Αμερικής κατά κύματα

δεν έχουν καταφέρει να αποφασίσουν εάν είναι ή όχι ο Φασισμός μια μορφή καπιταλισμού.

Και πάλι, όμως, όταν εφαρμόζουμε τον όρο «Φασισμός»

στην Γερμανία ή στην Ιαπωνία ή στην Ιταλία του Μουσολίνι,

ξέρουμε τι εννοούμε –σε γενικές γραμμές.

Είναι στην εσωτερική πολιτική που η λέξη αυτή έχει χάσει και το τελευταίο ίχνος της σημασίας της.

Διότι, εάν εξετάσεις τον Τύπο, θα ανακαλύψεις

ότι δεν υπάρχει καμία ομάδα ανθρώπων

–και, οπωσδήποτε, κανένα πολιτικό κόμμα ή οργανωμένο σύνολο οποιουδήποτε είδους

το οποίο δεν έχει καταγγελθεί τα τελευταία 10 χρόνια ως Φασιστικό.

Δεν μιλώ εδώ για την προφορική χρήση του όρου «Φασιστικός».

Μιλώ για ό,τι έχω δει δημοσιευμένο.

Έχω δει τις λέξεις «συμπαθών τον Φασισμό» ή «φασιστικών τάσεων» ή, απλά και μόνο, «Φασίστας»

να απευθύνεται με κάθε σοβαρότητα στις εξής ομάδες ανθρώπων:

· Συντηρητικούς: Όλοι οι Συντηρητικοί είτε είναι υπέρ είτε είναι κατά του κατευνασμού,

θεωρείται πως έχουν ταχθεί , κατά την υποκειμενική τους κρίση, υπέρ του Φασισμού.

Η κυριαρχία των Αγγλικών στην Ινδία και στις αποικίες της θεωρείται πως είναι αδιάσπαστη

από τον Ναζισμό. Οργανισμοί που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει «πατριωτικού

και παραδοσιακού τύπου» παίρνουν την ετικέτα «κρυπτοφασιστικοί» ή «φασιστικής εμπνεύσεως».

Παραδείγματα είναι οι Πρόσκοποι, η Μητροπολιτική Αστυνομία, η Στρατιωτική Κατασκοπεία MI5,

η Βρεττανική Λεγεώνα της Τιμής. Φράση-Κλειδί: «Τα δημόσια σχολεία εκτρέφουν τον Φασισμό».

· Σοσιαλιστές: Οι αμύντορες του καπιταλισμού παλαιού τύπου (παράδειγμα ο Σερ Έρνεστ Μπεν)

διατείνονται ότι ο Σοσιαλισμός και ο Φασισμός είναι το ίδιο πράγμα. Μερικοί Καθολικοί δημοσιογράφοι ισχυρίζονται ότι οι Σοσιαλιστές ήταν οι βασικοί συνεργάτες των Ναζί στις κατεχόμενες χώρες.

Η ίδια κατηγορία εκτοξεύεται, από μια διαφορετική γωνία, από το Κομμουνιστικό Κόμμα

κατά την διάρκεια των ακραίων Αριστερών του φάσεων. Την περίοδο 1930-35 η «Daily Worker»

συνήθως αναφερόταν στο Εργατικό Κόμμα ως «οι Εργατοφασίστες». Αυτό βρίσκει απήχηση

και επαναλαμβάνεται από άλλους εξτρεμιστές Αριστερούς, όπως οι Αναρχικοί. Μερικοί Ινδοί Εθνικιστές, πάλι, θεωρούν ότι οι αγγλικές εργατικές ενώσεις είναι φασιστικοί οργανισμοί.

· Κομμουνιστές: Μια αξιόλογη σχολή σκέψεως (παραδείγματα ο Hermann Rauschning, ο Peter Drucker,

o James Burnham, o F.A. Voigt) αρνείται να αναγνωρίσει διαφορές ανάμεσα στο Ναζιστικό και στο Σοβιετικό καθεστώς και ισχυρίζεται πως όλοι οι Φασίστες και οι Κομμουνιστές σκοπεύουν

περίπου στο ίδιο πράγμα και πως –μέχρι κάποιαν έκταση– είναι ακόμα και οι ίδιοι άνθρωποι.

Οι εκδότες της εφημερίδας «THE TIMES» (προπολεμικά) αναφέρονταν στην Ε.Σ.Σ.Δ. ως «φασιστική χώρα».

Από μια διαφορετική γωνία, πάλι, αυτό βρίσκει απήχηση και επαναλαμβάνεται από τους Αναρχικούς

και από τους Τροτσκιστές.

· Τροτσκιστές: Οι Κομμουνιστές χρεώνουν τους Ορθοδόξους Τροτσκιστές, δηλαδή τον προσωπικό οργανισμό του Τρότσκι, ότι είναι μια κρυπτοφασιστική οργάνωση που χρηματοδοτείται από τους Ναζί. Αυτό αποτελούσε διαδεδομένη πεποίθηση της Αριστεράς κατά την περίοδο του Λαϊκού Μετώπου.

Στις ακραίες Δεξιές τους φάσεις , οι Κομμουνιστές τείνουν να εκτοξεύουν την ίδια κατηγορία σε όλες

τις πτέρυγες που βρίσκονται εξ αριστερών τους (π.χ. την Κοινοπολιτεία ή το Διεθνές Λενινιστικό Κόμμα).

· Καθολικοί: Εκτός των ορίων της, η Καθολική Εκκλησία θεωρείται σχεδόν διεθνώς ως υπέρ του Φασισμού,

τόσο αντικειμενικά όσο και υποκειμενικά.

· Φιλειρηνιστές: Οι Πασιφιστές και άλλοι, που είναι πολέμιοι του πολέμου, κατηγορούνται συνήθως

όχι μόνο πως διευκολύνουν τα πράγματα για τον Άξονα αλλά και πως αποκτούν αποχρώσεις

φιλοφασιστικών αισθημάτων.

· Φιλοπόλεμοι: Οι θιασώτες του πολέμου κατηγορούνται κι αυτοί από τους αντιπάλους τους, οι οποίοι

βασίζουν την επιχειρηματολογία τους συνήθως στον ισχυρισμό ότι ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός είναι χειρότερος από τον Ναζισμό και τείνουν να απευθύνουν τον χαρακτηρισμό «Φασίστας» σε οποιονδήποτε επιθυμεί την νίκη στον στρατιωτικό τομέα. Οι υποστηρικτές των Δικαιωμάτων των Λαών έφθασαν πολύ κοντά στο να πουν πως η προθυμία αντίστασης σε μιαν εισβολή των Ναζί ήταν σημάδι φασιστικών συμπαθειών. Η Πολιτική Προστασία των Σπιτιών καταγγέλθηκε, αμέσως μόλις εμφανίστηκε, ως φασιστική οργάνωση. Επιπρόσθετα, το σύνολο της Αριστεράς τείνει να εξισώσει τον μιλιταρισμό με τον φασισμό. Πολιτικά συνειδητοποιημένοι ιδιώτες στρατιώτες χαρακτηρίζουν σχεδόν πάντοτε τους αξιωματικούς τους ως «φασιστικά σκεπτόμενους» ή ως «εκ φύσεως φασίστες». Οι Σχολές Πολέμου, η ευπρέπεια

και η καθαριότητα, οι στρατιωτικοί χαιρετισμοί θεωρούνται όλα ως επιρρεπή στον Φασισμό.

Πριν τον Πόλεμο, η ένταξη στην Χωροφυλακή εθεωρείτο ως σημάδι φασιστικών τάσεων. Η κατάταξη

και η ύπαρξη επαγγελματικού στρατού αμφότερες καταγγέλλονται ως φασιστικά φαινόμενα.

· Εθνικιστές: Ο εθνικισμός θεωρείται διεθνώς ως εκ φύσεως φασιστικός αλλά αυτό υποστηρίζεται μόνο και μόνο για να εφαρμοστεί σε αυτά τα εθνικά κινήματα που τυχαίνει να μην εγκρίνει ο ομιλητής.

Ο Αραβικός εθνικισμός, ο Πολωνέζικος και ο Φινλανδικός, το Ινδικό Κόμμα του Κογκρέσσου, η Ισλαμική Διάσκεψη, ο Σιωνισμός και ο ΙΡΑ όλοι περιγράφονται ως «φασιστικοί» αλλά όχι από τους ίδιους ανθρώπους.

Θα διαπιστωθεί, επομένως, ότι –όπως χρησιμοποιείται– η λέξη «Φασισμός»

είναι, σχεδόν ολοκληρωτικά, άνευ νοήματος.

Στις συζητήσεις, φυσικά, χρησιμοποιείται ακόμη πιο απερίσκεπτα απ’ ό,τι στον Τύπο.

Την έχω ακούσει να απευθύνεται σε αγρότες, καταστηματάρχες, στο Σύστημα Κοινωνικών Πιστώσεων,

στα σωματικά βασανιστήρια, στο κυνήγι της αλεπούς, στις ταυρομαχίες, στην επιτροπή του 1922,

στην επιτροπή του 1941, στον Κήπλινκ, στον Γκάντι, στον Σανγκ-Γκάη-Τσεκ, στην ομοφυλοφιλία,

στις ραδιοφωνικές εκπομπές του Priestley, στις Εστίες της Νεολαίας, στην αστρολογία, στις γυναίκες,

στα σκυλιά και σε …δεν ξέρω και γω τι άλλο!

Ωστόσο, κάτω από όλο αυτό το κομφούζιο, υποκρύπτεται όντως θαμμένο

ένα είδος υπολανθάνουσας σημασίας.

Για να ξεκινήσω, είναι σαφές ότι υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές,

(σε μερικές από τις οποίες είναι εύκολο να στραφεί η προσοχή

αλλά όχι εύκολο να δικαιολογηθούν) μεταξύ των καθεστώτων που καλούνται

φασιστικά και των καθεστώτων που καλούνται δημοκρατικά.

Κατά δεύτερον, εάν «φασίστας» σημαίνει «συμπαθών τον Χίτλερ», μερικές από αυτές

τις κατηγορίες που κατέγραψα στην προηγηθείσα λίστα

είναι προφανώς πολύ περισσότερο δικαιολογημένες σε σύγκριση με τις άλλες.

Το τρίτον, ακόμα και οι άνθρωποι που πετούν την λέξη «φασίστας» προς κάθε κατεύθυνση

της προσδίδουν οπωσδήποτε μια σημασία συναισθηματική.

Με τον «φασισμό» –μιλώντας χονδρικά– εννοούν κάτι βάναυσο, άτιμο, αλαζονικό, ζοφερό,

αντιφιλελεύθερο και αντεργατικό.

Εκτός από τον σχετικά μικρό αριθμό των συμπαθούντων τον Φασισμό, σαν συνώνυμο της λέξης «φασίστας»

σχεδόν κανείς Άγγλος δεν θα δεχόταν τον χαρακτηρισμό «τραμπούκος» ή «μπούλης» (αυτός είναι ο πλησιέστερος

χαρακτηρισμός για να οριστεί ατό το οποίο έχει φθάσει να σημαίνει αυτή η πολύ κακομεταχειρισμένη λέξη).

Ο Φασισμός, όμως, είναι επιπλέον και ένα πολιτικό και οικονομικό σύστημα.

Γιατί, τότε, να μην μπορούμε να έχουμε έναν ξεκάθαρο και γενικώς αποδεκτόν ορισμό του;

Αλοίμονο!

Δεν θα τον έχουμε –όχι ακόμα, τέλος πάντων.

Να εξηγηθεί γιατί, θα έπαιρνε πάρα πολύν χρόνο.

Αυτό, βασικά, συμβαίνει επειδή είναι αδύνατο να οριστεί ο Φασισμός ικανοποιητικά

δίχως να γίνουν ομολογίες, τις οποίες ούτε οι ίδιοι οι Φασίστες ούτε οι Συντηρητικοί ούτε οι Σοσιαλιστές

οποιασδήποτε αποχρώσεως, δεν είναι διατεθειμένοι να παραδεχθούν.

Το μόνο που μπορεί να κάνει προς το παρόν κάποιος είναι να χρησιμοποιεί την λέξη με περισυλλογή

και όχι, όπως συνηθίζεται, να την ευτελίζει και να την υποβαθμίζει στο επίπεδο μιας ύβρεως και μιας προσβολής.