«ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΜΥΡΜΗΓΚΙΑ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Observer, 5 ΜΑΪΟΥ 1946
Κριτική στο βιβλίο του Caryl P. Haskins «Άνθρωποι και Μυρμήγκια»
Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
Copyright: Christos P. Papachristopoulos
Από την φύση τους τα μυρμήγκια είναι τόσο ανόμοια από τους ανθρώπους όσο θα μπορούσε κάλλιστα να είναι∙
ωστόσο, με την συμπεριφορά τους , δημιουργούν ένα είδος παρωδίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων
και η κοινωνική τους οργάνωση είναι τόσο πολύ πιο επαρκής από την δική μας που μπορεί να αξιοποιηθεί
όχι απλά με την πρόθεση να βρεθούν αναλογίες –αλλά ως ένα αντικειμενικό μάθημα με την χρήση του οποίου
μπορούμε να ασκήσουμε κριτική στους δικούς μας θεσμούς.
Παρεμπιπτόντως, το βιβλίο του Δρα. Χάσκινς παρέχει αρκετές πληροφορίες για τα ήθη και έθιμα των μυρμηγκιών.
Όμως, ο κύριος στόχος του είναι να κρίνει οριστικά εάν υπάρχει κάποιος πραγματικός παραλληλισμός
μεταξύ μυρμηγκιών και ανθρώπων.
Θα έχουμε κέρδος αν πραγματοποιήσουμε μιαν «ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΜΥΡΜΗΓΚΙΑ», όπως συμβούλευσε ο Σολομών;
Ρίχνει, άραγε, η φυσική και η κοινωνική εξέλιξη των μυρμηγκιών καθόλου φως στην πιθανή κατεύθυνση
της δικής μας εξέλιξης;
Το βιβλίο του Δρα. Χάσκινς είναι γεμάτο από περίεργα και –από την άποψη του συνηθισμένου ανθρώπου
που σιχαίνεται τα μυρμήγκια– μάλλον τρομακτικά πράγματα.
Μερικά από τα γεγονότα που αναφέρει εντελώς τυχαία είναι πιο περίεργα από ο,τιδήποτε άλλο
στην ανθρώπινη κοινωνία –πιο περίεργα, με την έννοια ότι οι θεσμοί των μυρμηγκιών είναι
τόσο πιο ποικιλόμορφοι και πολύ πιο ολοκληρωτικά αναπτυγμένοι!
Για παράδειγμα, ενώ ο άνθρωπος συγκατοικεί με περίπου 50 είδη εξημερωμένων πτηνών και ζώων,
τα μυρμήγκια έχουν εκπολιτίσει κάπου 3000 είδη εντόμων.
Κατόπιν, υπάρχει ακόμα στα μυρμήγκια μια εκπληκτική διαφοροποίηση λειτουργιών,
η οποία αποδεικνύεται όχι μόνο στην διαίρεση μεταξύ ειδών με φύλο ή χωρίς φύλο
αλλά –το πιο συναρπαστικό απ’ όλα– στην ποικιλία μεγέθους. Μερικές φορές, στην ίδια μυρμηγκοφωλιά,
η βασίλισσα ή ο στρατιώτης μπορεί να έχουν αρκετές εκατοντάδες φορές την μάζα του συνηθισμένου
κηφήνα-εργάτη.
Αυτά τα πλάσματα, που έχουν την ίδια σχέση μεγέθους μεταξύ τους όπως ένας σκύλος ή ένα ποντίκι,
συνεργάζονται με εμφανή φιλικότητα καθώς το κάθε ένα εξειδικεύεται τέλεια στην προσωπική του εργασία.
Έτσι, τα πασίγνωστα μυρμήγκια-ομπρέλλα παρασόλ ζουν καλλιεργώντας ένα είδος μανιταριού
το οποίο αναπτύσσουν με την βοήθεια ενός μείγματος μασημένων φύλλων. Η κοπή και μεταφορά των φύλλων
γίνεται από σχετικώς μεγάλα μυρμήγκια αλλά οι κήποι φυλάσσονται από μικροσκοπικές «μινιατούρες».
Υπάρχουν τα μυρμήγκια που αποθηκεύουν τους σπόρους (των οποίων τα αποθέματα είναι, κάποιες φορές,
τόσο πολλά που έγιναν αντικείμενο συγκρούσεων των ανθρώπων μεταξύ τους), σαρκοφάγα μυρμήγκια,
μυρμήγκια που συλλαμβάνουν και υποδουλώνουν άλλα μυρμήγκια –αυτά έχουν, ίσως, τις πιο εκθαμβωτικές
συνήθειες απ’ όλα– και υπάρχουν, ακόμα, εξαιρετικά προσαρμόσιμα μυρμήγκια που φαίνεται πως έχουν αλλάξει
τον τρόπο της ζωής τους σε έναν αρκετά μικρό χρόνο: έχουν πάρει την θέση των πιο συντηρητικών ειδών
σε μεγάλες περιοχές της γης.
Υπάρχουν, όμως, περίεργα κενά στην τρομακτική αποδοτικότητα των μυρμηγκιών.
Ένα από αυτά είναι η ανοχή που δείχνουν στα παράσιτα. Εκτός από τα πολλά είδη ημίπτερων αφειδών εντόμων
που τα μυρμήγκια κρατούν για να τα εκφοβίζουν, υπάρχουν άλλα έντομα που καταφέρνουν να υπάρχουν,
κάνοντας μιαν ζωή ως κυνηγοί της λείας τους μέσα στις φωλιές των μυρμηγκιών και άλλα έντομα που –προφανώς–
κρατούνται ως κατοικίδια (πιθανόν επειδή αναδίδουν μιαν ευχάριστην ευωδία). Μερικές φορές είναι αυτά που
γίνονται τόσο πολυάριθμα που ολόκληρη η οικιακή οικονομία της μυρμηγκοφωλιάς αναστατώνεται
και τα μυρμήγκια ψοφούν μαζί με τους προσκεκλημένους τους. Ο Δρ. Χάσκινς δεν καταλήγει σε κανένα
τελικό συμπέρασμα όσον αφορά το εάν μπορούμε ή όχι να προβλέψουμε την δική μας ανάπτυξη
παρατηρώντας την εξέλιξη των μυρμηγκιών αλλά κλίνει να θεωρήσει ότι,
ως εδώ που έχουν φτάσει τα μυρμήγκια,
ο ολοκληρωτισμός αντιπροσωπεύει μια πρόοδο της δημοκρατίας.
Τα πιο πρωτόγονα, λιγότερο επιτυχημένα μυρμήγκια είναι συγκριτικώς δημοκρατικά στην κοινωνική τους δομή
ενώ οι θαυμάσια οργανωμένες κοινότητες των υψηλότατα αναπτυγμένων ειδών έχουν πολλά κοινά
τόσο με τον Φασισμό όσο και με τον Κομμουνισμό.
Παραμένει, όμως, γεγονός –όπως συνεχώς παραδέχεται– ότι τα μυρμήγκια είναι εξατομικευμένως
τόσο πιο διαφορετικά από εμάς που καθιστούν κάθε σύγκριση μόνο με πολλήν αμφισβήτηση αξιόπιστη.
Τα μυρμήγκια ζουν σε έναν κόσμο διαφορετικό από τον δικό μας και είναι αμφίβολο
αν διαθέτουν συνείδηση, με τον τρόπο που εμείς κατανοούμε την συνείδηση.
Κάθε μυρμήγκι βγαίνει από του κουκούλι του γνωρίζοντας ό,τι πρέπει να ξέρει και, έκτοτε,
χωρίς καμία προσπάθεια να αναπτύξει επίδοση σε ανεξάρτητη δραστηριότητα, επαναλαμβάνει ένα μοτίβο
το οποίο, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει ήδη επαναληφθεί για εκατομμύρια χρόνια.
Μερικές φορές, είναι απίστευτη η ηλιθιότητα που αποκαλύπτεται.
Πάρτε για παράδειγμα τις συνήθειες του παρασιτικού μυρμηγκιού με τον τίτλο
«Βοθρομέρμηγκας ο αποκεφαλίζων» - “Bothriomyrmex decapitans”:
«Λίγο μετά αφού έχουν αποκτήσει πρόσβαση σε πυκνοκατοικημένες πυραμίδες-λόφους της αποικίας του ξενιστή,
οι βασίλισσες αυτού του είδους αναζητούν τις μαίες ή μητέρες των κοινοτήτων που είναι αρκετά μεγαλύτερες.
Αφού ανέβουν στις πλάτες των δικαιούχων ιδιοκτητών, οι θηλυκοί decapitans περνούν τις επόμενες μέρες
πριονίζοντας τις κορυφές των κεφαλιών αυτών των Βασιλομητόρων . Αμέσως μόλις πέφτουν τα κεφάλια,
οι σφετεριστές γίνονται οι εκλεκτοί των ετεροθαλών τους εργατών».
Απόπειρες για παρόμοιους χειρισμούς γίνονται στην πολιτική των ανθρώπων
–αλλά δεν γίνονται ανεκτές τόσο εύκολα.
Και είναι δύσκολο να μην σκεφτούμε ότι έχουμε περισσότερο έλεγχο στην προσωπική μας μοίρα
απ’ ό,τι ακόμα και τα πιο προικισμένα είδη μυρμηγκιών.
Ακόμα κι έτσι, όμως, όταν κανείς αναλογιστεί την τολμηρότητά τους, την υπεργεννητικότητά τους,
την ικανότητά τους να επιβιώνουν σε σχεδόν όλες τις κλιματικές συνθήκες και με σχεδόν κάθε είδος τροφής
και –πάνω απ’ όλα– την αδιαμφισβήτητη αφοσίωσή τους, απομένει να σκέφτεται χάσκωντας
ότι, ευτυχώς! είναι ένα ωραίο έργο που τα μυρμήγκια δεν είναι μεγαλύτερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου