«ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ 1984 - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
“TRIBUNE” 4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1946
Κριτική στο βιβλίο του Zamyatin με τίτλο «WE»
Σημείωμα του μεταφραστή: Το βιβλίο του Yevgeny Zamyatin «Εμείς»
μεταφράστηκε στις Η.Π.Α. το 1925, στην Γαλλία προ του 1944 με τίτλο «Nous Autres», στην Αγγλία το 1969.
Στην Ελλάδα παραμένει αμετάφραστο ακόμα.
Σε γράμμα του προς τον Gleb Struve (καθηγητή στην Σχολή Σλάβικών και Ανατολικών Ευρωπαϊκών
Σπουδών του Πανεπιστημίου Λονδίνου) ο Όργουελ γράφει στις 17/2/1944: «Με ενδιαφέρει το βιβλίο «WE»
για το οποίο δεν έχω ξανακούσει. Αυτού του είδους τα βιβλία με ενδιαφέρουν πάρα πολύ και κάνω
σχέδια ακόμα και για ένα παρόμοιο βιβλίο που θα γράψω αργά ή σύντομα».
Σε γράμμα του τον Μάρτιο του 1949, ο Όργουελ γράφει: «Είναι συγκλονιστικό το γεγονός ότι ένα βιβλίο τέτοιου εκπληκτικού πεπρωμένου και τόσο πελώριας αξίας δεν φθάνει στα χέρια του αναγνώστη».
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright © Christos p. Papachristopoulos
Απέκτησα επιτέλους και έχω στα χέρια μου το βιβλίο του Ζαμυάτιν «Εμείς», για την ύπαρξη του οποίου
άκουσα πριν αρκετά χρόνια και αντιπροσωπεύει ένα περίεργο φιλολογικό φαινόμενο του 20ου αιώνα.
Από το βιβλίο του Gleb Struve «25 χρόνια λογοτεχνίας στην Σοβιετική Ρωσσία»,
είχα πληροφορηθεί τα εξής:
Ο Ζαμυάτιν πέθανε το 1937 στο Παρίσι, υπήρξε Ρώσσος συγγραφέας και κριτικός
και δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων πριν και μετά την Επανάσταση.
Το βιβλίο «Εμείς» γράφθηκε το 1923 και αποτελεί μιαν απεικόνιση φανταστική
της ζωής στον 26ο αιώνα της εποχής μας, αν και κάνει λόγο μόνο για την Ρωσσία
και δεν υπάρχει απευθείας επικοινωνιακή του σύνδεση με την σύγχρονη πολιτική.
Ωστόσο, στην όλη σύνθεση απαγορεύθηκε η δημοσίευση εξαιτίας του ιδεολογικού της χαρακτήρα.
Το αντίγραφο του χειρογράφου βγήκε στο εξωτερικό και η νουβέλα εκδόθηκε
σε μεταφράσεις στα Αγγλικά, Γαλλικά και Τσεχοσλοβακικά αλλά δεν έχει εμφανιστεί στα Ρωσσικά.
Η Αγγλική μετάφραση έγινε στις Η.Π.Α. αλλά δεν κατόρθωσα να την βρω•
κατάφερα, όμως, να πάρω την Γαλλική μετάφραση (με τον τίτλο «Nous Autres»).
Εξ όσων μπορώ να κρίνω, δεν είναι το Α’ τάξεως βιβλίο αλλά, οπωσδήποτε, είναι μάλλον ασυνήθιστο και προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κανείς Άγγλος εκδότης δεν επέδειξε αρκετό επιχειρηματικό πνεύμα ώστε να το επανατυπώσει.
Το πρώτο πράγμα το οποίο είναι εμφανές διαβάζοντας το «Εμείς» –το γεγονός, νομίζω, που έως τώρα δεν έχει προσεχθεί– είναι ότι «Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Χάξλεϋ είναι εν μέρει υπόχρεος, πιθανότατα, σε αυτό το βιβλίο εκ των πραγμάτων.
Αμφότερα τα προϊόντα κάνουν λόγο για την εξέγερση της φύσης του ανθρώπινου πνεύματος
ενάντια στον εκλογικευμένο, μηχανοποιημένο, αδιάφορο συναισθηματικά κόσμο.
Σε αμφότερα τα προϊόντα η δράση μεταφέρεται 600 χρόνια μπρος, στο μέλλον.
Η ατμόσφαιρα και των δύο βιβλίων είναι παρόμοια και σε αυτά αναπαρίσταται,
χονδρικά μιλώντας, ο ίδιος τύπος κοινωνίας
αν και στον Χάξλεϋ δεν γίνεται εμφανώς αντιληπτή κάποια αίσθηση
πολιτικών υπαινιγμών ενώ υπάρχει μια περισσότερο αξιοσημείωτη επιρροή από τις νεώτερες,
βιολογικές και ψυχολογικές θεωρίες.
Στο μυθιστόρημα του Ζαμυάτιν οι κάτοικοι της Ουτοπίας
στον 26ο αιώνα έχουν απωλέσει τόσο την ατομικότητά τους ώστε διαφοροποιούνται από αριθμούς.
Ζουν σε γυάλινα σπίτια (είχε γραφεί πριν την εφεύρεση της TV)
που επιτρέπουν στην πολιτική αστυνομία, η οποία αποκαλείται «οι Φύλακες»,
να τους επιτηρεί δίχως προσπάθεια.
Όλοι φορούν μια στολή απαράλλακτη
και, συνήθως, ο καθένας απευθύνεται στον άλλο ονομάζοντάς τον ανάλογα ως «Στολή νούμερο Τάδε».
Τρώνε τεχνητό φαγητό και σε μιαν ώρα ξεκούρασης βαδίζουν ανά τέσσερεις σε μιαν αριθμημένη σειρά κάτω από τους ήχους– που εκπηγάζουν από μεγάφωνα– του ύμνου του «Μονοκράτους»/Uniform State.
Στο διάλειμμα τους επιτρέπεται για μία ώρα (γνωστή ως «σεξουαλώρα»)
να χαμηλώσουν τις κουρτίνες των γυάλινων κατοικιών.
Βέβαια, ο γάμος έχει καταργηθεί αλλά η ερωτική ζωή δεν αναπαρίσταται κατά διόλου χαοτικό τρόπο.
Για την σεξουαλική διασκέδαση έχουν όλοι κάτι σαν ένα βιβλιαράκι επιταγών για τσεκ με ροζ εισιτήρια ενώ ο/η σύντροφος (με τον οποίο/την οποία γίνεται το κάθε κανονισμένο ραντεβού)
υπογράφει το κουπόνι.
Επικεφαλής αυτού του Ενιαίου Κράτους βρίσκεται κάποιος που αποκαλείται Ευεργέτης/Benefactor
και τον οποίο επανεκλέγει κάθε χρόνο ομόφωνα όλος ο πληθυσμός ως ηγέτη.
Η επικρατούσα αρχή του Κράτους θα είναι ότι η ευτυχία και η ελευθερία
είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους.
Το άτομο ήταν ευτυχισμένο στον Κήπο της Εδέμ αλλά απαίτησε απρόσεκτα την ελευθερία
και, ως συνέπεια, αποβλήθηκε στην έρημο.
Σήμερα, το Διεθνενοποιημένο Κράτος χαρίζει πάλι την ευτυχία στο φυλακισμένο άτομο.
Είναι εμφανής, λοιπόν, η ομοιότητα με τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο».
Αν και το βιβλίο του Ζαμυάτιν δεν είναι τόσο επιτυχώς δομημένο –με την κάπως όχι συνεκτική και ημιτελή πλοκή του, αρκετά περιπεπλεγμένη για να την εκθέσει κανείς εν συντομία– περιέχει, ωστόσο, την πολιτική αίσθηση
που απουσιάζει από το μυθιστόρημα του Χάξλεϋ.
Στον Χάξλεϋ το πρόβλημα της «ανθρώπινης φύσης»
λύνεται μερικώς διότι θεωρείται ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου σώματος
με την συνδρομή της προγενετικής φροντίδας, των ναρκωτικών φαρμάκων και της υποβολής
στον υπνωτισμό μπορεί να παράσχη κάθε επιθυμητή μορφή φυσικής και διανοητικής εξέλιξης.
Τόσο η πρώτη τάξη των επιστημόνων όσο και η πέμπτη, κατώτατη τάξη
πολύ εύκολα μπορούν να εξαχθούν
ενώ και από τις δύο αυτές τάξεις πολύ εύκολα μπορούν να εκμηδενιστούν
τα πρωτόγονα ένστικτα όπως το γονεϊκό αίσθημα και η δίψα για την ελευθερία.
Δεν δίδεται, όμως, μια σαφής αιτιολόγηση για αυτήν την τόσο αμιγή διάκριση
της αναπαριστώμενης κοινωνίας σε τάξεις.
Δεν υφίσταται οικονομική λειτουργία
ούτε, επίσης, επιθυμία εκφοβισμού και καταπίεσης: «ἔνθα οὐκ ἔστι πείνα, οὐ λύπη»,
καμιά στέρηση. Οι κυβερνώντες δεν έχουν σοβαρές αιτίες ώστε να παραμείνουν στην κορυφή
της εξουσίας και η ζωή κατήντησε τόσο κενή
–αν και όλοι έχουν βρει την ευτυχία στην αναισθησία–
που είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε να υπάρξει.
Το βιβλίο του Ζαμυάτιν βρίσκεται ως σύνολο πιο κοντά στο πνεύμα του σήμερα.
Πολλά αρχέγονα ένστικτα στον άνθρωπο
(σε αντίθεση με την εκπαίδευση και την επαγρύπνηση των «Φυλάκων»)
εξακολουθούν να λειτουργούν.
Ο αφηγητής Δ-503 είναι ένας ταλαντούχος μηχανικός
(στην πραγματικότητα ένα συνηθισμένο άτομο –όπως σε κάθε Ουτοπία–
που ονομάζεται Bills Brown και μένει στην πόλη του Λονδίνου),
ζει υπό διαρκή πανικό, αισθανόμενος ότι βρίσκεται όμηρος
κληροδοτημένων γενετικά, αταβιστικών ενστίκτων.
Ερωτεύεται (και αυτό σίγουρα αποτελεί έγκλημα)
μια κάποια Ε-330, η οποία είναι μέλος ενός μυστικού
αντιστασιακού Κινήματος στο οποίο καταφέρνει να τον μυήσει
για λίγο με σκοπό την προετοιμασία για ανταρσία.
Η ανταρσία ξεσπά και αποκαλύπτεται
ότι υπάρχουν πολλοί που αντιτίθενται στον «Ευεργέτη».
Αυτοί οι άνθρωποι δεν σχεδιάζουν μόνο μιαν επανάσταση
αλλά, επιπλέον, πίσω από τις χαμηλωμένες κουρτίνες επιδίδονται σε παρομοίως τερατώδεις πράξεις
όπως η κατανάλωση τσιγάρων και αλκοόλ.
Τελικά καθίσταται δυνατόν να αποφύγει ο Δ-503 τις συνέπειες ενός απρόσεκτου διαβήματος.
Οι αρχές διακηρύσσουν ότι «επιβεβαιώθηκαν οι αιτίες των πρόσφατων αναταραχών»: όπως φαίνεται, ένας ορισμένος αριθμός ανθρώπων υποφέρουν από την ασθένεια που λέγεται «φαντασία».
Οργανώνεται ένα ειδικό νευρολογικό κέντρο για την καταπολέμηση της φαντασίας και η αρρώστια, ύστερα από την χρήση ακτινοβολιών με ακτίνες-Χ, επιστρέφει στα συνήθη της επίπεδα.
Αφού ο Δ-503 εκτίθεται σε εγχείρηση, κατόπιν είναι για αυτόν εύκολο να κάνει αυτό που ανέκαθεν λογάριαζε ως χρέος του, δηλαδή να παραδώσει τους συνεργούς του στην αστυνομία.
Καθώς ο αέρας φυσά γύρω του, παρατηρεί μέσα από ένα γυάλινο τζάμι
με απόλυτη ηρεμία την Ε-330 που βρίσκεται καλυμμένη από ένα κράνος:
«Με κοίταζε, έχοντας αρπάξει γερά τα χέρια της ηλεκτρικής καρέκλας, με κοίταζε
δίχως τα μάτια της να είναι καθόλου κλειστά. Προσπάθησε, τότε, να απαγκιστρωθεί γρήγορα
από τα ηλεκτρόδια που κατέληγαν στο σώμα της και από την ζώνη που την περίκλειε στο κύκλωμα.
Η προσπάθεια επανελήφθη τρεις φορές –δίχως αυτή να βγάλει λέξη– ώστε να βγει η ταινία.
Κατόπιν, εμφανίστηκαν και άλλοι απελευθερωμένοι: άρχισαν να μιλούν για πρώτη φορά.
Αύριο όλοι τους θα κατέβουν τα σκαλοπάτια της Μηχανής του Ευεργέτη».
Η Μηχανή του Ευεργέτη είναι μια γκιλοτίνα.
Σε όλες τις Ουτοπίες οι εκτελέσεις θεωρούνται «μπίζνες αζ γιούζουαλ».
Γίνονται δημοσίως, με την παρουσία του Ευεργέτη ενώ οι παραστάσεις συνοδεύονται από την ανάγνωση λατρευτικών ύμνων που εκτελούνται από εγκεκριμένους ποιητές.
Η λαιμητόμος, βεβαίως, δεν είναι τόσο απωθητική όσο σε προηγούμενες εποχές.
Η συσκευή της καρμανιόλας είναι τόσο προχωρημένη που εξολοθρεύει το θύμα μέσα
κυριολεκτικά σε μια στιγμή, αφήνοντας από αυτό μόνον
ένα βήμα μετέωρο στον αέρα και μια λίμνη «νερού».
Για την ακρίβεια, η εκτέλεση επαναφέρει στο θύμα την προσωπικότητά του
ενώ το τελετουργικό διαπνέεται από το καταχθόνιο πνεύμα
των δουλοκτητικών πολιτισμών του αρχαίου κόσμου.
Αυτή η διαισθητική, ενορατική Αποκάλυψη
της παράλογης όψης του ολοκληρωτισμού
–οι θυσίες, η στυγερότητα ο κατ’ εξοχήν σκοπός, η λατρεία του Ηγέτη στον οποίο προσδίδει Θεϊκή όψη–
τοποθετεί το βιβλίο του Ζαμυάτιν
υπεράνω των βιβλίων του Χάξλεϋ.
Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί το έχουν απαγορεύσει.
Η ακόλουθη στιχομυθία (την παραθέτω εν περιλήψει) μεταξύ του Δ-503 και της Ε-330
θα ήταν ένας εντελώς επαρκής λόγος ώστε να την διαγράψει η λογοκρισία με κόκκινο στυλό:
- Πράγματι, ως προς εσένα δεν είναι αποκρυσταλλωμένο: αυτή η ιδέα που συλλαμβάνεις
να είναι, άραγε, η επανάσταση;
- Ναι, η επανάσταση! Γιατί είναι αστείο αυτό;
- Κατά έναν γελοίο τρόπο –διότι επαναστάσεις δεν γίνονται.
Άλλωστε, η τελευταία επανάσταση ήταν η δική μας.
Και, άρα, καμιά απολύτως επανάσταση δεν μπορεί πλέον να γίνει.
Αυτό το ξέρουν όλοι…
- Αξιαγάπητή μου Έψιλον, εσύ είσαι η μαθηματικός.
Ε λοιπόν, κατονόμασέ μου τον έσχατο αριθμό.
- Δηλαδή;… Ποιόν έσχατο;
- Μα τον άπειρο, τον κορυφαίο, τον μεγαλύτερο.
- Αυτό, βρε συ, είναι κωμικό. Υπάρχουν άπειροι αριθμοί των αριθμών, πώς να σου πω τον έσχατο;
- Και γω πώς να σου πω ότι δεν υπάρχει έσχατη επανάσταση;
Υπάρχουν και άλλα κείμενα στο ίδιο πνεύμα.
Είναι πολύ πιθανόν, ωστόσο, ότι ο Ζαμυάτιν δεν είχε σκεφτεί καθόλου να επιλέξει τον Σοβιετικό δρόμο ως τον κύριο στόχο του σατυρικού του βιβλίου.
Το έγραψε κατά την διάρκεια της ζωής του Λένιν
και δεν θα μπορούσε να υπονοεί την δικτατορία του Στάλιν
καθώς, άλλωστε, και οι συνθήκες στην Ρωσσία το 1923 δεν ήταν προφανώς τέτοιες
ώστε να εξεγερθεί κάποιος, δεδομένου ότι η ζωή εξελισσόταν σε τόσο ήσυχη και άνετη.
Ο σκοπός του Ζαμυάτιν ήταν μάλλον να δείξει ότι απειλούμαστε από έναν πολιτισμό των μηχανών
και όχι να αναπαραστήσει μια συγκεκριμένη χώρα.
Δεν διάβασα τα υπόλοιπα βιβλία του αλλά γνωρίζω από τον Gleb Struve ότι έζησε μερικά χρόνια στην Αγγλία και δημιούργησε αιχμηρές σάτιρες για την αγγλική ζωή.
Το ρομάντσο «Εμείς» μαρτυρά ότι τον συγγραφέα του οριστικά τον συμπαρέσυρε στην καταστροφή
ο πολιτικός πρωτογονισμός.
Δεν είχε τις βάσεις για να θαυμάσει τις σύγχρονες πολιτικές μεθόδους, εφόσον συνελήφθη
το 1906 από την τσαρική κυβέρνηση και το 1922 από τους Μπολσεβίκους
και έκανε την εμφάνισή του στον ίδιο διάδρομο της ίδιας φυλακής και τις 2 φορές.
Το βιβλίο του, όμως, δεν είναι απλώς αποτέλεσμα του μίσους του.
Αποτελεί μια μελέτη για την ουσία του πνεύματος του δαίμονα της Μηχανής
που απελευθέρωσε απερίσκεπτα ο άνθρωπος από το μπουκάλι και δεν μπορεί να το ξανακλείσει
μέσα.
Αυτό το βιβλίο θα είναι αξιοπρόσεκτο όταν η αγγλική του έκδοση θα κάνει την εμφάνισή της.
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
“TRIBUNE” 4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1946
Κριτική στο βιβλίο του Zamyatin με τίτλο «WE»
Σημείωμα του μεταφραστή: Το βιβλίο του Yevgeny Zamyatin «Εμείς»
μεταφράστηκε στις Η.Π.Α. το 1925, στην Γαλλία προ του 1944 με τίτλο «Nous Autres», στην Αγγλία το 1969.
Στην Ελλάδα παραμένει αμετάφραστο ακόμα.
Σε γράμμα του προς τον Gleb Struve (καθηγητή στην Σχολή Σλάβικών και Ανατολικών Ευρωπαϊκών
Σπουδών του Πανεπιστημίου Λονδίνου) ο Όργουελ γράφει στις 17/2/1944: «Με ενδιαφέρει το βιβλίο «WE»
για το οποίο δεν έχω ξανακούσει. Αυτού του είδους τα βιβλία με ενδιαφέρουν πάρα πολύ και κάνω
σχέδια ακόμα και για ένα παρόμοιο βιβλίο που θα γράψω αργά ή σύντομα».
Σε γράμμα του τον Μάρτιο του 1949, ο Όργουελ γράφει: «Είναι συγκλονιστικό το γεγονός ότι ένα βιβλίο τέτοιου εκπληκτικού πεπρωμένου και τόσο πελώριας αξίας δεν φθάνει στα χέρια του αναγνώστη».
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος
Copyright © Christos p. Papachristopoulos
Απέκτησα επιτέλους και έχω στα χέρια μου το βιβλίο του Ζαμυάτιν «Εμείς», για την ύπαρξη του οποίου
άκουσα πριν αρκετά χρόνια και αντιπροσωπεύει ένα περίεργο φιλολογικό φαινόμενο του 20ου αιώνα.
Από το βιβλίο του Gleb Struve «25 χρόνια λογοτεχνίας στην Σοβιετική Ρωσσία»,
είχα πληροφορηθεί τα εξής:
Ο Ζαμυάτιν πέθανε το 1937 στο Παρίσι, υπήρξε Ρώσσος συγγραφέας και κριτικός
και δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων πριν και μετά την Επανάσταση.
Το βιβλίο «Εμείς» γράφθηκε το 1923 και αποτελεί μιαν απεικόνιση φανταστική
της ζωής στον 26ο αιώνα της εποχής μας, αν και κάνει λόγο μόνο για την Ρωσσία
και δεν υπάρχει απευθείας επικοινωνιακή του σύνδεση με την σύγχρονη πολιτική.
Ωστόσο, στην όλη σύνθεση απαγορεύθηκε η δημοσίευση εξαιτίας του ιδεολογικού της χαρακτήρα.
Το αντίγραφο του χειρογράφου βγήκε στο εξωτερικό και η νουβέλα εκδόθηκε
σε μεταφράσεις στα Αγγλικά, Γαλλικά και Τσεχοσλοβακικά αλλά δεν έχει εμφανιστεί στα Ρωσσικά.
Η Αγγλική μετάφραση έγινε στις Η.Π.Α. αλλά δεν κατόρθωσα να την βρω•
κατάφερα, όμως, να πάρω την Γαλλική μετάφραση (με τον τίτλο «Nous Autres»).
Εξ όσων μπορώ να κρίνω, δεν είναι το Α’ τάξεως βιβλίο αλλά, οπωσδήποτε, είναι μάλλον ασυνήθιστο και προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κανείς Άγγλος εκδότης δεν επέδειξε αρκετό επιχειρηματικό πνεύμα ώστε να το επανατυπώσει.
Το πρώτο πράγμα το οποίο είναι εμφανές διαβάζοντας το «Εμείς» –το γεγονός, νομίζω, που έως τώρα δεν έχει προσεχθεί– είναι ότι «Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Χάξλεϋ είναι εν μέρει υπόχρεος, πιθανότατα, σε αυτό το βιβλίο εκ των πραγμάτων.
Αμφότερα τα προϊόντα κάνουν λόγο για την εξέγερση της φύσης του ανθρώπινου πνεύματος
ενάντια στον εκλογικευμένο, μηχανοποιημένο, αδιάφορο συναισθηματικά κόσμο.
Σε αμφότερα τα προϊόντα η δράση μεταφέρεται 600 χρόνια μπρος, στο μέλλον.
Η ατμόσφαιρα και των δύο βιβλίων είναι παρόμοια και σε αυτά αναπαρίσταται,
χονδρικά μιλώντας, ο ίδιος τύπος κοινωνίας
αν και στον Χάξλεϋ δεν γίνεται εμφανώς αντιληπτή κάποια αίσθηση
πολιτικών υπαινιγμών ενώ υπάρχει μια περισσότερο αξιοσημείωτη επιρροή από τις νεώτερες,
βιολογικές και ψυχολογικές θεωρίες.
Στο μυθιστόρημα του Ζαμυάτιν οι κάτοικοι της Ουτοπίας
στον 26ο αιώνα έχουν απωλέσει τόσο την ατομικότητά τους ώστε διαφοροποιούνται από αριθμούς.
Ζουν σε γυάλινα σπίτια (είχε γραφεί πριν την εφεύρεση της TV)
που επιτρέπουν στην πολιτική αστυνομία, η οποία αποκαλείται «οι Φύλακες»,
να τους επιτηρεί δίχως προσπάθεια.
Όλοι φορούν μια στολή απαράλλακτη
και, συνήθως, ο καθένας απευθύνεται στον άλλο ονομάζοντάς τον ανάλογα ως «Στολή νούμερο Τάδε».
Τρώνε τεχνητό φαγητό και σε μιαν ώρα ξεκούρασης βαδίζουν ανά τέσσερεις σε μιαν αριθμημένη σειρά κάτω από τους ήχους– που εκπηγάζουν από μεγάφωνα– του ύμνου του «Μονοκράτους»/Uniform State.
Στο διάλειμμα τους επιτρέπεται για μία ώρα (γνωστή ως «σεξουαλώρα»)
να χαμηλώσουν τις κουρτίνες των γυάλινων κατοικιών.
Βέβαια, ο γάμος έχει καταργηθεί αλλά η ερωτική ζωή δεν αναπαρίσταται κατά διόλου χαοτικό τρόπο.
Για την σεξουαλική διασκέδαση έχουν όλοι κάτι σαν ένα βιβλιαράκι επιταγών για τσεκ με ροζ εισιτήρια ενώ ο/η σύντροφος (με τον οποίο/την οποία γίνεται το κάθε κανονισμένο ραντεβού)
υπογράφει το κουπόνι.
Επικεφαλής αυτού του Ενιαίου Κράτους βρίσκεται κάποιος που αποκαλείται Ευεργέτης/Benefactor
και τον οποίο επανεκλέγει κάθε χρόνο ομόφωνα όλος ο πληθυσμός ως ηγέτη.
Η επικρατούσα αρχή του Κράτους θα είναι ότι η ευτυχία και η ελευθερία
είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους.
Το άτομο ήταν ευτυχισμένο στον Κήπο της Εδέμ αλλά απαίτησε απρόσεκτα την ελευθερία
και, ως συνέπεια, αποβλήθηκε στην έρημο.
Σήμερα, το Διεθνενοποιημένο Κράτος χαρίζει πάλι την ευτυχία στο φυλακισμένο άτομο.
Είναι εμφανής, λοιπόν, η ομοιότητα με τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο».
Αν και το βιβλίο του Ζαμυάτιν δεν είναι τόσο επιτυχώς δομημένο –με την κάπως όχι συνεκτική και ημιτελή πλοκή του, αρκετά περιπεπλεγμένη για να την εκθέσει κανείς εν συντομία– περιέχει, ωστόσο, την πολιτική αίσθηση
που απουσιάζει από το μυθιστόρημα του Χάξλεϋ.
Στον Χάξλεϋ το πρόβλημα της «ανθρώπινης φύσης»
λύνεται μερικώς διότι θεωρείται ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου σώματος
με την συνδρομή της προγενετικής φροντίδας, των ναρκωτικών φαρμάκων και της υποβολής
στον υπνωτισμό μπορεί να παράσχη κάθε επιθυμητή μορφή φυσικής και διανοητικής εξέλιξης.
Τόσο η πρώτη τάξη των επιστημόνων όσο και η πέμπτη, κατώτατη τάξη
πολύ εύκολα μπορούν να εξαχθούν
ενώ και από τις δύο αυτές τάξεις πολύ εύκολα μπορούν να εκμηδενιστούν
τα πρωτόγονα ένστικτα όπως το γονεϊκό αίσθημα και η δίψα για την ελευθερία.
Δεν δίδεται, όμως, μια σαφής αιτιολόγηση για αυτήν την τόσο αμιγή διάκριση
της αναπαριστώμενης κοινωνίας σε τάξεις.
Δεν υφίσταται οικονομική λειτουργία
ούτε, επίσης, επιθυμία εκφοβισμού και καταπίεσης: «ἔνθα οὐκ ἔστι πείνα, οὐ λύπη»,
καμιά στέρηση. Οι κυβερνώντες δεν έχουν σοβαρές αιτίες ώστε να παραμείνουν στην κορυφή
της εξουσίας και η ζωή κατήντησε τόσο κενή
–αν και όλοι έχουν βρει την ευτυχία στην αναισθησία–
που είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε να υπάρξει.
Το βιβλίο του Ζαμυάτιν βρίσκεται ως σύνολο πιο κοντά στο πνεύμα του σήμερα.
Πολλά αρχέγονα ένστικτα στον άνθρωπο
(σε αντίθεση με την εκπαίδευση και την επαγρύπνηση των «Φυλάκων»)
εξακολουθούν να λειτουργούν.
Ο αφηγητής Δ-503 είναι ένας ταλαντούχος μηχανικός
(στην πραγματικότητα ένα συνηθισμένο άτομο –όπως σε κάθε Ουτοπία–
που ονομάζεται Bills Brown και μένει στην πόλη του Λονδίνου),
ζει υπό διαρκή πανικό, αισθανόμενος ότι βρίσκεται όμηρος
κληροδοτημένων γενετικά, αταβιστικών ενστίκτων.
Ερωτεύεται (και αυτό σίγουρα αποτελεί έγκλημα)
μια κάποια Ε-330, η οποία είναι μέλος ενός μυστικού
αντιστασιακού Κινήματος στο οποίο καταφέρνει να τον μυήσει
για λίγο με σκοπό την προετοιμασία για ανταρσία.
Η ανταρσία ξεσπά και αποκαλύπτεται
ότι υπάρχουν πολλοί που αντιτίθενται στον «Ευεργέτη».
Αυτοί οι άνθρωποι δεν σχεδιάζουν μόνο μιαν επανάσταση
αλλά, επιπλέον, πίσω από τις χαμηλωμένες κουρτίνες επιδίδονται σε παρομοίως τερατώδεις πράξεις
όπως η κατανάλωση τσιγάρων και αλκοόλ.
Τελικά καθίσταται δυνατόν να αποφύγει ο Δ-503 τις συνέπειες ενός απρόσεκτου διαβήματος.
Οι αρχές διακηρύσσουν ότι «επιβεβαιώθηκαν οι αιτίες των πρόσφατων αναταραχών»: όπως φαίνεται, ένας ορισμένος αριθμός ανθρώπων υποφέρουν από την ασθένεια που λέγεται «φαντασία».
Οργανώνεται ένα ειδικό νευρολογικό κέντρο για την καταπολέμηση της φαντασίας και η αρρώστια, ύστερα από την χρήση ακτινοβολιών με ακτίνες-Χ, επιστρέφει στα συνήθη της επίπεδα.
Αφού ο Δ-503 εκτίθεται σε εγχείρηση, κατόπιν είναι για αυτόν εύκολο να κάνει αυτό που ανέκαθεν λογάριαζε ως χρέος του, δηλαδή να παραδώσει τους συνεργούς του στην αστυνομία.
Καθώς ο αέρας φυσά γύρω του, παρατηρεί μέσα από ένα γυάλινο τζάμι
με απόλυτη ηρεμία την Ε-330 που βρίσκεται καλυμμένη από ένα κράνος:
«Με κοίταζε, έχοντας αρπάξει γερά τα χέρια της ηλεκτρικής καρέκλας, με κοίταζε
δίχως τα μάτια της να είναι καθόλου κλειστά. Προσπάθησε, τότε, να απαγκιστρωθεί γρήγορα
από τα ηλεκτρόδια που κατέληγαν στο σώμα της και από την ζώνη που την περίκλειε στο κύκλωμα.
Η προσπάθεια επανελήφθη τρεις φορές –δίχως αυτή να βγάλει λέξη– ώστε να βγει η ταινία.
Κατόπιν, εμφανίστηκαν και άλλοι απελευθερωμένοι: άρχισαν να μιλούν για πρώτη φορά.
Αύριο όλοι τους θα κατέβουν τα σκαλοπάτια της Μηχανής του Ευεργέτη».
Η Μηχανή του Ευεργέτη είναι μια γκιλοτίνα.
Σε όλες τις Ουτοπίες οι εκτελέσεις θεωρούνται «μπίζνες αζ γιούζουαλ».
Γίνονται δημοσίως, με την παρουσία του Ευεργέτη ενώ οι παραστάσεις συνοδεύονται από την ανάγνωση λατρευτικών ύμνων που εκτελούνται από εγκεκριμένους ποιητές.
Η λαιμητόμος, βεβαίως, δεν είναι τόσο απωθητική όσο σε προηγούμενες εποχές.
Η συσκευή της καρμανιόλας είναι τόσο προχωρημένη που εξολοθρεύει το θύμα μέσα
κυριολεκτικά σε μια στιγμή, αφήνοντας από αυτό μόνον
ένα βήμα μετέωρο στον αέρα και μια λίμνη «νερού».
Για την ακρίβεια, η εκτέλεση επαναφέρει στο θύμα την προσωπικότητά του
ενώ το τελετουργικό διαπνέεται από το καταχθόνιο πνεύμα
των δουλοκτητικών πολιτισμών του αρχαίου κόσμου.
Αυτή η διαισθητική, ενορατική Αποκάλυψη
της παράλογης όψης του ολοκληρωτισμού
–οι θυσίες, η στυγερότητα ο κατ’ εξοχήν σκοπός, η λατρεία του Ηγέτη στον οποίο προσδίδει Θεϊκή όψη–
τοποθετεί το βιβλίο του Ζαμυάτιν
υπεράνω των βιβλίων του Χάξλεϋ.
Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί το έχουν απαγορεύσει.
Η ακόλουθη στιχομυθία (την παραθέτω εν περιλήψει) μεταξύ του Δ-503 και της Ε-330
θα ήταν ένας εντελώς επαρκής λόγος ώστε να την διαγράψει η λογοκρισία με κόκκινο στυλό:
- Πράγματι, ως προς εσένα δεν είναι αποκρυσταλλωμένο: αυτή η ιδέα που συλλαμβάνεις
να είναι, άραγε, η επανάσταση;
- Ναι, η επανάσταση! Γιατί είναι αστείο αυτό;
- Κατά έναν γελοίο τρόπο –διότι επαναστάσεις δεν γίνονται.
Άλλωστε, η τελευταία επανάσταση ήταν η δική μας.
Και, άρα, καμιά απολύτως επανάσταση δεν μπορεί πλέον να γίνει.
Αυτό το ξέρουν όλοι…
- Αξιαγάπητή μου Έψιλον, εσύ είσαι η μαθηματικός.
Ε λοιπόν, κατονόμασέ μου τον έσχατο αριθμό.
- Δηλαδή;… Ποιόν έσχατο;
- Μα τον άπειρο, τον κορυφαίο, τον μεγαλύτερο.
- Αυτό, βρε συ, είναι κωμικό. Υπάρχουν άπειροι αριθμοί των αριθμών, πώς να σου πω τον έσχατο;
- Και γω πώς να σου πω ότι δεν υπάρχει έσχατη επανάσταση;
Υπάρχουν και άλλα κείμενα στο ίδιο πνεύμα.
Είναι πολύ πιθανόν, ωστόσο, ότι ο Ζαμυάτιν δεν είχε σκεφτεί καθόλου να επιλέξει τον Σοβιετικό δρόμο ως τον κύριο στόχο του σατυρικού του βιβλίου.
Το έγραψε κατά την διάρκεια της ζωής του Λένιν
και δεν θα μπορούσε να υπονοεί την δικτατορία του Στάλιν
καθώς, άλλωστε, και οι συνθήκες στην Ρωσσία το 1923 δεν ήταν προφανώς τέτοιες
ώστε να εξεγερθεί κάποιος, δεδομένου ότι η ζωή εξελισσόταν σε τόσο ήσυχη και άνετη.
Ο σκοπός του Ζαμυάτιν ήταν μάλλον να δείξει ότι απειλούμαστε από έναν πολιτισμό των μηχανών
και όχι να αναπαραστήσει μια συγκεκριμένη χώρα.
Δεν διάβασα τα υπόλοιπα βιβλία του αλλά γνωρίζω από τον Gleb Struve ότι έζησε μερικά χρόνια στην Αγγλία και δημιούργησε αιχμηρές σάτιρες για την αγγλική ζωή.
Το ρομάντσο «Εμείς» μαρτυρά ότι τον συγγραφέα του οριστικά τον συμπαρέσυρε στην καταστροφή
ο πολιτικός πρωτογονισμός.
Δεν είχε τις βάσεις για να θαυμάσει τις σύγχρονες πολιτικές μεθόδους, εφόσον συνελήφθη
το 1906 από την τσαρική κυβέρνηση και το 1922 από τους Μπολσεβίκους
και έκανε την εμφάνισή του στον ίδιο διάδρομο της ίδιας φυλακής και τις 2 φορές.
Το βιβλίο του, όμως, δεν είναι απλώς αποτέλεσμα του μίσους του.
Αποτελεί μια μελέτη για την ουσία του πνεύματος του δαίμονα της Μηχανής
που απελευθέρωσε απερίσκεπτα ο άνθρωπος από το μπουκάλι και δεν μπορεί να το ξανακλείσει
μέσα.
Αυτό το βιβλίο θα είναι αξιοπρόσεκτο όταν η αγγλική του έκδοση θα κάνει την εμφάνισή της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου