«ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Κριτική στο βιβλίο του Ζακ Μαριταίν «Χριστιανικότητα και Δημοκρατία»
“OBSERVER” 10 Ιουνίου 1945
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright © Christos P. Papachristopoulos
Ο κ. Maritain ποτέ δεν είναι ένας συγγραφέας που διαβάζεται με ευκολία και ειδικά το τελευταίο του βιβλίο είναι γεμάτο από αυτά τα νεφελωδώς αφηρημένα κείμενα που φαίνεται πως είναι τόσο κοινότοπα στην σημερινή Γαλλική λογοτεχνία ώστε να μην καλυτερεύουν στην μετάφραση.
Ιδού δύο προτάσεις, επιλεγμένες σχεδόν στην τύχη:
«Η δημοκρατία είναι ένα παράδοξο και μια πρόκληση που απευθύνεται κατά της φύσεως, κατά αυτής της αχάριστης και πληγωμένης ανθρώπινης φύσεως της οποίας ανακαλεί στην μνήμη τους αρχέγονους πόθους και τα αποθέματα μεγαλείου της»
«Για την ανθρώπινη αδυναμία τίποτε πιο εύκολο από την συνένωση της θρησκείας με τις φυλετικές, οικογενειακές ή ταξικές προκαταλήψεις, με τα συλλογικά μίση, με τα πάθη μιας γενιάς και με τα πολτικά φαντάσματα τα οποία αποζημιώνουν μιαν ευλαβική αλλά ανεπαρκώς εξαγνισμένη ψυχή για την αυστηρότητα της ατομικής πειθαρχίας».
Και οι δύο αυτές –και οι εκατοντάδες άλλες σαν αυτές που είναι εξαπλωμένες σε όλο αυτό το βιβλίο– προτάσεις έχουν κάποιαν έννοια αλλά όχι μόνο πρέπει κανείς να ξετρυπώσει το νόημα αφού σκάψει κάτω από μάζες ρητορικών σχημάτων αλλά και να καταφύγει, έως κάποιαν έκταση, σε εικοτολογίες βάσει του γενικότερου τόνου του βιβλίου αλλά και από την γνωστή κατεύθυνση της προσωπικής σκέψεως του κ. Μαριταίν.
Αρκετά κείμενα στο βιβλίο αναγιγνώσκονται όπως οι ομιλίες ενός μη πολεμοχαρούς πολιτικού ηγέτη: γνωρίζουμε εκ των προτέρων με ποιαν πλευρά είναι αλλά θα είχαμε κάποια δυσκολία να το αποδείξουμε.
Ένας αόρατος λογοκριτής αιωρείται υπεράνω των σελίδων και είναι συχνά αναγκαίο, προκειμένου να τον ξεπεράσουμε σε πονηριά, να αποφύγουμε την χρήση των ορθών ονομάτων και να αλλάξουμε τις σαφέστατες έννοιες με αφηρημένες.
Αυτό που λέει ο κ. Μαριταίν είναι ότι η Δημοκρατία και οΧριστιανισμός δεν είναι ασυμβίβαστες –στην πραγματικότητα, είναι απαραίτητες μεταξύ τους εκατέρωθεν.
Μια Χριστιανική ζωή δύσκολα μπορεί να υπάρξει σε μια κοινωνία άδικη ενώ, από την άλλη, μια δημοκρατία η οποία είναι γνησίως εκκοσμικευμένη σε έμπνευση καταλήγει πάντα να μεταστραφεί σε δουλεία.
Επιπλέον, μια κοινωνία Χριστιανική δεν είναι απαραίτητα και χτυπημένη από την φτώχεια.
Η επιδίωξη των εργατικών τάξεων, όχι απλά για πολιτική ισότητα αλλά και για υψηλότερους μισθούς και καλύτερες εργατικές συνθήκες, είναι δικαιολογημένη και είναι η περιττή μη-εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας που κατέστησε εφικτή την άνοδο του αθεϊστικού Κομμουνισμού.
Κοντολογίς, ο Χριστιανισμός μπορεί να συμφιλιωθεί με την υλική πρόοδο.
Στα αυτιά μας αυτό με δυσκολία ακούγεται και ηχεί ως το είδος της τοποθέτησης που απαιτείται να προφερθεί με επιφυλακτικότητα αλλά ο κ. Μαριταίν έχει καλούς λόγους για τον προσεκτικό τρόπο γραφής.
Κατ’ αρχάς, αυτά τα δοκίμια γράφτηκαν στα μέσα του 1942, όταν ο Άξονας φαινόταν ακόμα ικανός να κερδίσει τον πόλεμο και το καθεστώς του Πεταίν δεν εξακολουθούσε μόνο να βρίσκεται στην εξουσία αλλά είχε, σε μια σεβαστή έκταση, την έγκριση των Καθολικών εκτός Γαλλίας.
Δεύτερον, το είδος του Χριστιανικού Σοσιαλισμού το οποίο υποστηρίζει ο κ. Μαριταίν μόνον πολύ προσφάτως ξεκίνησε να κερδίζει έδαφος και, σίγουρα, δεν είναι αντιπροσωπευτικό για το σύνολο της Εκκλησίας.
Πρωταρχικά, ο κ. Μαριταίν γράφει «κατά» των Καθολικών αδελφών του και γνωρίζει καλά για τον δεσμό που υπάρχει μεταξύ Καθολικισμού και αντίδρασης.
Προς το τέλος του 19ου αιώνα, λέει, «οι εργατικές τάξεις αναζήτησαν την σωτηρία τους στην άρνηση του Χριστιανισμού∙ οι Συντηρητικοί Χριστιανικοί κύκλοι αναζήτησαν την δική τους σωτηρία στην άρνηση των πρακτικών, αναγκών της δικαιοσύνης και της αγάπης»
Η κατάσταση σήμερα δεν είναι διόλου καλύτερη, αν και η ήττα των δυνάμεων του Άξονα την έκανε προσωρινά να εμφανίζεται ότι βελτιώθηκε και, όταν κανείς θυμάται τα λυρικά εγκώμια υπέρ του φασισμού που εκστομίζονταν από Καρδιναλίους και Καθολικούς απολογητές μόλις πριν από λίγα χρόνια, δεν εκπλήσσει αν ο κ. Μαριταίν επενδύει την έκκλησή του υπέρ του Χριστιανικού Σοσιαλισμού με απαλή και αρκετά διακριτική γλώσσα.
Το πράγμα εκείνο το οποίο δεν νοιάζεται καν να παραδεχθεί είναι η μοναχικότητα της δικής του θέσης.
Το πόσο μοναχική είναι θα μπορούσε να διαπιστωθεί την εποχή του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου, όταν ήταν ένας από την μικρή χούφτα διακεκριμένων Καθολικών που παρέμειναν νηφάλιοι και αρνήθηκαν να κάνουν προπαγάνδα υπέρ του Φασισμού.
Είναι ικανός να επιχειρηματολογήσει με σθένος ότι η Δημοκρατία και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι εγγενείς στην Χριστιανική δογματική φόρμουλα εφόσον έχουν στηριχθεί από τους ηγέτες της Εκκλησίας (αλλά είναι δύσκολο να αισθανθούμε ότι οι άνθρωποι για τους οποίους συγκεκριμένα γράφει θα εντυπωσιαστούν και πολύ).
Γεγονός είναι ότι ο Καθολικός Ανθρωπιστής είναι ένα ζώο σπάνιο όπως ο λευκός αλμπίνο ελέφαντας –και, πιθανότατα, πρέπει να παραμείνει τέτοιος.
Ο Ανθρωπισμός προϋποθέτει ότι ο άνθρωπος αποτελεί το μέτρον όλων των πραγμάτων.
Το Χριστιανικό δόγμα προϋποθέτει ότι ο κόσμος αυτός έχει νόημα μόνο σε σχέση με τον άλλο κόσμο.
Θεωρητικά είναι εφικτός ένας συμβιβασμός αλλά πάντα αποτυγχάνει όταν εγείρεται οποιοδήποτε συγκεκριμένο πρόβλημα.
Ο κ. Μαριταίν διαπιστώνει ότι είναι αναπόφευκτη η απομάκρυνση των μαζών από μιαν Εκκλησία αντιδραστική και θα ήθελε να επανορθώσει την κατάσταση όχι με την φασιστική πατέντα του να κρατάνε τις μάζες αδαείς αλλά με την έκκληση προς τους πλουσίους να μετανοήσουν.
Είναι απρόθυμος να παραδεχθεί (ή, σε κάθε περίπτωση, δεν το λέει πολύ καθαρά) ότι η θρησκευτική πίστη αποτελεί συχνά ένα ψυχολογικό τέχνασμα για να αποφευχθεί η μετάνοια.
Στο μεταξύ, όμως, το ουσιαστικό ζητούμενο παραμένει.
Η υλική πρόοδος, η οποία είναι απαραίτητα αν ο μέσος άνθρωπος πρόκειται να είναι καθόλου καλύτερος από έναν δούλο, επιτυγχάνεται μόνο με ένα τρομερό τίμημα.
Η θρησκευτική στάση ζωής πρέπει, με κάποιον τρόπο, να αποκατασταθεί –και όμως, ο μόνος δογματικός οργανισμός που είναι διαθέσιμος στον Δυτικό κόσμο είναι αυτός που εμφανώς η μεγάλη μάζα του λαού είναι ολοένα και λιγότερο πρόθυμη να αποδεχθεί.
Ο κ. Μαριταίν προβάλλει τον συνήθη ισχυρισμό ότι μια δίκαιη κοινωνία μπορεί να δημιουργηθεί μόνο με βάση τις Χριστιανικές Αρχές.
Πριν κάνει δηλώσεις αυτού του είδους, θα όφειλε κανείς να σκεφτεί ότι μόνο το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού είναι κατ’ όνομα Χριστιανοί και ότι η αναλογία διαρκώς ελαττώνεται: επίσης, οι Ινδουϊστές ή οι Κινέζοι δεν είναι ιδιαίτερα χειρότεροι άνθρωποι από εμάς.
Ο κ. Μαριταίν αποτελεί μια φωνή βοώντος εν τη ερήμω και εκεί είναι, μάλλον, μια φωνή χαμηλόφωνη και αποσιωπημένη.
Εν τούτοις, αν αναλογιστεί κανείς τους ανθρώπους για τους οποίους έγραφε και τις πιέσεις στις οποίες πιθανότατα υπόκειτο, θα πρέπει να είχε χρειαστεί αρκετό κουράγιο για να γράψει ένα τέτοιο βιβλίο σε μια τέτοια εποχή.
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Κριτική στο βιβλίο του Ζακ Μαριταίν «Χριστιανικότητα και Δημοκρατία»
“OBSERVER” 10 Ιουνίου 1945
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright © Christos P. Papachristopoulos
Ο κ. Maritain ποτέ δεν είναι ένας συγγραφέας που διαβάζεται με ευκολία και ειδικά το τελευταίο του βιβλίο είναι γεμάτο από αυτά τα νεφελωδώς αφηρημένα κείμενα που φαίνεται πως είναι τόσο κοινότοπα στην σημερινή Γαλλική λογοτεχνία ώστε να μην καλυτερεύουν στην μετάφραση.
Ιδού δύο προτάσεις, επιλεγμένες σχεδόν στην τύχη:
«Η δημοκρατία είναι ένα παράδοξο και μια πρόκληση που απευθύνεται κατά της φύσεως, κατά αυτής της αχάριστης και πληγωμένης ανθρώπινης φύσεως της οποίας ανακαλεί στην μνήμη τους αρχέγονους πόθους και τα αποθέματα μεγαλείου της»
«Για την ανθρώπινη αδυναμία τίποτε πιο εύκολο από την συνένωση της θρησκείας με τις φυλετικές, οικογενειακές ή ταξικές προκαταλήψεις, με τα συλλογικά μίση, με τα πάθη μιας γενιάς και με τα πολτικά φαντάσματα τα οποία αποζημιώνουν μιαν ευλαβική αλλά ανεπαρκώς εξαγνισμένη ψυχή για την αυστηρότητα της ατομικής πειθαρχίας».
Και οι δύο αυτές –και οι εκατοντάδες άλλες σαν αυτές που είναι εξαπλωμένες σε όλο αυτό το βιβλίο– προτάσεις έχουν κάποιαν έννοια αλλά όχι μόνο πρέπει κανείς να ξετρυπώσει το νόημα αφού σκάψει κάτω από μάζες ρητορικών σχημάτων αλλά και να καταφύγει, έως κάποιαν έκταση, σε εικοτολογίες βάσει του γενικότερου τόνου του βιβλίου αλλά και από την γνωστή κατεύθυνση της προσωπικής σκέψεως του κ. Μαριταίν.
Αρκετά κείμενα στο βιβλίο αναγιγνώσκονται όπως οι ομιλίες ενός μη πολεμοχαρούς πολιτικού ηγέτη: γνωρίζουμε εκ των προτέρων με ποιαν πλευρά είναι αλλά θα είχαμε κάποια δυσκολία να το αποδείξουμε.
Ένας αόρατος λογοκριτής αιωρείται υπεράνω των σελίδων και είναι συχνά αναγκαίο, προκειμένου να τον ξεπεράσουμε σε πονηριά, να αποφύγουμε την χρήση των ορθών ονομάτων και να αλλάξουμε τις σαφέστατες έννοιες με αφηρημένες.
Αυτό που λέει ο κ. Μαριταίν είναι ότι η Δημοκρατία και οΧριστιανισμός δεν είναι ασυμβίβαστες –στην πραγματικότητα, είναι απαραίτητες μεταξύ τους εκατέρωθεν.
Μια Χριστιανική ζωή δύσκολα μπορεί να υπάρξει σε μια κοινωνία άδικη ενώ, από την άλλη, μια δημοκρατία η οποία είναι γνησίως εκκοσμικευμένη σε έμπνευση καταλήγει πάντα να μεταστραφεί σε δουλεία.
Επιπλέον, μια κοινωνία Χριστιανική δεν είναι απαραίτητα και χτυπημένη από την φτώχεια.
Η επιδίωξη των εργατικών τάξεων, όχι απλά για πολιτική ισότητα αλλά και για υψηλότερους μισθούς και καλύτερες εργατικές συνθήκες, είναι δικαιολογημένη και είναι η περιττή μη-εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας που κατέστησε εφικτή την άνοδο του αθεϊστικού Κομμουνισμού.
Κοντολογίς, ο Χριστιανισμός μπορεί να συμφιλιωθεί με την υλική πρόοδο.
Στα αυτιά μας αυτό με δυσκολία ακούγεται και ηχεί ως το είδος της τοποθέτησης που απαιτείται να προφερθεί με επιφυλακτικότητα αλλά ο κ. Μαριταίν έχει καλούς λόγους για τον προσεκτικό τρόπο γραφής.
Κατ’ αρχάς, αυτά τα δοκίμια γράφτηκαν στα μέσα του 1942, όταν ο Άξονας φαινόταν ακόμα ικανός να κερδίσει τον πόλεμο και το καθεστώς του Πεταίν δεν εξακολουθούσε μόνο να βρίσκεται στην εξουσία αλλά είχε, σε μια σεβαστή έκταση, την έγκριση των Καθολικών εκτός Γαλλίας.
Δεύτερον, το είδος του Χριστιανικού Σοσιαλισμού το οποίο υποστηρίζει ο κ. Μαριταίν μόνον πολύ προσφάτως ξεκίνησε να κερδίζει έδαφος και, σίγουρα, δεν είναι αντιπροσωπευτικό για το σύνολο της Εκκλησίας.
Πρωταρχικά, ο κ. Μαριταίν γράφει «κατά» των Καθολικών αδελφών του και γνωρίζει καλά για τον δεσμό που υπάρχει μεταξύ Καθολικισμού και αντίδρασης.
Προς το τέλος του 19ου αιώνα, λέει, «οι εργατικές τάξεις αναζήτησαν την σωτηρία τους στην άρνηση του Χριστιανισμού∙ οι Συντηρητικοί Χριστιανικοί κύκλοι αναζήτησαν την δική τους σωτηρία στην άρνηση των πρακτικών, αναγκών της δικαιοσύνης και της αγάπης»
Η κατάσταση σήμερα δεν είναι διόλου καλύτερη, αν και η ήττα των δυνάμεων του Άξονα την έκανε προσωρινά να εμφανίζεται ότι βελτιώθηκε και, όταν κανείς θυμάται τα λυρικά εγκώμια υπέρ του φασισμού που εκστομίζονταν από Καρδιναλίους και Καθολικούς απολογητές μόλις πριν από λίγα χρόνια, δεν εκπλήσσει αν ο κ. Μαριταίν επενδύει την έκκλησή του υπέρ του Χριστιανικού Σοσιαλισμού με απαλή και αρκετά διακριτική γλώσσα.
Το πράγμα εκείνο το οποίο δεν νοιάζεται καν να παραδεχθεί είναι η μοναχικότητα της δικής του θέσης.
Το πόσο μοναχική είναι θα μπορούσε να διαπιστωθεί την εποχή του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου, όταν ήταν ένας από την μικρή χούφτα διακεκριμένων Καθολικών που παρέμειναν νηφάλιοι και αρνήθηκαν να κάνουν προπαγάνδα υπέρ του Φασισμού.
Είναι ικανός να επιχειρηματολογήσει με σθένος ότι η Δημοκρατία και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι εγγενείς στην Χριστιανική δογματική φόρμουλα εφόσον έχουν στηριχθεί από τους ηγέτες της Εκκλησίας (αλλά είναι δύσκολο να αισθανθούμε ότι οι άνθρωποι για τους οποίους συγκεκριμένα γράφει θα εντυπωσιαστούν και πολύ).
Γεγονός είναι ότι ο Καθολικός Ανθρωπιστής είναι ένα ζώο σπάνιο όπως ο λευκός αλμπίνο ελέφαντας –και, πιθανότατα, πρέπει να παραμείνει τέτοιος.
Ο Ανθρωπισμός προϋποθέτει ότι ο άνθρωπος αποτελεί το μέτρον όλων των πραγμάτων.
Το Χριστιανικό δόγμα προϋποθέτει ότι ο κόσμος αυτός έχει νόημα μόνο σε σχέση με τον άλλο κόσμο.
Θεωρητικά είναι εφικτός ένας συμβιβασμός αλλά πάντα αποτυγχάνει όταν εγείρεται οποιοδήποτε συγκεκριμένο πρόβλημα.
Ο κ. Μαριταίν διαπιστώνει ότι είναι αναπόφευκτη η απομάκρυνση των μαζών από μιαν Εκκλησία αντιδραστική και θα ήθελε να επανορθώσει την κατάσταση όχι με την φασιστική πατέντα του να κρατάνε τις μάζες αδαείς αλλά με την έκκληση προς τους πλουσίους να μετανοήσουν.
Είναι απρόθυμος να παραδεχθεί (ή, σε κάθε περίπτωση, δεν το λέει πολύ καθαρά) ότι η θρησκευτική πίστη αποτελεί συχνά ένα ψυχολογικό τέχνασμα για να αποφευχθεί η μετάνοια.
Στο μεταξύ, όμως, το ουσιαστικό ζητούμενο παραμένει.
Η υλική πρόοδος, η οποία είναι απαραίτητα αν ο μέσος άνθρωπος πρόκειται να είναι καθόλου καλύτερος από έναν δούλο, επιτυγχάνεται μόνο με ένα τρομερό τίμημα.
Η θρησκευτική στάση ζωής πρέπει, με κάποιον τρόπο, να αποκατασταθεί –και όμως, ο μόνος δογματικός οργανισμός που είναι διαθέσιμος στον Δυτικό κόσμο είναι αυτός που εμφανώς η μεγάλη μάζα του λαού είναι ολοένα και λιγότερο πρόθυμη να αποδεχθεί.
Ο κ. Μαριταίν προβάλλει τον συνήθη ισχυρισμό ότι μια δίκαιη κοινωνία μπορεί να δημιουργηθεί μόνο με βάση τις Χριστιανικές Αρχές.
Πριν κάνει δηλώσεις αυτού του είδους, θα όφειλε κανείς να σκεφτεί ότι μόνο το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού είναι κατ’ όνομα Χριστιανοί και ότι η αναλογία διαρκώς ελαττώνεται: επίσης, οι Ινδουϊστές ή οι Κινέζοι δεν είναι ιδιαίτερα χειρότεροι άνθρωποι από εμάς.
Ο κ. Μαριταίν αποτελεί μια φωνή βοώντος εν τη ερήμω και εκεί είναι, μάλλον, μια φωνή χαμηλόφωνη και αποσιωπημένη.
Εν τούτοις, αν αναλογιστεί κανείς τους ανθρώπους για τους οποίους έγραφε και τις πιέσεις στις οποίες πιθανότατα υπόκειτο, θα πρέπει να είχε χρειαστεί αρκετό κουράγιο για να γράψει ένα τέτοιο βιβλίο σε μια τέτοια εποχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου