«Η ΚΡΙΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ»
ALBERT CAMUS
«L’ Informazione bibliographica”
1946
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright© Christos P. Papachristopoulos 2004
Σημείωμα του μεταφραστή
Αυτή η διάλεξη του Αλμπέρ Καμύ έγινε στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης
και πρέπει να ερμηνευθεί σε σχέση με την διάλεξή του στην Στοκχόλμη το 1957
όπου περιέχεται τμήμα του δοκιμίου «Περί Μουσικής» του 1932 και, ακόμα, σε συμφωνία
α) με το άρθρο «ΜΝΗΜΕΣ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΜΕΝΗΣ, ΕΙΔΥΛΛΙΑΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ»,
β)την διπλωματική του μελέτη «Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός» το 1935
γ) το «ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ» το 1957.
1. Πιστεύω ότι η γενιά μας είναι μια γενιά «ενδιαφέρουσα».
Να γιατί σκέφθηκα πως θα ήταν κάτι το ιδιαιτέρως διδακτικό εάν σας μιλήσω
όχι εν ονόματί μου αλλά εν ονόματι ενός ορισμένου αριθμού Γάλλων που είναι σήμερα
30 ετών και οι οποίοι διαμορφώθηκαν διανοητικά και συναισθηματικά
σε εκείνα τα τρομερά χρόνια κατά την διάρκεια
των οποίων –παρομοίως όπως και η χώρα τους–
αισθάνονταν ντροπή και, άρα, διδάσκονταν να εξεγείρονται.
Ναι, είναι πράγματι αυτή μια γενιά «ενδιαφέρουσα»,
πρωτίστως επειδή –ενώπιον του κόσμου του παραλόγου
που οι γονείς της είχαν προετοιμάσει–
δεν πίστεψε σε τίποτε και έζησε
σε μια κατάσταση εξέγερσης.
Η λογοτεχνία της εποχής τους ήταν εξεγερμένη
εναντίον της ευκρίνειας, της ιστόρησης και της ίδιας της εκφράσεως του λόγου.
Η ζωγραφική αρνούνταν το υποκείμενο, την πραγματικότητα, ακόμα και την αρμονία.
Η μουσική αρνούνταν την μελωδία.
Και η φιλοσοφία δίδασκε πως δεν υπήρχε άλλη αλήθεια πέρα από την φαινομενική,
ότι ήταν δυνατό να υπάρχουν ο μίστερ Σμιθ, ο μεσιέ Ντιράν και ο χερ Φόγκελ
αλλά χωρίς να υπάρχει τίποτε το κοινό
εν μέσω αυτών των τριών ειδικών φαινομένων.
Η ηθική στάση αυτής της γενιάς υπήρξε ακόμα πιο ρητή:
θεωρούσαν τον εθνικισμό μια πραγματικότητα ήδη ξεπερασμένη,
θεωρούσαν την θρησκεία ως μιαν εξορία
και 25 χρόνια διεθνούς πολιτικής τους είχαν οδηγήσει να αμφιβάλουν για κάθε καθαρότητα,
να σκέφτονται ότι κανείς δεν είχε άδικο –αφού ο καθένας μπορούσε να έχει δίκαιο.
Και η παραδοσιακή ηθική της κοινωνίας μας ήταν και την εποχή εκείνη παρόμοια
όπως μας φαίνεται και σήμερα: μια τερατώδης υποκρισία.
Περάσαμε, άρα, στην άρνηση.
Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον, φυσικά!
Σε άλλες ιστορικές εποχές είχαν περάσει –σε άλλες χώρες– μέσα από αυτήν την εμπειρία και άλλες γενιές.
Το νέο, ωστόσο, ήταν ότι αυτή την φορά οι άνθρωποι, αποξενωμένοι από κάθε αξία, θα έπρεπε να προσαρμοστούν στις πραγματικότητες της δολοφονίας και του τρόμου.
Στο σημείο αυτό, τους πέρασε από τον νου η σκέψη ότι θα ήταν δυνατό να υπάρχει
μια κρίσις του ανθρώπου –και αυτό διότι υποχρεώθηκαν να ζήσουν
την πιο σπαραχτική αντίφαση: Θα πήγαιναν στον πόλεμο όπως πάει κανείς στην κόλαση…
αν είναι αλήθεια ότι η κόλαση είναι η άρνηση των πάντων.
Δεν αγαπούσαν ούτε τον πόλεμο ούτε την βία
αλλά χρειάστηκε να δεχτούν τον πόλεμο και να ασκήσουν βία.
Ένιωθαν μίσος μόνο για χάρη του μίσους.
2. Ναι, υπάρχει μια κρίσις του ανθρώπου
εάν ο θάνατος ή το μαρτύριο μιας ανθρώπινης ύπαρξης
στον κόσμο μας
μπορούν να αντιμετωπίζονται με συναίσθημα αδιαφορίας, με φιλικό ενδιαφέρον
ή πειραματική περιέργεια ή χωρίς να προκαλείται καμιά αντίδραση.
Ναι, υπάρχει μια κρίσις του ανθρώπου
εάν η δολοφονία ενός ανθρώπου είναι δυνατό να αντιμετωπίζεται
χωρίς τον τρόμο και την ντροπή που θα έπρεπε να προκαλεί,
εάν η ανθρώπινη οδύνη γίνεται δεκτή σαν ένα έργο απλώς πληκτικό
και εξομοιώνεται με προβλήματα όπως η εξασφάλιση προμηθειών
ή η ανάγκη να σταθεί κανείς σε μιαν ουρά για να λάβει λίγο βούτυρο.
Είναι πολύ απλό να προσπεράσουμε το πρόβλημα, κατηγορώντας τον Χίτλερ,
και να πούμε ότι τώρα που το φίδι συνετρίβη εξαφανίστηκε και το δηλητήριό του.
Διότι ξέρουμε πολύ καλά ότι το δηλητήριο δεν εξαφανίστηκε,
ότι όλοι το φέρουμε μέσα στην καρδιά μας και ότι αυτό φαίνεται
από το μίσος που παραμένει στις μεθόδους με τις οποίες συνεχίζουν να μάχονται
έθνη, κόμματα και άτομα.
Πίστευα πάντοτε ότι ένα έθνος είναι υπεύθυνο για τους προδότες του
–όπως και για τους ήρωές του.
Το ίδιο ισχύει και για τους πολιτισμούς! Και ιδίως ο πολιτισμός του λευκού ανθρώπου
είναι οπωσδήποτε υπεύθυνος τόσο για τις διαστροφές του όσο και για τις δόξες του.
Από την άποψη αυτή, είμαστε όλοι υπεύθυνοι για τον χιτλερισμό
και θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε κι εμείς
τα γενικά αίτια αυτού του αποκρουστικού λοιμού
που παραμόρφωσε την όψη της Ευρώπης.
3. Ο άνθρωπος στην Ευρώπη σήμερα
αισθάνεται μόνο μοναξιά και σιωπή διότι δεν μπορεί να επικοινωνεί
με τους άλλους ανθρώπους με βάση αξίες από κοινού.
Και επειδή δεν αισθάνεται πλέον ότι έχει την ασφάλεια του σεβασμού για τον άνθρωπο
–έναν σεβασμό που να στηρίζεται στις ανθρώπινες αξίες–
η μοναδική εναλλακτική του λύση είναι εάν στην μάχη θα είναι ο δήμιος ή το θύμα.
Αυτό είναι που διδάχθηκε η γενιά μου
και αυτή είναι η κρίσις ενώπιον της οποίας βρέθηκε και συνεχίζει να βρίσκεται.
Υποχρεωθήκαμε την κρίση αυτή να την αντιμετωπίσουμε
κάνοντας χρήση οποιασδήποτε αξίας κατάφερνε να μας κινητοποιεί,
δηλαδή με καμιά απολύτως αξία –εκτός από εκείνη που πηγάζει
από την συνείδηση του παραλόγου μέσα στο οποίο ζούμε.
Υποχρεωθήκαμε, άρα, να πολεμήσουμε αντιμετωπίζοντας τον τρόμο
δίχως παρηγόριες και βεβαιότητες.
Το μόνο που ξέραμε ήταν πως δεν μπορούσαμε να υποχωρήσουμε
στην κτηνώδη ισχύ που κατέκτησε κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Ταυτόχρονα, δεν ξέραμε, στην κατάσταση στην οποία βρισκομασταν,
πώς να δικαιολογήσουμε αυτό το χρέος μας.
Και, επιπλέον, οι πιο συνετοί από εμάς αισθάνονταν
ότι δεν βρίσκουν καμιά αρχή συνειδήσεως
ώστε να αντισταθούν στην τρομοκρατία και να αρνηθούν τον φόνο ως μέσο.
Διότι αν κανένας δεν πιστεύει σε τίποτα, αν τίποτα δεν υπάρχει
που να δίδει ένα νόημα και σε τίποτα δεν καταφέρνουμε να βρούμε μιαν αξία,
τότε όλα επιτρέπονται
και τίποτε απολύτως δεν έχει σημασία!
Και τότε, δεν υπάρχει ούτε Καλό ούτε Κακό
–και, άρα, ο Χίτλερ δεν είχε ούτε δίκαιο ούτε άδικο.
Υπάρχει, κατ’ επέκτασιν, αυτός που στέλνει εκατομμύρια αθώους στα κρεματόρια
και υπάρχει κι ο άλλος που αφοσιώνεται στην θεραπεία των ασθενών.
Υπάρχει κάποιος που με το ένα του χέρι κομματιάζει αυτιά
και με το άλλο καταπραῢνει τον πόνο.
Υπάρχει αυτός που μοιράζεται τον οίκο του με τους μάρτυρες.
Υπάρχει αυτός που τιμά τους νεκρούς και αυτός που τους μεταχειρίζεται σαν σκουπίδια.
Έχουν όλες αυτές οι συμπεριφορές την ίδια αξία.
Και, εφόσον κάναμε την σκέψη πως τίποτε δεν έχει νόημα,
θα έπρεπε να συμπεράνουμε ότι δίκαιο έχει όποιος κάνει επιτυχία.
Αυτό είναι τόσο αληθινό που υπάρχουν ακόμα και σήμερα
αρκετοί ευφυείς αλλά σκεπτικιστές άνθρωποι που λένε ότι
αν σε αυτόν τον πόλεμο είχε κερδίσει ο Χίτλερ, τότε η ιστορία θα του είχε αποδώσει τιμές, και θα είχε καθαγιάσει το φοβερό βάθρο επί του οποίου αυτός θα είχε εξυψωθεί.
Αναμφίβολα, η ιστορία –με τον τρόπο που τώρα την καταλαβαίνουμε–
θα είχε καθαγιάσει τον Χίτλερ
και θα είχε δικαιολογήσει και την δολοφονία και την τρομοκρατία
ακριβώς όπως κι εμείς όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σκεφτεί πως
τίποτε δεν υπάρχει που να δίδει νόημα και να έχει σημασία.
4. Έτσι, οι άνθρωποι της γενιάς μου βρέθηκαν
–στον παρόντα κόσμο–
ενώπιον ενός διττού πειρασμού: του πειρασμού να σκεφτούν πως τίποτε δεν είναι αλήθεια και του πειρασμού να σκεφτούν ότι η εγκατάλειψη στην μοιραία πορεία της ιστορίας
είναι η μοναδική δυνατή αλήθεια
(και πολλοί έπεσαν στον έναν ή στον άλλον πειρασμό).
Και με την μέθοδον αυτή, ο κόσμος μένει στα χέρια των ανθρώπων της εξουσίας
και καταλήγει να κυριαρχείται από τον τρόμο.
Διότι εάν τίποτα δεν είναι αλήθεια ή πλάνη,
Καλό ή Κακό,
εάν η μοναδική αξία είναι εκείνη της αποτελεσματικότητας και του ρεαλισμού,
τότε ο μοναδικός κανόνας που πρέπει να τηρούμε είναι
εκείνος που μας επιβάλλει να είμαστε όσο το δυνατόν περισσότερο αποτελεσματικοί,
με δυο λόγια να είμαστε οι πιο ισχυροί.
Και, συνεπώς, ο κόσμος δεν διαιρείται πλέον σε άδικους και σε δίκαιους
αλλά σε αφεντικά και σκλάβους.
Τότε, δίκαιο έχει όποιος είναι κυρίαρχος.
Δίκαιο έχει η σύζυγος του δεσμοφύλακα και άδικο το θύμα των βασανισμών.
Και τότε, οι «λογικοί» άνθρωποι αυτού του νέου κόσμου
είναι ο Γερμανός αξιωματικός που διατάζει το μαρτύριο και εκείνος που το εκτελεί
και τα S.S. που μετατρέπονται σε νεκροθάφτες.
Κοιτάξτε γύρω σας και αναρωτηθείτε εάν τα πράγματα δεν είναι ακόμη έτσι.
Είμαστε ακόμη πιασμένοι στην θηλιά της βίας και έχουμε στραγγαλιστεί από αυτήν.
Σε κάθε έθνος και γενικά στον κόσμο,
δυσπιστία, μνησικακία, πλεονεξία, απιστία για εξουσία
συγκροτούν ένα σκοτεινό και απελπισμένο σύμπαν,
στο οποίο κάθε άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ζει
μέσα στα όρια του παρόντος
(μόνη η λέξη «μέλλον» αρκεί για να προκαλέσει όλα του τα άγχη)
στο έλεος αφηρημένων δυνάμεων,
άδειος και αποβλακωμένος από μια ζωή που την έζησε γρήγορα,
στερημένος από την αλήθεια της φύσεως, από κάθε ευφυή ψυχαγωγία
και από τις πιο απλές χαρές.
Ίσως εσείς –κάτοικοι αυτής της ευτυχισμένης Αμερικής–
Δεν το βλέπετε ή, ίσως, δεν σας είναι καθαρό.
Ωστόσο, οι άνθρωποι για τους οποίους μιλώ
είδαν για χρόνια αυτό το Κακό,
το αισθάνθηκαν στην σάρκα τους, το διάβασαν στα μάτια των προσώπων που αγαπούσαν.
Και από τα βάθη της προσβεβλημένης καρδιάς τους αναδύθηκε
μια τρομερή κίνηση εξέγερσης,
η επιτυχία της οποίας δεν είναι δυνατόν παρά να είναι ολοκληρωτική.
Βασανίστηκαν από πάρα πολλές τερατώδεις εικόνες και μνήμες
για να μπορούν να πιστέψουν ότι η σωτηρία θα είναι εύκολη.
Αισθάνονται, όμως, ταυτόχρονα πάρα πολύ βαθειά
τον τρόμο όλων αυτών των ετών για να μην θέλουν να τερματιστεί η τρομοκρατία.
Και εδώ είναι που το αληθινό τους πρόβλημα γεννιέται.
ALBERT CAMUS
«L’ Informazione bibliographica”
1946
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright© Christos P. Papachristopoulos 2004
Σημείωμα του μεταφραστή
Αυτή η διάλεξη του Αλμπέρ Καμύ έγινε στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης
και πρέπει να ερμηνευθεί σε σχέση με την διάλεξή του στην Στοκχόλμη το 1957
όπου περιέχεται τμήμα του δοκιμίου «Περί Μουσικής» του 1932 και, ακόμα, σε συμφωνία
α) με το άρθρο «ΜΝΗΜΕΣ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΜΕΝΗΣ, ΕΙΔΥΛΛΙΑΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ»,
β)την διπλωματική του μελέτη «Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός» το 1935
γ) το «ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ» το 1957.
1. Πιστεύω ότι η γενιά μας είναι μια γενιά «ενδιαφέρουσα».
Να γιατί σκέφθηκα πως θα ήταν κάτι το ιδιαιτέρως διδακτικό εάν σας μιλήσω
όχι εν ονόματί μου αλλά εν ονόματι ενός ορισμένου αριθμού Γάλλων που είναι σήμερα
30 ετών και οι οποίοι διαμορφώθηκαν διανοητικά και συναισθηματικά
σε εκείνα τα τρομερά χρόνια κατά την διάρκεια
των οποίων –παρομοίως όπως και η χώρα τους–
αισθάνονταν ντροπή και, άρα, διδάσκονταν να εξεγείρονται.
Ναι, είναι πράγματι αυτή μια γενιά «ενδιαφέρουσα»,
πρωτίστως επειδή –ενώπιον του κόσμου του παραλόγου
που οι γονείς της είχαν προετοιμάσει–
δεν πίστεψε σε τίποτε και έζησε
σε μια κατάσταση εξέγερσης.
Η λογοτεχνία της εποχής τους ήταν εξεγερμένη
εναντίον της ευκρίνειας, της ιστόρησης και της ίδιας της εκφράσεως του λόγου.
Η ζωγραφική αρνούνταν το υποκείμενο, την πραγματικότητα, ακόμα και την αρμονία.
Η μουσική αρνούνταν την μελωδία.
Και η φιλοσοφία δίδασκε πως δεν υπήρχε άλλη αλήθεια πέρα από την φαινομενική,
ότι ήταν δυνατό να υπάρχουν ο μίστερ Σμιθ, ο μεσιέ Ντιράν και ο χερ Φόγκελ
αλλά χωρίς να υπάρχει τίποτε το κοινό
εν μέσω αυτών των τριών ειδικών φαινομένων.
Η ηθική στάση αυτής της γενιάς υπήρξε ακόμα πιο ρητή:
θεωρούσαν τον εθνικισμό μια πραγματικότητα ήδη ξεπερασμένη,
θεωρούσαν την θρησκεία ως μιαν εξορία
και 25 χρόνια διεθνούς πολιτικής τους είχαν οδηγήσει να αμφιβάλουν για κάθε καθαρότητα,
να σκέφτονται ότι κανείς δεν είχε άδικο –αφού ο καθένας μπορούσε να έχει δίκαιο.
Και η παραδοσιακή ηθική της κοινωνίας μας ήταν και την εποχή εκείνη παρόμοια
όπως μας φαίνεται και σήμερα: μια τερατώδης υποκρισία.
Περάσαμε, άρα, στην άρνηση.
Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον, φυσικά!
Σε άλλες ιστορικές εποχές είχαν περάσει –σε άλλες χώρες– μέσα από αυτήν την εμπειρία και άλλες γενιές.
Το νέο, ωστόσο, ήταν ότι αυτή την φορά οι άνθρωποι, αποξενωμένοι από κάθε αξία, θα έπρεπε να προσαρμοστούν στις πραγματικότητες της δολοφονίας και του τρόμου.
Στο σημείο αυτό, τους πέρασε από τον νου η σκέψη ότι θα ήταν δυνατό να υπάρχει
μια κρίσις του ανθρώπου –και αυτό διότι υποχρεώθηκαν να ζήσουν
την πιο σπαραχτική αντίφαση: Θα πήγαιναν στον πόλεμο όπως πάει κανείς στην κόλαση…
αν είναι αλήθεια ότι η κόλαση είναι η άρνηση των πάντων.
Δεν αγαπούσαν ούτε τον πόλεμο ούτε την βία
αλλά χρειάστηκε να δεχτούν τον πόλεμο και να ασκήσουν βία.
Ένιωθαν μίσος μόνο για χάρη του μίσους.
2. Ναι, υπάρχει μια κρίσις του ανθρώπου
εάν ο θάνατος ή το μαρτύριο μιας ανθρώπινης ύπαρξης
στον κόσμο μας
μπορούν να αντιμετωπίζονται με συναίσθημα αδιαφορίας, με φιλικό ενδιαφέρον
ή πειραματική περιέργεια ή χωρίς να προκαλείται καμιά αντίδραση.
Ναι, υπάρχει μια κρίσις του ανθρώπου
εάν η δολοφονία ενός ανθρώπου είναι δυνατό να αντιμετωπίζεται
χωρίς τον τρόμο και την ντροπή που θα έπρεπε να προκαλεί,
εάν η ανθρώπινη οδύνη γίνεται δεκτή σαν ένα έργο απλώς πληκτικό
και εξομοιώνεται με προβλήματα όπως η εξασφάλιση προμηθειών
ή η ανάγκη να σταθεί κανείς σε μιαν ουρά για να λάβει λίγο βούτυρο.
Είναι πολύ απλό να προσπεράσουμε το πρόβλημα, κατηγορώντας τον Χίτλερ,
και να πούμε ότι τώρα που το φίδι συνετρίβη εξαφανίστηκε και το δηλητήριό του.
Διότι ξέρουμε πολύ καλά ότι το δηλητήριο δεν εξαφανίστηκε,
ότι όλοι το φέρουμε μέσα στην καρδιά μας και ότι αυτό φαίνεται
από το μίσος που παραμένει στις μεθόδους με τις οποίες συνεχίζουν να μάχονται
έθνη, κόμματα και άτομα.
Πίστευα πάντοτε ότι ένα έθνος είναι υπεύθυνο για τους προδότες του
–όπως και για τους ήρωές του.
Το ίδιο ισχύει και για τους πολιτισμούς! Και ιδίως ο πολιτισμός του λευκού ανθρώπου
είναι οπωσδήποτε υπεύθυνος τόσο για τις διαστροφές του όσο και για τις δόξες του.
Από την άποψη αυτή, είμαστε όλοι υπεύθυνοι για τον χιτλερισμό
και θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε κι εμείς
τα γενικά αίτια αυτού του αποκρουστικού λοιμού
που παραμόρφωσε την όψη της Ευρώπης.
3. Ο άνθρωπος στην Ευρώπη σήμερα
αισθάνεται μόνο μοναξιά και σιωπή διότι δεν μπορεί να επικοινωνεί
με τους άλλους ανθρώπους με βάση αξίες από κοινού.
Και επειδή δεν αισθάνεται πλέον ότι έχει την ασφάλεια του σεβασμού για τον άνθρωπο
–έναν σεβασμό που να στηρίζεται στις ανθρώπινες αξίες–
η μοναδική εναλλακτική του λύση είναι εάν στην μάχη θα είναι ο δήμιος ή το θύμα.
Αυτό είναι που διδάχθηκε η γενιά μου
και αυτή είναι η κρίσις ενώπιον της οποίας βρέθηκε και συνεχίζει να βρίσκεται.
Υποχρεωθήκαμε την κρίση αυτή να την αντιμετωπίσουμε
κάνοντας χρήση οποιασδήποτε αξίας κατάφερνε να μας κινητοποιεί,
δηλαδή με καμιά απολύτως αξία –εκτός από εκείνη που πηγάζει
από την συνείδηση του παραλόγου μέσα στο οποίο ζούμε.
Υποχρεωθήκαμε, άρα, να πολεμήσουμε αντιμετωπίζοντας τον τρόμο
δίχως παρηγόριες και βεβαιότητες.
Το μόνο που ξέραμε ήταν πως δεν μπορούσαμε να υποχωρήσουμε
στην κτηνώδη ισχύ που κατέκτησε κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Ταυτόχρονα, δεν ξέραμε, στην κατάσταση στην οποία βρισκομασταν,
πώς να δικαιολογήσουμε αυτό το χρέος μας.
Και, επιπλέον, οι πιο συνετοί από εμάς αισθάνονταν
ότι δεν βρίσκουν καμιά αρχή συνειδήσεως
ώστε να αντισταθούν στην τρομοκρατία και να αρνηθούν τον φόνο ως μέσο.
Διότι αν κανένας δεν πιστεύει σε τίποτα, αν τίποτα δεν υπάρχει
που να δίδει ένα νόημα και σε τίποτα δεν καταφέρνουμε να βρούμε μιαν αξία,
τότε όλα επιτρέπονται
και τίποτε απολύτως δεν έχει σημασία!
Και τότε, δεν υπάρχει ούτε Καλό ούτε Κακό
–και, άρα, ο Χίτλερ δεν είχε ούτε δίκαιο ούτε άδικο.
Υπάρχει, κατ’ επέκτασιν, αυτός που στέλνει εκατομμύρια αθώους στα κρεματόρια
και υπάρχει κι ο άλλος που αφοσιώνεται στην θεραπεία των ασθενών.
Υπάρχει κάποιος που με το ένα του χέρι κομματιάζει αυτιά
και με το άλλο καταπραῢνει τον πόνο.
Υπάρχει αυτός που μοιράζεται τον οίκο του με τους μάρτυρες.
Υπάρχει αυτός που τιμά τους νεκρούς και αυτός που τους μεταχειρίζεται σαν σκουπίδια.
Έχουν όλες αυτές οι συμπεριφορές την ίδια αξία.
Και, εφόσον κάναμε την σκέψη πως τίποτε δεν έχει νόημα,
θα έπρεπε να συμπεράνουμε ότι δίκαιο έχει όποιος κάνει επιτυχία.
Αυτό είναι τόσο αληθινό που υπάρχουν ακόμα και σήμερα
αρκετοί ευφυείς αλλά σκεπτικιστές άνθρωποι που λένε ότι
αν σε αυτόν τον πόλεμο είχε κερδίσει ο Χίτλερ, τότε η ιστορία θα του είχε αποδώσει τιμές, και θα είχε καθαγιάσει το φοβερό βάθρο επί του οποίου αυτός θα είχε εξυψωθεί.
Αναμφίβολα, η ιστορία –με τον τρόπο που τώρα την καταλαβαίνουμε–
θα είχε καθαγιάσει τον Χίτλερ
και θα είχε δικαιολογήσει και την δολοφονία και την τρομοκρατία
ακριβώς όπως κι εμείς όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σκεφτεί πως
τίποτε δεν υπάρχει που να δίδει νόημα και να έχει σημασία.
4. Έτσι, οι άνθρωποι της γενιάς μου βρέθηκαν
–στον παρόντα κόσμο–
ενώπιον ενός διττού πειρασμού: του πειρασμού να σκεφτούν πως τίποτε δεν είναι αλήθεια και του πειρασμού να σκεφτούν ότι η εγκατάλειψη στην μοιραία πορεία της ιστορίας
είναι η μοναδική δυνατή αλήθεια
(και πολλοί έπεσαν στον έναν ή στον άλλον πειρασμό).
Και με την μέθοδον αυτή, ο κόσμος μένει στα χέρια των ανθρώπων της εξουσίας
και καταλήγει να κυριαρχείται από τον τρόμο.
Διότι εάν τίποτα δεν είναι αλήθεια ή πλάνη,
Καλό ή Κακό,
εάν η μοναδική αξία είναι εκείνη της αποτελεσματικότητας και του ρεαλισμού,
τότε ο μοναδικός κανόνας που πρέπει να τηρούμε είναι
εκείνος που μας επιβάλλει να είμαστε όσο το δυνατόν περισσότερο αποτελεσματικοί,
με δυο λόγια να είμαστε οι πιο ισχυροί.
Και, συνεπώς, ο κόσμος δεν διαιρείται πλέον σε άδικους και σε δίκαιους
αλλά σε αφεντικά και σκλάβους.
Τότε, δίκαιο έχει όποιος είναι κυρίαρχος.
Δίκαιο έχει η σύζυγος του δεσμοφύλακα και άδικο το θύμα των βασανισμών.
Και τότε, οι «λογικοί» άνθρωποι αυτού του νέου κόσμου
είναι ο Γερμανός αξιωματικός που διατάζει το μαρτύριο και εκείνος που το εκτελεί
και τα S.S. που μετατρέπονται σε νεκροθάφτες.
Κοιτάξτε γύρω σας και αναρωτηθείτε εάν τα πράγματα δεν είναι ακόμη έτσι.
Είμαστε ακόμη πιασμένοι στην θηλιά της βίας και έχουμε στραγγαλιστεί από αυτήν.
Σε κάθε έθνος και γενικά στον κόσμο,
δυσπιστία, μνησικακία, πλεονεξία, απιστία για εξουσία
συγκροτούν ένα σκοτεινό και απελπισμένο σύμπαν,
στο οποίο κάθε άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ζει
μέσα στα όρια του παρόντος
(μόνη η λέξη «μέλλον» αρκεί για να προκαλέσει όλα του τα άγχη)
στο έλεος αφηρημένων δυνάμεων,
άδειος και αποβλακωμένος από μια ζωή που την έζησε γρήγορα,
στερημένος από την αλήθεια της φύσεως, από κάθε ευφυή ψυχαγωγία
και από τις πιο απλές χαρές.
Ίσως εσείς –κάτοικοι αυτής της ευτυχισμένης Αμερικής–
Δεν το βλέπετε ή, ίσως, δεν σας είναι καθαρό.
Ωστόσο, οι άνθρωποι για τους οποίους μιλώ
είδαν για χρόνια αυτό το Κακό,
το αισθάνθηκαν στην σάρκα τους, το διάβασαν στα μάτια των προσώπων που αγαπούσαν.
Και από τα βάθη της προσβεβλημένης καρδιάς τους αναδύθηκε
μια τρομερή κίνηση εξέγερσης,
η επιτυχία της οποίας δεν είναι δυνατόν παρά να είναι ολοκληρωτική.
Βασανίστηκαν από πάρα πολλές τερατώδεις εικόνες και μνήμες
για να μπορούν να πιστέψουν ότι η σωτηρία θα είναι εύκολη.
Αισθάνονται, όμως, ταυτόχρονα πάρα πολύ βαθειά
τον τρόμο όλων αυτών των ετών για να μην θέλουν να τερματιστεί η τρομοκρατία.
Και εδώ είναι που το αληθινό τους πρόβλημα γεννιέται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου