«ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΕΡΗΜΟ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Observer, 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1943
Κριτική στο βιβλίο του Harold J. Laski «Σκέψεις για την Επανάσταση της εποχής μας»
Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
Copyright: Christos P. Papachristopoulos
Σημείωμα του μεταφραστή: το άρθρο αυτό πρέπει να διαβαστεί παράλληλα με τις 3 ενότητες που έχει αφιερώσει ο συγγραφέας για την μελέτη των κινημάτων του Σοσιαλισμού, του Κομμουνισμού και του Φασισμού αλλά να ληφθούν υπόψιν και οι άλλες 3 ενότητες του έργου του που αναπτύσσονται παράλληλα στα άρθρα και είναι αφιερωμένες στον Ολοκληρωτισμό, στον Χριστιανισμό και στο Επαναστατικό κίνημα. Γενικώς, η δημιουργία του συγγραφέα στρέφεται κατά του καπιταλισμού και υπέρ της ατομικής ελευθερίας.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μιαν εντυπωσιακή και θαρρετή απόπειρα εξόδου και απεμπλοκής
από την διανοητική σύγχυση μέσα στην οποία ζούμε.
Καθορίζοντας τι σημαίνουν οι όροι «Σοσιαλισμός» και «Φασισμός»
και διακηρύσσοντας τους σκοπούς στους οποίους πρέπει να στοχεύουμε
καθώς και τους κινδύνους που βρίσκονται μπροστά, ο καθηγητής Laski
αποφεύγει την απλή προπαγάνδα τόσο ολοκληρωτικά και εκθέτει αντιδημοφιλείς απόψεις τόσο τολμηρά
όσο και κάθε ένας που είναι προσωπικά αναμεμειγμένος με την πολιτική.
Έχει το πλεονέκτημα οι ρίζες του να βρίσκονται βαθύτερα από εκείνες της πλειοψηφίας των Αριστερών στοχαστών∙
δεν αγνοεί το παρελθόν και δεν μισεί τους συμπατριώτες του.
Ωστόσο, η θέση κάποιου που είναι Σοσιαλιστής στα πιστεύω
και Φιλελεύθερος στο ταμπεραμέντο δεν είναι εύκολη –και αν και ποτέ δεν το δηλώνει με αυτά τα λόγια,
το βιβλίο του Καθηγητή περιστρέφεται πράγματι γύρω από το πρόβλημα αυτό, κάτι που φαίνεται κυρίως
στο κεφάλαιο για την Ρωσσική Επανάσταση και στο εκτενές κεφάλαιο προς το τέλος, με τίτλο:
«Η Απειλή της Αντεπανάστασης».
Ο Καθηγητής Laski ασχολείται ορθώς με τον κίνδυνο της επέκτασης του ολοκληρωτισμού
σε σύντομο χρόνο προς χώρες που τώρα αυτοαποκαλούνται δημοκρατικές.
Βλέπει αρκετά καθαρά ότι ο πόλεμος δεν επέφερε καμία διαρθρωτική αλλαγή στην Αγγλία ή στις Η.Π.Α.,
ότι τα παλαιά οικονομικά προβλήματα θα επανέλθουν με πιο πιεστικές μορφές όταν σταματήσουν οι μάχες
και ότι –όταν ο εχθρός δεν θα βρίσκεται προ των πυλών– θα εκδηλωθεί αντίσταση
στις επιθέσεις κατά των δικαιωμάτων που ίσως έχουν γίνει αποδεκτά την ώρα του εθνικού κινδύνου.
Επομένως, έχει πιθανόν δίκαιο όταν λέει πως, εάν δεν δρομολογήσουμε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις
κατά την διάρκεια του πολέμου που η γενική συναίνεση μπορεί οπωσδήποτε να συζητηθεί, θα μας τις επιβάλλουν
σύντομα με την βία και, μάλιστα, με το τίμημα μιας μακράς δικτατορίας.
Ο Καθηγητής Laski ξέρει αρκετά καλά ποιες μεταρρυθμίσεις ζητά
–και ελάχιστοι σκεπτόμενοι άνθρωποι θα διαφωνήσουν μαζί του:
ζητά συγκεντρωτική ιδιοκτησία, σχεδιασμένη παραγωγή, κοινωνική ισότητα και το «θετικό κράτος».
Με μεγαλύτερη ακόμα ευκολία –στην πραγματικότητα, με μιαν αισιοδοξία σχεδόν του 19ου αιώνα–
υποθέτει εν τούτοις ότι αυτά τα πράγματα όχι μόνο μπορούν αλλά οπωσδήποτε θα συμβαδίσουν
με την δημοκρατία και την ελευθερία σκέψεως.
Σε όλο το βιβλίο του είναι προφανής μια απροθυμία να παραδεχθεί
ότι ο Σοσιαλισμός εμπεριέχει την δυνατότητα του Ολοκληρωτισμού.
Απορρίπτει τον Φασισμό ως απλά μονοπωλιακό καπιταλισμό στην τελευταία του φάση:
αυτή είναι η συνήθης Αριστερή διάγνωση!
Φαίνεται, όμως, πως έχει υϊοθετηθεί
με βάση το αξίωμα «εκτός της εκκλησίας ουδεμία σωτηρία»-«extra ecclesiam nulla salus»
και από αυτήν την υϊοθεσία εξήχθη ένα λάθος συμπέρασμα:
εφόσον ο Φασισμός δεν ήταν Σοσιαλισμός, έπεται ότι θα έπρεπε να είναι ένα είδος καπιταλισμού.
Ο καπιταλισμός, όμως, εξ ορισμού δεν μπορεί να «λειτουργήσει»,
άρα ο Φασισμός δεν μπορεί να «λειτουργήσει»
(ή, στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να επιλύσει μέσω του πολέμου
το πρόβλημα του πλεονάσματος παραγωγής, όπως κάθε καπιταλιστική κοινωνία).
Υποτίθεται πως τα Φασιστικά κράτη είναι εγγενώς και αναπόφευκτα φιλοπολεμικά.
Ο Καθηγητής Laski το επαναλαμβάνει αυτό ξανά και ξανά: λέει πως
«Προορισμός της αντεπανάστασης είναι να κάνει πόλεμο».
Στην πραγματικότητα, πρέπει κανείς απλά να κοιτάξει στον χάρτη
για να διαπιστώσει ότι οι περισσότερες αντεπαναστάσεις δεν κάνουν πόλεμο
και τον αποφεύγουν σχεδόν με κάθε τίμημα.
Η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία επιβεβαιώνουν την θέση του Καθηγητή Laski.
Όσον αφορά τα υπόλοιπα κράτη, η μια χώρα μετά την άλλη στην Ευρώπη και στην Αμερική
διήλθαν μιαν αντεπαναστατική διαδικασία και υϊοθέτησαν μιαν φασιστική οικονομία
δίχως να εμπλακούν σε πόλεμο προς το εξωτερικό τους.
Ήθελε, για παράδειγμα, πόλεμο ο στρατηγός Φράνκο ή ο στρατάρχης Πεταίν ή ο Δρ. Σαλαζάρ
ή μισή ντουζίνα μικρότεροι δικτάτορες της Νοτίου Αμερικής;
Φαίνεται πως το ουσιαστικό στοιχείο για τον Φασισμό
δεν είναι ότι λύνει τα προβλήματα με πόλεμο
αλλά ότι τα λύνει δίχως δημοκρατικές μεθόδους και δίχως την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Η υπόθεση ότι κάθε ολοκληρωτικό σύστημα
πρέπει τελικά να καταρρεύσει μέσω πολέμων άνευ νοήματος
δεν δικαιολογείται, άρα.
Δεν είναι ανάγκη να ειπωθεί ότι ο Καθηγητής Laski είναι πολύ απρόθυμος να δεχθεί μιαν ομοιότητα
μεταξύ του Γερμανικού και του Ρωσσικού συστήματος.
Υπάρχουν πολλά που δεν του αρέσουν στο Σοβιετικό καθεστώς
και το λέει με μια τόλμη που θα τον εμπλέξει σε σοβαρά προβλήματα με την Αριστερά.
Ίσως να είναι, μάλιστα, αρκετά σκληρός με την «ανατολίτικη» λατρεία
που απονέμεται στον στρατάρχη των Σταλινικών
–διότι ο Στάλιν, εν τέλει, δεν λατρεύεται με περισσότερη δουλικότητα
από έναν βασιλιά ή έναν εκατομμυριούχο.
Υπερασπίζεται, ωστόσο, τις εκκαθαρίσεις και τις διώξεις,
την G.P.U. (πρόδρομο της K.G.B.)
και την συντριβή της διανοητικής ελευθερίας
λέγοντας ότι είναι το απότοκο της καθυστέρησης και της ανασφάλειας της Ε.Σ.Σ.Δ.
«Αφήστε την Ρωσσία να είναι πραγματικά ασφαλής από την ξένη επιθετικότητα
και η δικτατορία θα χαλαρώσει», λέει.
Πρόκειται για μιαν απάντηση φτωχή, διότι η Ρωσσική δικτατορία έγινε αποδεδειγμένα πιο σκληρή
καθώς η Ε.Σ.Σ.Δ. ισχυροποιήθηκε στρατιωτικά και οικονομικά.
Αυτό που απέδειξε το Σοβιετικό καθεστώς είναι ό,τι απέδειξαν με διαφορετικό τρόπο τα Φασιστικά κράτη:
ότι οι «αντιφάσεις» του καπιταλισμού μπορεί να καταλυθούν χωρίς δημοκρατικές μεθόδους
και χωρίς καμία άνοδο στην ατομική ελευθερία.
Η οικονομική αβεβαιότητα μπορεί να εξαφανιστεί με αντίτιμο την παράδοση της κοινωνίας
σε μια νέα φυλή ολιγαρχών.
Αυτό δεν αποτελεί αφ’ εαυτού ένα επιχείρημα κατά του Σοβιετικού συστήματος
διότι θα μπορούσε κάλλιστα να ισχύει ότι οι Δυτικές αντιλήψεις περί ελευθερίας και δημοκρατίας
δεν έχουν καμίαν αξία.
Εάν έχουν αξία, όμως, τότε ορισμένα χαρακτηριστικά της Ρωσσικής πολιτικής δεν είναι άξια υπεράσπισης.
Δεν μπορεί να ισχύουν και τα δύο!
Κανείς δεν μπορεί να το έχει δίπορτο.
Ο Καθηγητής Laski δείχνει, όντως, σημάδια ότι θέλει να το έχει δίπορτο
–κι εδώ ακριβώς έγκειται η πρωταρχική αδυναμία του βιβλίου του.
Τα προσωπικά του ένστικτα βρίσκονται σαφώς υπέρ της ελευθερίας, ακόμα και υπέρ
μιας παλαιομοδίτικης εκδοχής της ελευθερίας.
Οι παρατηρήσεις του για την μόρφωση κατευθύνονται προς μιαν εξατομικευμένη προοπτική
που δυσκόλως μπορεί να εναρμονιστεί με οποιοδήποτε είδος «θετικού κράτους».
Ακόμα περισσότερο θα όφειλε να συνειδητοποιήσει ότι ο Σοσιαλισμός,
αν σημαίνει μόνο συγκεντρωτική ιδιοκτησία και σχεδιασμένη παραγωγή,
δεν είναι ούτε δημοκρατικός ούτε εξισωτικός εκ της ιδίας του της φύσεως.
Μια ιεραρχική εκδοχή Σοσιαλισμού
(το «Κράτος της Δουλείας» του Hillaire Belloc)
Λειτουργεί ακριβώς όπως και οι υπόλοιπες
–και, την στιγμήν αυτήν, είναι πολύ πιο πιθανό να υλοποηθεί.
Αμέτρητες φορές ο Καθηγητής Laski επαναλαμβάνει ότι η νίκη στον σημερινό πόλεμο
δεν θα επιτύχει τίποτε εάν μας αφήσει με άλυτα τα παλαιά οικονομικά προβλήματα.
Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι έχει δίκιο.
Είναι κρίμα, όμως, που δεν λέει με περισσότερο σθένος ότι
αν λύσουμε τα οικονομικά μας προβλήματα δεν θα τακτοποιηθεί τίποτε άλλο
γιατί αυτό (όπως και η ήττα του Χίτλερ) είναι απλά ένα βήμα
προς την κοινωνία των ελευθέρων και ίσων ανθρώπινων όντων
που ο ίδιος, τόσο φανερά, επιθυμεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου