«Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΟΥ: απόψε η αυλαία ανοίγει για τον Ρενέ Σαρ»
Ραδιοφωνική εκπομπή, 1948
Σημείωση του μεταφραστή Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου: η ομιλία αυτή του Αλμπέρ Καμύ πρέπει να αναγνωστεί σε συνδυασμό με την ενότητα περί «ηλιακής σκέψεως» του Επαναστατημένου Ανθρώπου, με το συμπέρασμα της διπλωματικής του εργασίας «Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός» περί πηγών νεότητας και σε σχέση με το άρθρο του με τίτλο «Μνήμες μιας ειδυλλιακής Γερμανίας, υλικό για εικονογράφηση από τον Μποτιτσέλλι»
Το στεγνό, δίχως υγρασία φως δημιουργεί –καθώς ξέρουμε από τον Ηράκλειτο– την πιο συνετή και καλή ψυχή.
Βρισκόμαστε τώρα στην εποχή των υγρών ψυχών.
Η οσμή από το κελάρι που συγκεντρώνεται στις κατεστραμμένες πόλεις απειλεί να μας καλύψει, ερχόμενη σε επαφή ήδη με όλα όσα δημιουργεί η Ευρώπη.
Στην πλειοψηφία των έργων μας το δένδρο έχει εξαφανιστεί, η γυναίκα έχει χάσει τον αυτοσεβασμό της. Όλα τα παράθυρα είναι κλειστά.
Δίχως την εξέγερσή μας, σύντομα θα επικρατήσει η μοναχική νύχτα με τα τυφλωμένα μάτια, αυτή για την οποία μίλησε ο Εμπεδοκλής.
Εδώ, όμως, μιλά η εξέγερσή μας.
Μια μεγάλη φωνή, της οποίας η παντοτινή μοναχικότητα διασώζει την δική μας μοναξιά, πάει να υψωθεί.
Στην στείρα ψυχή της ποίησής μας, ένας ποταμός με μεγάλες καταβολάδες προαναγγέλλει τελικά εποχές γονιμότητας.
Ο René Char μιλά έχοντας πλήρη επίγνωση των γεγονότων: η ποίηση σαπίζει από τα σκουλήκια, από τα έργα αντιγραφής, από τα διατηρημένα υπολείμματα, από τα καμμένα μεταλλεύματα, σχέδια και οραματισμούς που νοθεύονται.
Θα ήταν υγιές να κάψουμε, δίχως καθυστέρηση, αυτούς τους καλλιτέχνες.
⃰
Θα ‘λεγε κανείς ότι ο Ρεμπώ υπήρξε ο πρώτος που έριξε φως σε αυτές τις ψηλές, σμιλευμένες και ζωοδότριες φωτιές στην χλόη, φωτιές που ευωδιάζουν τον άνεμο και τροφοδοτούν την χώρα. Είναι νέος αλλά η έξοχη καινοτομία του προέρχεται από το παρελθόν.
Είναι αυτή του ήλιου του μεσημεριού, των τρεχούμενων νερών, του ζευγαριού, του μυστηρίου της φύσης, του άρτου και του οίνου –και της ανεξάντλητης ομορφιάς.
Είναι καινούργια σαν την Ελλάδα, έδαφος αξιόπιστο, όπως αυτοί οι Προσωκρατικοί που επιβεβαιώνουν την τραγική αισιοδοξία.
Μόνη ζωντανή μεταξύ των επιζώντων, αρχίζει εξαρχής, διαρκεί η σπάνια παράδοση της σκέψης του μεσημεριού (pensée du midi).
Ο Σαρ γεννήθηκε σε αυτό το φως από την αλήθεια.
Και είναι βαθύτατα σημαδιακό ότι τα λόγια της αποκατάστασης πηγάζουν από αυτή την υπερήφανη και τρυφερή απαρχή, πένθιμη και σπαραχτική στις βραδιές της, πρόσωπο νεαρό σαν τον κόσμο στις αυγές του και ο οποίος κρατάει –όπως όλες οι χώρες της Μεσογείου– τις πηγές της ζωής όπου η Ευρώπη, εξαντλημένη και ντροπιασμένη, θα επιστρέψει μιαν ημέρα για να βρει στέγη.
Ο ήλιος της ποίησης του Σααρ έχει αποφύγει την στρυφνότητα.
Στις δύο το μεσημέρι, όταν και υπάρχει στην εξοχή η πιο μεγάλη ζέστη, μια μαύρη ανάσα την υπερκαλύπτει αλλά αυτή η ματιά λάμπει από μόνη της και, στο ποίημα, αυτό το μαύρο τοπίο στερεοποιεί γύρω του αχανείς αμμουδιές φωτός όπου τα πρόσωπα ξεγυμνώνονται.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η δυσνόητη ποίηση του Σαρ μοιάζει να είναι μια ορμητική συμπύκνωση της εικόνας, μια πήξη της σάρκας όπου η ισχνή φαντασία μας δεν μπορεί να διαπεράσει ούτε καν με την χρήση της αφαίρεσης.
Το μεσημέρι βρίσκει εδώ την θέση του, ακριβώς στο κέντρο, καθώς και στον χείμαρρο των εγκάρδιων εικόνων που κατακλύζουν την μυστηριώδη καρδιά του.
Το φως της Vaucluse –πατρίδα του Σααρ– αποτελείται, όμως, από υγρασία και αέρα.
Αυτή η χώρα δεν έχει την εξαίσια ακινησία και ξηρασία των εκτάσεων της Αφρικής ή της Ισπανίας.
Ένας επιβλητικός άνεμος διαποτίζει τον ουρανό της, κάνοντας να γεμίσει το Luberond με έναν ήχο νερού φρέσκο και θορυβώδη.
Περίεργος και καθαρός ποταμός ο Sorgue (με πράσινα και κρυστάλλινα νερά), κάνει τα εδάφη εύφορα.
Όλα αναμειγνύονται εδώ με τις δυνάμεις της φύσεως και είναι με την γύμνια αυτής της ξάστερης αντίφασης ως προς το σημείο στήριξης –και δημιουργίας ακόμα– που ο Σαρ βρίσκει την πιο μυστήρια έμπνευσή του, δίνοντας ζωή σε ένα προς ένα αυτά τα ηλιακά πνεύματα που καυτηριάζουν και εξαγνίζουν τα έλκη του κόσμου.
Ήταν, οπωσδήποτε, απαραίτητες αυτές οι πηγές του Sorgue, βαθειές και φρέσκες, για να μιλήσει ο Σαρ για τον έρωτα.
Ο Σαρ, περνώντας από τον σουρρεαλισμό, κράτησε ό,τι το καλύτερο.
Κάποια μέρα στους σουρρεαλιστές θα δοθεί ο ορισμός ότι ήταν οι τελευταίοι συγγραφείς που τόλμησαν να προφέρουν την λέξη «έρωτας» όπως έπρεπε.
Και ο Σαρ, επί μακρό χρόνο, θα αναφέρεται με τον επιφανή τύπο του συντετριμμένου του ποιήματος. Σας αρέσει αυτή η μεταστροφή;
Διότι πρόκειται όντως να μεταστραφεί ο Σαρ –και να προσθέσει, στον έρωτα που διατρέχει το σύνολο του έργου του, έναν τόνο τρυφερότητας επιπρόσθετο στην αρρενωπότητά του.
Αυτό δεν λαμβάνει πλέον χώρα το μεσημέρι, κάθετη ώρα που μας κάνει να σκεπτόμαστε, αλλά το βράδυ σε αυτές τις θερμές νύχτες της Vaucluse όπου ο Γαλαξίας κατέρχεται δύοντας μέχρι τις εστίες φωτός της κοιλάδας που συγχέουν όλα τα πράγματα, τοποθετώντας τα χωριά στον ουρανό και τους αστερισμούς στα βουνά. Κατοικημένες από αυτές τις εστίες φωτός, είναι οι νύχτες του έρωτα.
Η καρδιά μου επίσης είναι μια πηγή που αναβλύζει, όπως ξέρουμε από τον Νίτσε.
Θα μας ξαλάφρωνε, άραγε, αν γιατρεύαμε τα λάθη μας καθισμένοι στο τραπέζι με ψωμί και κρασί να μας συνοδεύουν; Είναι, άλλωστε, τα λόγια του ποιητή.
Ο Σαρ, όμως, μπορεί να θεραπεύσει και να πάρει την θέση του προσφέροντας πνευματική τροφή, πέραν από κάθε δόγμα –και με την απόλαυση της φιλίας του.
Αυτός ο εξεγερμένος ξεφεύγει από το πεπρωμένο τόσων πολλών επαναστατημένων ανθρώπων που κατέληξαν αξιωματικοί της αστυνομίας και, άρα, θα εγείρεται και θα υψώνεται πάντοτε πάνω από εκείνους που αποκαλεί «τα λαγωνικά της γκιλοτίνας».
Δεν επιζητά την τροφή των φυλακών ούτε τα τρομαχτικά κηρύγματα μίσους.
Θα έλεγε κανείς ότι για αυτόν η τροφή είναι η ελευθερία που έχει καλύτερη γεύση, τελικά, για τον άστεγο περιπλανώμενο παρά για τον κατήγορο..
Για τον λόγο αυτό, με τον θαυμασμό με τον οποίο μας λαμπρύνουν μερικοί ανάμεσά μας, αυτές οι αδελφικές, ζεστές καλοκαιρινές ημέρες συνενώνονται εκεί όπου ο άνθρωπος παράγει τους καλύτερους καρπούς του.
Τί άλλο να απαιτήσει κανείς σήμερα από έναν ποιητή;
Στο μέσο των διασκορπισμένων ακροπόλεών μας, εδώ υπάρχει τροφή και η γυναίκα και η ανδρειωμένη η ελευθερία.
Στην έρημο του χρόνου, συλλέγοντας αυτά τα αληθινά πλούτη, η Ομορφιά τελικά υψώνεται υπεράνω αυτών για τα οποία κάποτε είχαμε την δίψα της ελπίδας.
Καθώς αφήνει αυτά τα «Φυλλάδια του Ύπνου-Feuillets d’ Hypnos», ακραία σαν τα όπλα των ανυπάκοων και βρεγμένα στο αίμα των δεσμών του αγώνα, την αναγνωρίζουμε ως αυτήν που είναι: όχι ως την ομορφιά που εξασθενεί από τον ακαδημαϊσμό αλλά ως την ομορφιά όπου μπορούμε οριστικά να ζήσουμε, πορφυρογέννητη, να πηγάζει από ένα αλλόκοτο βάπτισμα, στεφανωμένη από αστραπές.
Μέσα στην μάχη, με τα όπλα ακόμα στο χέρι, ιδού ένας ποιητής που τόλμησε να μας φωνάξει: Μέσα στο σκότος δεν υπάρχει χώρος για την Ομορφιά. Όλος ο τόπος υπάρχει για χάρη της Ομορφιάς.
Και από την στιγμή εκείνη, κάθε ποίημα του Σαρ χάραξε έναν δρόμο ελπίδας, παρόμοιο με εκείνες τις πυρκαϊές που ο ίδιος ανακάλυψε από το αεροπλάνο του, πετώντας στην Αφρική, ότι οι σύντροφοί του στην Αντίσταση/Maquis είχαν ανάψει αλυσιδωτά ως την θάλασσα για να χαιρετήσουν τον αδελφό τους και την νίκη που πλησίαζε, δείχνοντας πάνω από τις κατεχόμενες ακόμα κοιλάδες τον δρόμο που φωτίζει την ελευθερία.
Και η ίδια αυτή μοναχική φωνή συνοδεύει σήμερα την δύσκολη πλεύση μας και μιλά αδιάκοπα για μιαν Ιθάκη όπου θα φθάσουμε, παρά τις επιθέσεις, και όπου θα ξαναβρούμε την απλή χαρά να είμαστε άνθρωποι.
Αφυπνιστής!
Να η λέξη που ταιριάζει στον Σαρ.
Θα αντέξουμε, όπως μας το ζητά. Θα αντέξουμε, εν τέλει, και θα μείνουμε πιστοί.
Αλλά με έργα σαν και αυτό και με ανθρώπους σαν κι αυτόν είναι που θα ζητήσουμε κάποιες φορές να τους αξιοποιήσουμε και να γίνουν ελπιδοφόροι ταγοί, τιμώντας την εποχή μας.
Ραδιοφωνική εκπομπή, 1948
Σημείωση του μεταφραστή Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου: η ομιλία αυτή του Αλμπέρ Καμύ πρέπει να αναγνωστεί σε συνδυασμό με την ενότητα περί «ηλιακής σκέψεως» του Επαναστατημένου Ανθρώπου, με το συμπέρασμα της διπλωματικής του εργασίας «Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός» περί πηγών νεότητας και σε σχέση με το άρθρο του με τίτλο «Μνήμες μιας ειδυλλιακής Γερμανίας, υλικό για εικονογράφηση από τον Μποτιτσέλλι»
Το στεγνό, δίχως υγρασία φως δημιουργεί –καθώς ξέρουμε από τον Ηράκλειτο– την πιο συνετή και καλή ψυχή.
Βρισκόμαστε τώρα στην εποχή των υγρών ψυχών.
Η οσμή από το κελάρι που συγκεντρώνεται στις κατεστραμμένες πόλεις απειλεί να μας καλύψει, ερχόμενη σε επαφή ήδη με όλα όσα δημιουργεί η Ευρώπη.
Στην πλειοψηφία των έργων μας το δένδρο έχει εξαφανιστεί, η γυναίκα έχει χάσει τον αυτοσεβασμό της. Όλα τα παράθυρα είναι κλειστά.
Δίχως την εξέγερσή μας, σύντομα θα επικρατήσει η μοναχική νύχτα με τα τυφλωμένα μάτια, αυτή για την οποία μίλησε ο Εμπεδοκλής.
Εδώ, όμως, μιλά η εξέγερσή μας.
Μια μεγάλη φωνή, της οποίας η παντοτινή μοναχικότητα διασώζει την δική μας μοναξιά, πάει να υψωθεί.
Στην στείρα ψυχή της ποίησής μας, ένας ποταμός με μεγάλες καταβολάδες προαναγγέλλει τελικά εποχές γονιμότητας.
Ο René Char μιλά έχοντας πλήρη επίγνωση των γεγονότων: η ποίηση σαπίζει από τα σκουλήκια, από τα έργα αντιγραφής, από τα διατηρημένα υπολείμματα, από τα καμμένα μεταλλεύματα, σχέδια και οραματισμούς που νοθεύονται.
Θα ήταν υγιές να κάψουμε, δίχως καθυστέρηση, αυτούς τους καλλιτέχνες.
⃰
Θα ‘λεγε κανείς ότι ο Ρεμπώ υπήρξε ο πρώτος που έριξε φως σε αυτές τις ψηλές, σμιλευμένες και ζωοδότριες φωτιές στην χλόη, φωτιές που ευωδιάζουν τον άνεμο και τροφοδοτούν την χώρα. Είναι νέος αλλά η έξοχη καινοτομία του προέρχεται από το παρελθόν.
Είναι αυτή του ήλιου του μεσημεριού, των τρεχούμενων νερών, του ζευγαριού, του μυστηρίου της φύσης, του άρτου και του οίνου –και της ανεξάντλητης ομορφιάς.
Είναι καινούργια σαν την Ελλάδα, έδαφος αξιόπιστο, όπως αυτοί οι Προσωκρατικοί που επιβεβαιώνουν την τραγική αισιοδοξία.
Μόνη ζωντανή μεταξύ των επιζώντων, αρχίζει εξαρχής, διαρκεί η σπάνια παράδοση της σκέψης του μεσημεριού (pensée du midi).
Ο Σαρ γεννήθηκε σε αυτό το φως από την αλήθεια.
Και είναι βαθύτατα σημαδιακό ότι τα λόγια της αποκατάστασης πηγάζουν από αυτή την υπερήφανη και τρυφερή απαρχή, πένθιμη και σπαραχτική στις βραδιές της, πρόσωπο νεαρό σαν τον κόσμο στις αυγές του και ο οποίος κρατάει –όπως όλες οι χώρες της Μεσογείου– τις πηγές της ζωής όπου η Ευρώπη, εξαντλημένη και ντροπιασμένη, θα επιστρέψει μιαν ημέρα για να βρει στέγη.
Ο ήλιος της ποίησης του Σααρ έχει αποφύγει την στρυφνότητα.
Στις δύο το μεσημέρι, όταν και υπάρχει στην εξοχή η πιο μεγάλη ζέστη, μια μαύρη ανάσα την υπερκαλύπτει αλλά αυτή η ματιά λάμπει από μόνη της και, στο ποίημα, αυτό το μαύρο τοπίο στερεοποιεί γύρω του αχανείς αμμουδιές φωτός όπου τα πρόσωπα ξεγυμνώνονται.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η δυσνόητη ποίηση του Σαρ μοιάζει να είναι μια ορμητική συμπύκνωση της εικόνας, μια πήξη της σάρκας όπου η ισχνή φαντασία μας δεν μπορεί να διαπεράσει ούτε καν με την χρήση της αφαίρεσης.
Το μεσημέρι βρίσκει εδώ την θέση του, ακριβώς στο κέντρο, καθώς και στον χείμαρρο των εγκάρδιων εικόνων που κατακλύζουν την μυστηριώδη καρδιά του.
Το φως της Vaucluse –πατρίδα του Σααρ– αποτελείται, όμως, από υγρασία και αέρα.
Αυτή η χώρα δεν έχει την εξαίσια ακινησία και ξηρασία των εκτάσεων της Αφρικής ή της Ισπανίας.
Ένας επιβλητικός άνεμος διαποτίζει τον ουρανό της, κάνοντας να γεμίσει το Luberond με έναν ήχο νερού φρέσκο και θορυβώδη.
Περίεργος και καθαρός ποταμός ο Sorgue (με πράσινα και κρυστάλλινα νερά), κάνει τα εδάφη εύφορα.
Όλα αναμειγνύονται εδώ με τις δυνάμεις της φύσεως και είναι με την γύμνια αυτής της ξάστερης αντίφασης ως προς το σημείο στήριξης –και δημιουργίας ακόμα– που ο Σαρ βρίσκει την πιο μυστήρια έμπνευσή του, δίνοντας ζωή σε ένα προς ένα αυτά τα ηλιακά πνεύματα που καυτηριάζουν και εξαγνίζουν τα έλκη του κόσμου.
Ήταν, οπωσδήποτε, απαραίτητες αυτές οι πηγές του Sorgue, βαθειές και φρέσκες, για να μιλήσει ο Σαρ για τον έρωτα.
Ο Σαρ, περνώντας από τον σουρρεαλισμό, κράτησε ό,τι το καλύτερο.
Κάποια μέρα στους σουρρεαλιστές θα δοθεί ο ορισμός ότι ήταν οι τελευταίοι συγγραφείς που τόλμησαν να προφέρουν την λέξη «έρωτας» όπως έπρεπε.
Και ο Σαρ, επί μακρό χρόνο, θα αναφέρεται με τον επιφανή τύπο του συντετριμμένου του ποιήματος. Σας αρέσει αυτή η μεταστροφή;
Διότι πρόκειται όντως να μεταστραφεί ο Σαρ –και να προσθέσει, στον έρωτα που διατρέχει το σύνολο του έργου του, έναν τόνο τρυφερότητας επιπρόσθετο στην αρρενωπότητά του.
Αυτό δεν λαμβάνει πλέον χώρα το μεσημέρι, κάθετη ώρα που μας κάνει να σκεπτόμαστε, αλλά το βράδυ σε αυτές τις θερμές νύχτες της Vaucluse όπου ο Γαλαξίας κατέρχεται δύοντας μέχρι τις εστίες φωτός της κοιλάδας που συγχέουν όλα τα πράγματα, τοποθετώντας τα χωριά στον ουρανό και τους αστερισμούς στα βουνά. Κατοικημένες από αυτές τις εστίες φωτός, είναι οι νύχτες του έρωτα.
Η καρδιά μου επίσης είναι μια πηγή που αναβλύζει, όπως ξέρουμε από τον Νίτσε.
Θα μας ξαλάφρωνε, άραγε, αν γιατρεύαμε τα λάθη μας καθισμένοι στο τραπέζι με ψωμί και κρασί να μας συνοδεύουν; Είναι, άλλωστε, τα λόγια του ποιητή.
Ο Σαρ, όμως, μπορεί να θεραπεύσει και να πάρει την θέση του προσφέροντας πνευματική τροφή, πέραν από κάθε δόγμα –και με την απόλαυση της φιλίας του.
Αυτός ο εξεγερμένος ξεφεύγει από το πεπρωμένο τόσων πολλών επαναστατημένων ανθρώπων που κατέληξαν αξιωματικοί της αστυνομίας και, άρα, θα εγείρεται και θα υψώνεται πάντοτε πάνω από εκείνους που αποκαλεί «τα λαγωνικά της γκιλοτίνας».
Δεν επιζητά την τροφή των φυλακών ούτε τα τρομαχτικά κηρύγματα μίσους.
Θα έλεγε κανείς ότι για αυτόν η τροφή είναι η ελευθερία που έχει καλύτερη γεύση, τελικά, για τον άστεγο περιπλανώμενο παρά για τον κατήγορο..
Για τον λόγο αυτό, με τον θαυμασμό με τον οποίο μας λαμπρύνουν μερικοί ανάμεσά μας, αυτές οι αδελφικές, ζεστές καλοκαιρινές ημέρες συνενώνονται εκεί όπου ο άνθρωπος παράγει τους καλύτερους καρπούς του.
Τί άλλο να απαιτήσει κανείς σήμερα από έναν ποιητή;
Στο μέσο των διασκορπισμένων ακροπόλεών μας, εδώ υπάρχει τροφή και η γυναίκα και η ανδρειωμένη η ελευθερία.
Στην έρημο του χρόνου, συλλέγοντας αυτά τα αληθινά πλούτη, η Ομορφιά τελικά υψώνεται υπεράνω αυτών για τα οποία κάποτε είχαμε την δίψα της ελπίδας.
Καθώς αφήνει αυτά τα «Φυλλάδια του Ύπνου-Feuillets d’ Hypnos», ακραία σαν τα όπλα των ανυπάκοων και βρεγμένα στο αίμα των δεσμών του αγώνα, την αναγνωρίζουμε ως αυτήν που είναι: όχι ως την ομορφιά που εξασθενεί από τον ακαδημαϊσμό αλλά ως την ομορφιά όπου μπορούμε οριστικά να ζήσουμε, πορφυρογέννητη, να πηγάζει από ένα αλλόκοτο βάπτισμα, στεφανωμένη από αστραπές.
Μέσα στην μάχη, με τα όπλα ακόμα στο χέρι, ιδού ένας ποιητής που τόλμησε να μας φωνάξει: Μέσα στο σκότος δεν υπάρχει χώρος για την Ομορφιά. Όλος ο τόπος υπάρχει για χάρη της Ομορφιάς.
Και από την στιγμή εκείνη, κάθε ποίημα του Σαρ χάραξε έναν δρόμο ελπίδας, παρόμοιο με εκείνες τις πυρκαϊές που ο ίδιος ανακάλυψε από το αεροπλάνο του, πετώντας στην Αφρική, ότι οι σύντροφοί του στην Αντίσταση/Maquis είχαν ανάψει αλυσιδωτά ως την θάλασσα για να χαιρετήσουν τον αδελφό τους και την νίκη που πλησίαζε, δείχνοντας πάνω από τις κατεχόμενες ακόμα κοιλάδες τον δρόμο που φωτίζει την ελευθερία.
Και η ίδια αυτή μοναχική φωνή συνοδεύει σήμερα την δύσκολη πλεύση μας και μιλά αδιάκοπα για μιαν Ιθάκη όπου θα φθάσουμε, παρά τις επιθέσεις, και όπου θα ξαναβρούμε την απλή χαρά να είμαστε άνθρωποι.
Αφυπνιστής!
Να η λέξη που ταιριάζει στον Σαρ.
Θα αντέξουμε, όπως μας το ζητά. Θα αντέξουμε, εν τέλει, και θα μείνουμε πιστοί.
Αλλά με έργα σαν και αυτό και με ανθρώπους σαν κι αυτόν είναι που θα ζητήσουμε κάποιες φορές να τους αξιοποιήσουμε και να γίνουν ελπιδοφόροι ταγοί, τιμώντας την εποχή μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου