«Η ΟΥΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ» - Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ

«Η ΟΥΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ»

Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ


“OBSERVER” 9 ΜΑΪΟΥ 1948

Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright © Christos p. Papachristopoulos



Το έργο του Όσκαρ Ουάϊλντ επανακτάται σε ολοένα μεγαλύτερη ένταση και αναβιώνει σήμερα στην σκηνή και στην κινηματογραφική οθόνη –και είναι καλό που συμφωνεί κι αυτό ώστε να θυμόμαστε ότι η Salomé και η Λαίδη Windermere δεν ήταν οι μόνες δημιουργίες τους. Λόγου χάρη, του κειμένου «Η ψυχή του ανθρώπου στον Σοσιαλισμό» (που δημοσιεύεται για πρώτη φορά για τα σχεδόν 60 τελευταία χρόνια) έχει γίνει, παρά την ηλικία της, αντικείμενο αξιοσημείωτα καλής χρήσεως.
Ο συγγραφέας του κατά καμία έννοια δεν υπήρξε Σοσιαλιστής ο ίδιος με την ενεργή έννοια της λέξεως αλλά αυτή ήταν ένας συμπαθών και ευφυής παρατηρητής∙ αν και οι προφητείες τους δεν έχουν επιβεβαιωθεί, απλά δεν έχουν καταστεί ανεφάρμοστες από το πέρασμα του χρόνου ούτε έχει σημειωθεί οποιαδήποτε εκκαθάριση των κερδών.
Η οραματική άποψη του Ουάϊλντ για τον Σοσιαλισμό, τον οποίον εκείνη την εποχή ενστερνίζονταν πιθανόν αρκετοί άνθρωποι λιγότερο ικανοί για να μιλήσουν από αυτόν, είναι Ουτοπική και αναρχική.
Όπως λέει, η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας θα καταστήσει εφικτή την πλήρη ανάπτυξη του ατόμου και θα μας απελευθερώσει από την «ποταπή αναγκαιότητα να ζούμε για άλλους». Στο Σοσιαλιστικό μέλλον δεν θα υπάρχει απλά και μόνο καμιά διεκδίκηση και καμιά ανασφάλεια αλλά επιπλέον δεν θα υπάρχει ούτε εκμετάλλευση, ούτε ασθένειες, ούτε ασχήμια, ούτε σπατάλη ανθρώπινου πνεύματος σε μάταιες έχθρες και ανταγωνισμούς.
Ο πόνος θα πάψει να έχει σημασία: στην ιστορία του, ο Άνθρωπος για πρώτη φορά θα μπορέσει να αναπτύξει την προσωπικότητά του μέσω της απόλαυσης και όχι μέσω των δεινών. Το έγκλημα θα εξαφανιστεί αφού δεν θα υπάρχει καμιά οικονομική αιτία γι’ αυτό. Το Κράτος θα πάψει να κυβερνά και θα επιβιώσει αποκλειστικά ως ένα όργανο για την διανομή των αναγκαίων αγαθών.
Όλες οι δυσάρεστες εργασίες θα γίνονται από μηχανές και όλοι θα είναι ελεύθεροι εντελώς να επιλέξουν το επάγγελμα και τον τρόπο ζωής τους.
Ως αποτέλεσμα, ο κόσμος θα γεμίσει και θα κατοικείται από καλλιτέχνες που ο καθένας θα επιδιώκει την τελειότητα με τον τρόπο που του φαντάζει καλύτερος.
Έως και την στιγμή αυτή, σήμερα, αυτές οι αισιόδοξες προβλέψεις αναγιγνώσκονται μάλλον με δυσάρεστα αισθήματα. Ο Ουάϊλντ συνειδητοποίησε, φυσικά, και ήξερε ότι υπήρχαν αυταρχικές τάσεις στο Σοσιαλιστικό Κίνημα αλλά δεν πίστεψε ότι αυτές θα επικρατούσαν και, με ένα είδος προφητικής ειρωνείας, γράφει:
«Δύσκολα μπορώ να πιστέψω πως κάποιος Σοσιαλιστής σήμερα θα πρότεινε σοβαρά πως θα πρέπει ένας αστυνομικός να καλεί κάθε πρωΐ στα τηλέφωνα όλων των σπιτιών για να διαπιστώσει ότι κάθε πολίτης σηκώθηκε και έκανε χειρωνακτική εργασία επί 8 ώρες» –κάτι, δυστυχώς, το οποίο είναι ακριβώς ό,τι αμέτρητοι σύγχρονοι Σοσιαλιστές θα πρότειναν.
Προφανώς κάτι πήγε λάθος.
Ο Σοσιαλισμός, με την έννοια της οικονομικής κοινοκτημοσύνης (κολλεκτίβας) κατακτά την γη με μια ταχύτητα που δύσκολα θα έμοιαζε εφικτή πριν 60 χρόνια –και όμως, η Ουτοπία (σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον, η Ουτοπία του Ουάίλντ) δεν είναι πιο κοντά.
Πού βρίσκεται, λοιπόν, η πλάνη;
Εάν κανείς αναλύσει εκ του πλησίον το έργο του Ουάϊλντ παρατηρεί και βλέπει ότι κάνει ο συγγραφέας δύο κοινότοπες αλλά αδικαιολόγητες υποθέσεις που στερούνται βάσεως.
Η μια από αυτές είναι πως ο κόσμος είναι απεριόριστα πλούσιος και πως το πρόβλμα εντοπίζεται στο ότι υποφέρει πρωταρχικά από κακή διανομή του πλούτου. Ο Ουάϊλντ μοιάζει να λέει: «Εξισώστε τα πράγματα μεταξύ του εκατομμυριούχου και του οδοκαθαριστή που ανοίγει τους δρόμους και θα υπάρξει πλεόνασμα σε όλα για όλους».
Έως την Ρωσσική Επανάσταση αυτή η πίστη είχε γερές βάσεις –«να λιμοκτονείς εν μέσω του πλούτου» ήταν μια αγαπημένη φράση– αλλά ήταν αρκετά εσφαλμένη και επεβίωνε τόσο μόνη επειδή οι Σοσιαλιστές είχαν την σκέψη τους μόνο στις υψηλά αναπτυγμένες Δυτικές χώρες και αγνοούσαν την φοβερή φτώχεια στην Ασία και την Αφρική.
Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα για τον κόσμο ως σύνολο δεν είναι να διανεμηθεί αυτός ο πλούτος όπως υπάρχει αλλά πώς θα αυξηθεί η παραγωγή, δίχως την οποία η οικονομική ισότητα σημαίνει και ισοδυναμεί με κοινή δυστυχία.
Δεύτερον, ο Ουάϊλντ υποθέτει πως είναι ένα εύκολο ζήτημα γι’ αυτόν να κανονιστεί ώστε όλα τα δυσάρεστα είδη εργασίας να γίνονται από μηχανές. Λέει μετ’ επιτάσεως πως «οι μηχανές είναι η νέα φυλή σκλάβων μας», μια μεταφορά πειρασμός που, όμως, είναι πεπλανημένη εφόσον υπάρχει ένας ορισμένος αριθμός έργων –μιλώντας χονδρικά, κάθε δουλειά που απαιτεί μεγάλη ευλυγισία σάρκας– τα οποία καμιά μηχανή δεν μπορεί να εκτελέσει. Στην πράξη, ακόμα και στις πιο υψηλά εκβιομηχανισμένες χώρες, μια τεράστια ποσότητα ανιαρής και εξαντλητικής δουλειάς πρέπει να γίνεται από απρόθυμους ανθρώπινους μύες.
Αυτό, όμως, σημαίνει αμέσως ότι υπάρχει κάποιος που διευθύνει το έργο, καθοδήγηση της εργασίας, σεβασμό στις καθορισμένες εργατοώρες, διαφοροποιημένες μισθολογικές κλίμακες και όλη την διοικητική, καθεστωτική οργάνωση που ο Ουάϊλντ βδελύσσεται.
Το όραμα του μόνου Ουάϊλντ για τον Σοσιαλισμό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο σε έναν κόσμο όχι μόνο πολύ πιο πλούσιο αλλά επίσης και πολύ πιο εξελιγμένο τεχνικά από τον σημερινό.
Η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν ταΐζει και δεν θρέφει αφ’ εαυτής τα στόματα. Είναι απλά το πρώτο βήμα σε μια μεταβατική περίοδο που πρόκειται να είναι κοπιώδης, δυσάρεστη και μακρά σε διάρκεια.
Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να πούμε ότι ο Ουάϊλντ κάνει ολοκληρωτικά λάθος. Το πρόβλημα με τις μεταβατικές περιόδους είναι ότι το ζοφερό τοπίο που γεννούν τείνει να γίνει μόνιμο.
Σε κάθε περίπτωση, όλα δείχνουν ότι αυτό είναι που έχει συμβεί στην Σοβιετική Ρωσσία.
Η δικτατορία που υποτίθεται πως εγκαθιδρύθηκε για έναν περιορισμένο σκοπό και εγκαταστήθηκε, έβγαλε ρίζες και παρέμεινε και ο Σοσιαλισμός έφθασε να γίνεται αντιληπτός λες και σημαίνει στρατόπεδα συγκέντρωσης και μυστικές αστυνομικές δυνάμεις.
Οι σημειώσεις, τα φυλλάδια και τα υπόλοιπα γραπτά του Ουάϊλντ –π.χ. «Τα Νέα από το Πουθενά»– έχουν, επομένως, την αξία τους από πλευράς θεών (απαιτούν ίσως το αδύνατο οι θεοί και φαντάζουν πιθανόν ορισμένες φορές οι αξιώσεις τους «παρωχημένες» και γελοίες, δεν είναι;) –εφόσον μια Ουτοπία εξ ανάγκης και εξ αντανακλάσεως αντικατοπτρίζει τις αισθητικές ιδέες της περιόδου της– αλλά τουλάχιστον βλέπουν πέρα από την εποχή των ουρών για τα συσσίτια και των κομματικών καυγάδων και υπενθυμίζουν στο Σοσιαλιστικό κίνημα τον αρχικό, μέσο του σκοπό της ανθρώπινης αδελφότητας/brotherhood.