ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΕΜΠΤΟ: ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΤΗΝΠΟΛΗ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ
ΜΟΡΦΗΣ ΚΟΜΜΑΤΟΣΤΕΧΝΗΣ
Στοπολιτικό επίπεδο, αυτή η παράλληλη και συντονισμένη βελτίωση της εικόναςσυμπίπτει με την άνοδο στην εξουσία και την εμφάνιση –το 1932– τουΣοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Σουηδίας: το Κόμμα αυτό κυβέρνησε την χώρα (σε σύνολο 74 ετών, δηλαδή μέσαστην περίοδο 1932-2006) επί 65 έτη!
Είναι,ίσως, ένα κλειδί για να παρακολουθήσουμε και το λεγόμενο «Σουηδικό Μοντέλο» μετο οποίο το πολιτικό αυτό κίνημα έχει ταυτιστεί στην οικονομία μετά τηνδεκαετία των ‘70 αλλά και να δούμε και την εκδήλωσή του στην τέχνη. Η εμφάνιση αυτής τηςμορφής κόμματος συνήρπασε τους ειδικούς για τον κύριο λόγο ότι κράτησε σταχέρια της την άσκηση της εξουσίας επί τόσο μακρόν!
Η ουσίαπου πρέπει να κρατηθεί στον νου, για μιαν ακόμα φορά, είναι ότι όλες οι άνωθενπεριγραφόμενες εξελίξεις στην Οικονομία και στην Τέχνη –που έρχονται καισυγκλίνουν στο σημείο συμβολής ή ακρογωνιαίο λίθο της πόλης τηςΣτοκχόλμης– συνενώνουν τις παλαιές μορφές της ελληνο-ιταλικήςΑρχαιότητος/Antichità και της Αναγέννησης/Renässansens: αυτήη ένωση αντικατοπτρίζεται και στο ίδιο το μοντέλο της πόλης τηςΣτοκχόλμης.
ΗΠαλαιά Πόλη λέγεται «Gamla Stan»: πόληπου εμφανίζεται μεσαιωνική και είναι κοσμημένη με κτίρια του 16ου και 17ουαιώνος σε οδούς –κύρια υδάτινες, εν είδει καναλιών–συνδεδεμένων ολόγυρα ως ένα είδος «ring» αστικούκέντρου. Η αυθεντική, πρωτόκτιστη πόλη ήταν γνωστή ως «Η Πόλη εν μέσω τωνγεφυριών». Είναι η «Πόλη επί της πηγής των Υδάτων», αυτή που ιδρύθηκε τον 13οαιώνα.
Εδώβρίσκονται τα πλέον αξιοσημείωτα κτίρια –που είναι και πολιτισμική κληρονομιάολόκληρης της ανθρωπότητας: τα παλάτια που φέρουν τους τίτλους «Οίκος τωνΕυγενών» (Riddarhuset), «Παλάτι Bonde», «Παλάτι Tessin», «Παλάτι Oxenstierna» και η Γερμανική Εκκλησία «Tyska kyrkan». Το παλαιότερο κτίσμα στην Στοκχόλμηείναι η Εκκλησία του Οίκου του Αναγνώστη «Riddarholmskyrkan» που διατηρείται στην ζωή απότον 13ο αιώνα.
Αξίζεινα σημειωθεί ότι το πρωτογενές, αρχέτυπο και μεσαιωνικό κάστρο-φρούριο τηςΣτοκχόλμης καταστράφηκε το 1697 από πυρκαϊά και στην θέση του ανορθώθηκε σεστυλ μπαρόκ το «Παλάτι της Στοκχόλμης». Σε σχέση και με όλες τις προηγούμενες και επόμενεςπαραπομπές στην Εκκλησία, στην Αρχιεπισκοπή και στην λειτουργία των ζωντανώνκοινωνιών, πρέπει να δοθεί η πληροφορία ότι πλάϊ στο κάστρο αυτόβρίσκεται ο Καθεδρικός «Storkyrkan», οοποίος είναι η έδραεπισκοπής του Αρχιεπισκόπου Στοκχόλμης: ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα αλλάέχει καλυφθεί εξωτερικά για εξωραϊστικό καλλωπισμό με μπαρόκ «ενυδατική»επικάλυψη που χρονολογείται με βάση σχέδια που συναντά κανείς ήδη από τον18ο αιώνα.
Λόγωτης άμεσης σχέσης της με την θάλασσα, η Στοκχόλμη ονομάζεται «Η Βενετία του Βορρά»και βρίσκεται στην Ανατολική Ακτή της Σουηδίας, εκεί ακριβώς όπουσυναντώνται η Βαλτική Θάλασσα και η Λίμνη Malaren. Μπροστά της –και κάτω από τα στηθαία των γεφυρών, κατά κάποιον τρόπο–ανοίγεται ο Κόλπος Saltsjon (τον οποίο, ως εικόνα, μπορούμενα θεωρήσουμε ότι«δείχνει» ολόκληρη η Δανία που την αντιπροσωπεύει η Σειρήνα τηςΚοπεγχάγης) –και, αμέσως πιο χαμηλά, οι Κάτω Χώρες.
Ημητρόπολη της Σουηδίας, λοιπόν, περιβάλλεται από γαλανές παραλίες με ξανθή άμμομε την Νορβηγία και την Φινλανδία στο πλάϊ της και τις χώρες της ΚεντρικήςΕυρώπης από κάτω της, της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης αντιστοίχως. Αυτήη θαλάσσια κουλτούρα –που κρατά από την εμφάνιση των «Ξανθών Θεών» ή «Βασιλιάδων της Ζωής» Βίκινγκς– δίνειτο έναυσμα για την απόδοση τιμών προς το υγιές επαθλητικό πνεύμα και τον συγκερασμό ουρανού-γης-θάλασσας.
Είναι,κατ’ ουσίαν, οι θερινές εκδηλώσεις που «κλειδώνουν» με τον θερισμό στο θέρος των καρπών τωνέργων των χειρών και της φύσεως.
Από το1912 –που φιλοξενήθηκαν από την πόλη οι «Ολυμπιακοί Αγώνες»– το μεγαλύτερο στάδιο τηςΣτοκχόλμης είναι το Ολυμπιακό Στάδιο Στοκχόλμης (StockholmsOlympiastadion), κατάλληλο για την παρουσίασηεκδηλώσεων όλων τωνμορφών αγώνων –ας το κρατήσουμε στην μνήμη μας για την περαιτέρω ανάλυση που θαακολουθήσει για την Σουηδική οικονομία και τις κρατικές επιχειρήσεις-εθνικούςπρωταθλητές.
ΚάθεΙούνιο στην πόλη λαμβάνει χώρα ο «Μαραθώνιος της Στοκχόλμης». Η παλαιότερη εκδήλωσητης Στοκχόλμης που διεξάγεται κατά καθιερωμένο τρόπο κάθε Ιούλιο στην περιοχή «Skeppsholmen» καλείται«Φεστιβάλ Τζαζ της Στοκχόλμης». Τον ίδιο μήνα της, γίνεται και η μεγαλύτερηεκδήλωση όλωνσυλλήβδην των Σκανδιναβικών χωρών με μιαν παρέλαση 50.000 ατόμων, επίδειξηεθνικής υπερηφάνειας που την παρακολουθούν 500.000 λαός.
Τονχειμώνα στην Στοκχόλμη γίνονται οι «Σκανδιναβικοί Αγώνες» οι οποίοι άνοιξαν τονδρόμο για την διεξαγωγή και απονομή μεταλλίων των «Χειμερινών ΟλυμπιακώνΑγώνων».
Πασίγνωστηη Σουηδία για την διακόσμησή της με ασημένια και κρυστάλλινα αριστουργήματαόταν επιδεικνύει την ομορφιά της στην απονομή κάθε Δεκέμβριο των διαγωνισμώνκαλλιστείων των νικητών για τους τίτλους Νόμπελ που διαμένουν στο Grand Hotel της Στοκχόλμης (το οποίο βρίσκεταιακριβώς απέναντι από το Βασιλικό Παλάτι).
Ηεκδήλωση αυτή λαμβάνει χώρα στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης, ένα εντυπωσιακόαρχιτεκτονικό έργο τέχνης που είναι στολισμένο στο κέντρο, στην εστία του, απότον θεαματικό Χρυσό Διάδρομο. Η αίθουσα αυτή –που στην ουσίαεκπροσωπεί συμβολικά ολόκληρη την πόλη ως πολιτιστικό κέντρο με την ΔημόσιαΒιβλιοθήκη, μουσεία, όπερα, γκαλλερύ τέχνης και παρουσιάσειςκονσέρτων μουσικής– αφιερώθηκε προς τον σκοπό αυτό το χρονικό διάστημα 1911-1923από τον αρχιτέκτονα Ragnar Östberg: οι τοίχοι της καλύπτονται από μωσαϊκά που στοιχίζουν στηνσειρά 18 εκατομμύρια ψηφίδες! Θα λέγαμε–χιουμοριστικά– ότι είναι μια εφαρμογή εκλογής ψήφων με βάση την ψηφιακή τεχνολογία.
Άλλωστε,δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς την γλώσσα των Σουηδών για να καταλάβειότι η λέξη «πρωτεύουσα» έχει την ίδια μετάφραση με την έννοια του «κεφαλαίου» ήτου «χρήματος» («capital»).
Μετάτην ίδρυση του Δημαρχείου Στοκχόλμης, η πόλη επεκτάθηκε βιομηχανικά ιδίως μετις βιομηχανίες μοντέλων των κατασκευαστικών εταιρειών KF στην περιοχή Kvarnholmen τηςπεριφέρειας Nacka.
Δενείναι ουσιαστική εδώ τόσο η πληροφορία ότι το 1930 έλαβε χώρα η Διεθνής ΈκθεσηΣτοκχόλμης –μετά την κρίση του 1929 διεθνώς και τις σχετικές εξελίξεις τωνκινημάτων τέχνης στο εσωτερικό: η εκδήλωση της Διεθνούς Εκθέσεως Στοκχόλμηςσυνελήφθη ως ιδέα από τον αρχιτέκτονα Gunnar Asplund (ο οποίος δημιούργησε το«Μέγαρο Δικαστήριων» στην περιφέρεια Sölvesborg) και τον θεωρητικό-ιδεολόγο Gregor Paulsson.
Τοπλέον σημαντικό είναι ότι στην Στοκχόλμη βρίσκεται το πιο όμορφο ΜουσείοΟικονομίας ολόκληρης της Ευρώπης! Είναι η νεώτερη αίθουσα Μουσείου στην Στοκχόλμη και λέγεται«Εθνικό Μουσείο Οικονομίας». Ήταν παλαιότερα Ιστορικό Μουσείο και τώρα, με μιανεντελώς νέα και έγχρωμη διακόσμηση και παρουσίαση του διεθνούςκεφαλαίου και της οικονομικής ιστορίας 2.500 ετών, περιέχει τιςεμφανίσεις έργων που έχουν πάρει τους τίτλους «Όλα τα Χρήματα του Κόσμου και τηςΣουηδίας» και «Η Οικονομία ενός Έθνους».
ΗΣτοκχόλμη διαθέτει και άφθονα Μαζικά Μέσα Εστίασης όπου μπορεί κανείς να προμηθευτεί όλα τα «πιάτα»και τα προγράμματα των μενού της Σουηδίας. Κομβικό σημείο για την ανάδειξη όλωντων αξιοθεάτων της πόλης είναι ο ηλεκτρικός τηςΣτοκχόλμης που τροφοδοτεί με ρεύμα την Αίθουσα Τέχνης, κατασκευή που θεωρείταιη πιο όμορφη στον κόσμο!
Πράγματι,ο ηλεκτρικός ή υπόγειος στοά (Tunnelbaban) τηςΣτοκχόλμης είναι σίγουρα η μεγαλύτερη αίθουσα-γκαλλερύ τέχνης στον κόσμο: έχει συνολικά100 σταθμούς, εκ των οποίων οι 70 είναι καλλιτεχνικά διακοσμημένοι.
Το 1957υλοποιήθηκε η ιδέα για την κατασκευή του μετρό από το κεντρικό δίκτυο T-Centralen καιεμφανίστηκαν οι πρώτοι 3 σταθμοί από τον Egon Moller-Nielsen στηνβάση διακοσμήσεων στους τοίχους με κεραμικές φιγούρες και πρίσματα γυαλιών μεδιάφορα σχέδια και χρώματα και με κύρια σχεδιαστική γραμμή και αισθητική επιλογήαπό τους τεχνικούς Vällingby και Farsta. Είναι, εξάλλου, 70 καλλιτέχνες αυτοί που–με αναλογίες με τους 70 σταθμούς– έκαναν την συλλογή των υπέροχων καιθαυμάσιων προσώπων που καλύπτουν αυτούς τους τοίχους. Πιθανόν η τέχνη τηςπαραγωγής και εμφύσησης γυαλιών με το κατάλληλο σχήμα για να χρησιμοποιηθούνκαι να χρωματιστούν ως αγγεία να συνδέεται με τηνηλεκτρονική τεχνολογία. Διάσημοι για την τέχνη της παραγωγής γυάλινων αντικειμένων,κρυστάλλινων βάζων και γυαλιών είναι οι καλλιτέχνες Kosta και Orrefors. Οι δημιουργίες τους βρίσκονται στο«Γυάλινο Βασίλειο» στην περιφέρεια Småland (ΜικρήΧώρα) .
Μπορείκανείς εδώ να συνδέσει τις γραμμές αυτές του ηλεκτρικού μετρό με τα ηλεκτρονικά,τους στίχους και τις εντοιχισμένες γραμμές πινάκων και σταθμών στακεραμικά αγγεία ή βάζα και με την δυναστεία Vasa της Σουηδίας ή να κάνει και την ετυμολογία Vasa/Βασιλεύς (αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1980 στην Σουηδίαλειτουργεί το εργοστάσιο κατασκευής πορσελάνης Gustavsberg).
ΠΡΟΣΟΧΗ:τα Μουσεία της Στοκχόλμης είναι και αυτά 70!
Τριπλή σύμπτωση!
Άρα, οισταθμοί του ηλεκτρικού μετρό, η λειτουργία των Μουσείων και η ροή των καναλιών της Πόλης τηςΘάλασσας έχουν μιαν κρυφή σύνδεση που επιτρέπει την αποκωδικοποίηση τηςλειτουργίας τους.
Ίσως ναπρέπει να συνδεθούν σε ζεύξη η ροή όλου αυτού του υδάτινου ηλεκτροπαραγωγικούδικτύου και των σταθμών του ηλεκτρικού με τα κανάλια της Σουηδίας και ταεικονογραφικά προγράμματά τους.
Αυτή ηιδέα, επομένως, περί αναβίωσης των παλαιών μοντέλων μπορεί να εφαρμοστεί –με την έννοια της Αναγέννησης–καινα συνενωθεί δορυφορικά προγράμματα εξοπλισμού και με τα ψηφιακά «μπουκέτα»μετάδοσης τωνπρογραμμάτων Συνοχής και Σύγκλισης με την Ο.Ν.Ε. και των Κοινοτικών ΠλαισίωνΣτήριξης (Κ.Π.Σ.) της Ευρωπαϊκής Ένωσης: και να εφαρμοστεί και στα Μουσεία και στιςΤράπεζες της Τέχνης όπως στις ταινίες το ίδιο και με τις εικόνες (pictures).
ΣτοΕθνικό Μουσείο Στοκχόλμης, άλλωστε, υπάρχει η μεγαλύτερη εθνική συλλογή τέχνης μεένα σύνολο 16.000 πινάκων και 30.000 αντικειμένων που θεωρούνται έργαχειροτεχνίας. Αυτή η συλλογή που συναντάται τώρα σε αυτό το Μουσείοχρονολογείται από την εποχή του Gustav Vasa στον 16ο αιώνα. Έκτοτε,εμπλουτίστηκε με έργα των Ρέμπραντ, Βαττώ, Ρόσλιν, Ζορν, Σέργκελ, Λάρσσον, Χιλλκαι Γιόζεφσον.
Εντόςτης πόλης στην εποχή των ‘60 δημιουργήθηκαν Πύργοι για γραφεία στην περιοχή του Sergels Torg. Στην περίοδο αυτή κτίστηκαν –ωςσημεία στήριξης για μελλοντικά πρότζεκτ προβολής και μετάδοσης επιχειρηματικώνσχεδίων– ο «Οίκος τουΠολιτισμού», το «Θέατρο» της πόλης και η Εθνική Τράπεζα του Sergels Torg (όλα σχεδιασμένα από τον αρχιτέκτονα Peter Celsing).
Το κλειδίγια το ταξίδι στην πόλη της Στοκχόλμης είναι το ειδικό εισιτήριο εισόδου «Stockholmskoret»,είναι η κλείδα που δίδει την εξουσιοδότηση στον επισκέπτη να μεταφερθεί με κάθε μέσο εντόςτης πόλης, κάτι που μοιάζει σαν να εισάγεται κανείς σε ένα υπόγειο σπήλαιο. Τοπρομηθεύει το κέντρο πληροφοριών στον ΚεντρικόΣιδηροδρομικό Σταθμό με τις επιγραφές «Kungstradgarden» και «Hotellcentraler». Mε αυτήν την μέθοδο, μπορεί κανείς να επισκεφτεί το ΒασιλικόΠαλάτι, το Μουσείο Vasa και τοΚάστρο Gripsholm.
Επίσης,στην Στοκχόλμη βρίσκονται: το Μουσείο της Πόλης της Στοκχόλμης, το Μουσείο της ΜεσαιωνικήςΣτοκχόλμης, το Εθνικό Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας, το Εθνικό ΜουσείοΝαυτιλίας, το Σουηδικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το Βιολογικό Μουσείο Ανθών καιΒλάστησης, το Υδατογραφικό Μουσείο ή Ενυδρείο, το Μουσείο Οίνου και Πνεύματος–ως Μουσείο λειτουργεί και ο Κήπος Millesgärden, οίκος του γλύπτη Carl Milles.
Επιπλέον,ελκυστικές είναι για τον θεατή και ορισμένες άλλες τοποθεσίες.
Yπάρχει, επίσης, στην Στοκχόλμη η Γκαλλερύ Thiel όπου γίνεται επίδειξη των πινάκων τωνκαλλιτεχνών Zorn, Larsson και Liljefors.
ΗΓκαλλερύ Liljevalches είναιαφιερωμένη στην σύγχρονη τέχνη ενώ η Γκαλλερύ Olsson στην περιφέρεια Östermalm προβάλλει πίνακες-ελαιογραφίες των Zorn και Larsson.
ΤοΜουσείο «Waldemarsudde»Στοκχόλμης είναι κληροδότημα προς την κυβέρνηση της Σουηδίας από τον«Πρίγκηπα-Ζωγράφο» Ευγένιο, αδελφό του Βασιλέως Γουσταύου του 5ου.
Πρωτίστως,όμως, κυριαρχεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης όπου εκτίθεται μια από τις εξοχότερεςσυλλογές μοντέρνας τέχνης στον κόσμο. Το Μουσείο αυτό σχεδιάστηκε από τονΙσπανό αρχιτέκτονα Raeel Moneco και έχει περιγραφεί από τον ειδικό Erik Sjogren ως μορφή έπαυλης, κυβικό με υψηλέςοροφές σε στυλ «πυραμίς» που στεφανώνεται από χάρτινα φανάρια. Η δημιουργία τουMoneco «δένει» με την εικόνα του αρχιπελάγουςτων νήσων της Σουηδίας, με αιχμή του δόρατος στον «δορυφόρο» τομικρό νησί Skeppsholmen πουείναι η παλαιά ναυτική βάση που μετετράπη σε νησί-μουσείο. Αυτή είναι η «καρδιά» της πόλεως που μπορεί ναθεωρηθεί και ως η «καρδιά» ενός «σκληρού πυρήνα» (hard core) ενός εγκεφάλου«πυρηνικού αντιδραστήρα» και συνδέεται σε ζεύξη με την κύρια χώρα με μια γέφυραμεταφορών μικρή.
Στονησί «Djurgarden»βρίσκονται:
Α) τοΜουσείο των Σκανδιναβών όπου προβάλλονται οι πολιτισμικές παραδόσεις –γραπτές, προφορικές ή εικονολογικές– τωνΣκανδιναβών καθώς και η λαϊκή (φολκ) τέχνη, σχέδια και στιγμιότυπα τηςκαθημερινής τους ζωής μετά το 1500.
Β) τοΜουσείο Skansen, τοπαλαιότερο ανοιχτό Μουσείο κληρονομιάς του κόσμου, με συλλογές παλαιών κτιρίωνπου έχουν –από όλη την Σουηδία– μεταφερθεί στο νησί. Είναι το κεντρικόσημείο φύσεως, μετάδοσης στον ελεύθερο αέρα και περιβάλλοντος με κήπους,πάρκα και ζώα.
Γ) τοΜουσείο Vasa. Εδώ προβάλλεται διαρκώς έναφιλμ με βάση μιαν αφήγηση ή εξιστόρηση που έχει ως θέμαένα αφιέρωμα στην εποχή της Αυτοκρατορίας της Σουηδίας, περίοδο κατάτην οποία το Πλοίο του Κράτους έκανε το 1628 το παρθενικό του ταξίδι ως ημεγαλύτερη πολεμική και κυβερνητική μηχανή του κόσμου. Αυτή ηαπεικόνιση μπορεί να συνδέεται με την Μεγάλη Εκκλησία της Στοκχόλμης και τιςαπεικονίσεις του Albertus Pictor με θέμα την μάχη του πληρώματος κατά τουθαλασσίου όφεως ή δράκοντος, την Αποκάλυψη της 7ηςΣφραγίδος και τους πίνακες των αρμάτων της Βασιλείας στο Κάστρο Läsko. Το Βασιλικό Σκάφοςδιακυβέρνησης του κράτους τον 17ο αιώνα ανακαλύφθηκε σε ναυάγιο στονβυθό της θαλάσσης το 1961 και υπάρχει άλλο, ειδικό Μουσείο, όπου προβάλλεταικαι αυτό κατόπιν αποκαταστάσεως –μπορεί να είναι,άλλωστε, ο τόπος της Ατλαντίδος για τον οποίο μας μιλά ενδεικτικά ο Olaus.
Mπορεί να θεωρηθεί, άρα, ότι ο Καθεδρικός Ναός, το ΑνατομικόΑμφιθέατρο, η Όπερα, τοΘέατρο της Πόλης –όλα αυτά συνδέονται κυκλικά καισυλλειτουργούν με: το Βασιλικό Δραματικό Θέατρο (Dramaten), την Όπερα των Λαών (Folksoperan), τοΣύγχρονο Θέατρο Χορού (Moderna dansteatern), το Θέατρο Κίνας, το ΘέατροGöta Lejon, το Θέατρο Mosebacke και τοΘέατρο Oscar.
ΗΣτοκχόλμη, επίσης, θεωρείται ως το κέντρο από το οποίο άρχισε να λειτουργεί το λεγόμενο «Λειτουργικό Κίνημα» στον τομέατου σχεδίου τέχνης καιαρχιτεκτονικής μετά την Διεθνή Έκθεση Στοκχόλμης. Οι αρχές του κινήματος αυτούέδωσαν το έναυσμα για τον σχεδιασμό του προφίλ της εταιρείας ΙΚΕΑ, η οποία παράγει αγαθά κατ’οίκον με βάση ένα απλό σχέδιο και με μιαν αίσθηση προσωπικής αφής.
Επίσης,η πόλη είναι γνωστή για το «Ατελιέ Στοκχόλμης» το οποίο λειτουργεί από τον 14ο αιώναως η έδρα της Σουηδικής Ακαδημίας Ρεαλιστικής Τέχνης. Η σχολή κτίστηκε αρχικά το1832 και εκ νέου το 1874. Οι μαθητές της χρησιμοποιούν τις παραδοσιακέςτεχνικές των Παλαιών Διδασκάλων και όχι των συγχρόνων καλλιτεχνών, όπως σε άλλες σχολές, κάτι πουεπέφερε την απώλεια όλων τωνανθρωπιστικών, τεχνικών και καλλιτεχνικών αξιών και σχεδιασμού. Ησυγκεκριμένη σχολή αξιοποιεί την πλούσια γλώσσα της ρεαλιστικήςζωγραφικής. Δεν είναι τυχαίο, πάντως, ότι η έννοια «ρεαλισμός»είναι συνώνυμη με την αντίληψη περί «πραγματικότητας» και με το αξίωματης Βασιλείας.
Ενκατακλείδι, αξίζει να σημειωθεί ότι το Πολίτευμα της Σουηδίας με βάση το Σύνταγμα είναι ΣυνταγματικήΜοναρχία. Ο Βασιλεύς λειτουργεί ως εκπρόσωποςτου έθνους χάριν των επισήμων τελετών αλλά δεν έχει πολιτική ισχύ. Το ΒασιλικόΠαλάτι είναι η έδρα του Βασιλικού Οίκου της Σουηδίας. Έχει εν συνόλω 608 διαμερίσματα πουστολίζονται από συλλογές τέχνης, ταπετσαρίες-τοιχογραφίες και αγαλματένιασώματα. Ο Θρόνος του Βασιλέως είναι ασημένιος εξ ολοκλήρου και βρίσκεται στηνΕίσοδο-Διάδρομο του Κράτους. Οι Κορώνες και τα Πετράδια του Στέμματοςβρίσκονται στο Θησαυροφυλάκιο. Η ασπίδα ή «αιγίδα» τουΒασιλέως περιέχει ιστορικές εσθήτες και ενδύματα βασιλέων, εξοπλισμό καιαρματωσιές. Είναι υπερόχου υφής και στυλ και προέρχονται από τον Βασιλικό Οίκο τωντελευταίων 5 αιώνων. Μπορούμε εδώ ως παρέκβαση να ακολουθήσουμε το νήμα τηςαποκρυπτογράφησης των γρίφων της Βασιλίσσης Χριστίνας και του άρματος τηςΠαλλάδος, της Αθηνάς, του Ηρακλέους και της Ατλαντίδος–ακόμα και αν τα «άρματα» αυτά και η προστασία «υπό την αιγίδα» ήασπίδα μπορεί να ερμηνευθεί ως «δορυ-φόρος» εξοπλισμού του Βασιλιά.
Άλλωστε,λίγο έξω από την πόλη, στην εξοχή, βρίσκονται 2 Ανάκτορα Παγκόσμιας Κληρονομιάςτης ΟΥΝΕΣΚΟ: το Βασιλικό Παλάτι «Drottiningholm» στην περιφέρεια Ekerö και το Κοιμητήριο της Χώρας του Ξύλου «Skogskyrkogården».
Πέραντης Στοκχόλμης, στο Μουσείο Τέχνης του Gothenburg εκτίθενταιέργα του Carl Larrson αλλά και του Gustaf Cederström ο οποίος εργαζόταν πρωτίστως με βάση ιστορικά μοτίβα (στοΕθνικό Μουσείο Στοκχόλμης βρίσκεται ένα αντίγραφο πουέκανε ο καλλιτέχνης του έργου με τίτλο «Ημεταφορά κατ’ οίκοντου σώματος του βασιλέως Καρόλου ΙΙ», 1883-1884). Στο Gothenburg υπάρχουνακόμα το Μουσείο Τέχνης και Δημιουργίας Röhsska και τοΜουσείο Τέχνης Furstenberg.
ΗΣτοκχόλμη, όμως, ήταν αυτή που κέρδισε τον διαγωνισμό καλλιστείων και ταυτόχρονα με τηνΔιεθνή Έκθεση Στοκχόλμης και με το άνοιγμα του ΜοντέρνουΜουσείου ανακηρύχθηκε το 1998 «Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα του Πολιτισμού».
ΚΕΦΑΛΑΙΟΕΚΤΟ: Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ
ΚΑΙ ΗΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ 14 ΜΑΤΙΩΝ-ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Το θέμααυτό του Πολιτισμού μας εισάγει –διαμέσου της τάξεως της Οικονομίας– στοεξειδικευμένο ζήτημα του «Μοντέλου Πρόνοιας». Η Σουηδία είναι ευρύτεραγνωστή για το λεγόμενο «Κοινωνικό Μοντέλο Πρόνοιας».
Από τοζωγραφικό «Ατελιέ της Στοκχόλμης» ως την οικονομική «Σχολή της Στοκχόλμης» ηγραμμή είναι ευθεία και συνενώνει σε ζεύγη και διασταύρωση τα διδάγματα και των2: η «Σχολή της Στοκχόλμης» –με κυρίους εκπροσώπους τους δασκάλους τωνμαθητών της, οικονομολόγους Gustav Cassel, Kurt Wicksell και David Davidson– είναι αυτή που παρείχε τιςοικονομικές θεωρίες για την στήριξη του Σουηδικού Μοντέλου.
Γενικότερα,οι χώρες της Σκανδιναβίας φημίζονται για τον συνδυασμό του Σκανδιναβικούμοντέλου με γενναιόδωρες κοινωνικές παροχές και μιαν οικονομίαπου χαρακτηρίζεται «υψηλής ανάπτυξης». Θεωρείται ότι αυτό το πρότυπο δίνει ένανσυνδυασμό κατάλληλο για την δημιουργία κεφαλαιουχικού πλούτου στον καπιταλισμό καιγια την ύπαρξη «διχτυών ασφαλείας» που αναδιανέμουν κοινωνικά –συνδικαλιστικά– ταοφέλη και την δημιουργία μετην βοήθεια του σοσιαλισμού.
ΗΑριστερά υποστηρίζει αυτό το μοντέλο επειδή το θεωρεί ως ένα γενναιόδωρο δείγμαυπέρ του Κράτους Πρόνοιας ενώ η Δεξιά βλέπει σε αυτό μιαν οικονομία ανοιχτή πουασκεί πίεση για απορρύθμιση εντός των κόλπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η«απορρύθμιση» δεν είναι έννοια που προέρχεται μόνο από τον χώρο της πολιτικής(εφαρμόστηκε στην Γαλλία για πρώτη φορά από την κυβέρνηση Μitterand) και τον χώρο της οικονομίας (βρήκεαπήχηση στην διαμάχη μεταξύ κρατικοποιήσεων και ιδιωτικοποιήσεων, όπου η κάθεπλευρά κατηγορεί την άλλη για «απορρύθμιση» και πρόκληση χάους) αλλά και από τοπεδίο της τηλεόρασης: η «απορρύθμιση» σεόλη την Ευρώπη αλλά και στην Λατινική Αμερική αναφέρεται ιδίως στην βούληση τωνΑμερικανικών κυβερνήσεων να αποσταθεροποιήσουν τον σωστό –αλλάκαι τον αυθαίρετο– κρατικό έλεγχο επί την μετάδοσηςπληροφοριών σε όλα τα Μ.Μ.Ε. προκειμένου να επωφεληθούν από την σύγχυση και να περάσουν την ανεξέλεγκτηιδιωτικοποίηση ώστε –ακόμα και για λόγους «φθήνειας»– νακατακλύσουν τις περιοχές αυτές με προγράμματα της δικής τους γλώσσας (ή, έστω, να καταργήσουν έστω και σε μία χώρα, π.χ.στην Ελλάδα, τηνμετάδοση προγραμμάτων στις γλώσσες των άλλων 20 και πλέον κρατών της Ε.Ε.) –εννοείται, πληνΑγγλικών και Τουρκικών. Δεν είναι τυχαίο ότι προγράμματα στιςγλώσσες πάνω από 20 κρατών ενταγμένων στην Ε.Ε. απουσιάζουν από την προβολήστην Ελλάδα.
Η«απορρύθμιση» έχει, βεβαίως, αναπτυχθεί από την ακραία φιλελεύθερη οικονομία ωςαντίδοτο στην υπερβολική «ρύθμιση» της οικονομίας από το κράτος αλλά, τελικά, ηχρυσή τομή βρίσκεται σε μιαν άνωθεν σύνθεση: αυτή είναι η ορθή λειτουργία τωναξιωμάτων περί λειτουργίας του μοντέλου ως εκκρεμούς, ως ενός μηχανισμού ήσυστήματος εξουσίας που βασίζεται στις αρχές που θέτουν σε κίνηση τον μοχλόχειρωνακτικά, όπως στην ταινία «ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ».
Απόπλευράς τηλεοπτικής, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα μοντέλο μετάδοσηςδορυφορικών «πιάτων» με μενού ψηφιακών δεδομένων, μοντέλο το οποίο απαιτείειδικό συντονισμό για να «κλειδώσει» ή –στην περίπτωση της Ο.Ν.Ε.– να «ξεκλειδώσει»η κλείδα αποκωδικοποίησης για παρακολούθηση τωνεικονογραφικών προγραμμάτων των εικόνων ή πινάκων της Σουηδίας.
Απόμιαν άλλη οπτική θέαση, το «Μοντέλο Πρόνοιας» της Σουηδίας βρίσκει εφαρμογή καισε έναν άλλον τομέα: στην αισθητική, στην υγεία και στην ασφάλεια. Το γεγονός ότι μπορείκανείς να κάνει μια συλλογή πληροφοριών, στοιχείων ή προσωπικών δεδομένων μεβάση τα αρχεία της οικονομίας ενός κράτους –υπαρκτού ή φανταστικού–και να τα προβάλλει στο παρόν και στο μέλλον προς εμφάνιση με βάση στατιστικάδιαγράμματα ή πίνακες τραπεζών και οικονομικάδεδομένα είναι, πράγματι, ο ορισμός της υγιούς λειτουργίας μιας οικονομίας. Από την όψη τηςαισθητικής και της υγείας τα ντοκουμέντα τίθενται σε τάξη καικατηγοριοποιούνται με βάση τον κανόνα της ομορφιάς και της νοηματοδότησης:υλοποιείται κατά τον τρόπο αυτό μια άμορφη μάζα ατάκτως διασκορπισμένωνπραγμάτων ή εικόνων ώστε να αποκτά μορφή και νόημα. Η διαδικασίαδια-«μόρφωσης» μιας συλλογικότητας, ενός συλλογισμού, μιας συλλογής, ενόςσυλλόγου διαπνέεται από την ίδια αρχή –και, ως επί το πλείστον,μπορεί να δια-«μορφώνει» μιαν νέα κοινωνία με βάση τον ανθρωπομορφισμό ή τιςανθρώπινες αξίες ή και να διασώζει ζωές και να δημιουργείπραγματικό αίσθημα ασφάλειας.
Αυτήτην αρχή ακολούθησε στην Σουηδία και το κρατικό σύστημα που διαμόρφωσε τοπολιτικό και οικονομικό μοντέλο που επικράτησε ενώ ελήφθη υπ’ όψιν και τοιστορικό και πολιτισμικό περιβάλλον και οι ιδιαίτερες συνθήκες που χαρακτηρίζουν τηνΣκανδιναβική χερσόνησο.
ΣτηνΜεγάλη Βρεττανία είχαν ήδη δημοσιευθεί τα κείμενα της Fabian Society και το έργο του George Bernard Shaw ενώ σε ολόκληρη τηνΕυρώπη η Σοσιαλδημοκρατία είχε αναδειχθεί σε πολιτικό κίνημα των μαζών. Στοπλαίσιο αυτό είχαν συγκεντρωθεί και τα μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού ΚόμματοςΣουηδίας για να χαράξουν την μελλοντική πολιτική τους.
Σημείο-σταθμόςήταν η έκδοση το 1934 του βιβλίου «KRIS I BEFOLKNINGSFRÅGOR» του Gunnar Myrdal το οποίο –σε συνδυασμό με το έργο τουαρχιτέκτονα GustavMöller– έθεσε τις βάσεις για την Σοσιαλδημοκρατία στην Σουηδία. Με αυτό το έργο το Κράτος μπόρεσε να κατάσχει κοινωνικέςπεριφέρειες που έως τότε ανήκαν κατ’ αποκλειστικότητα στην Δεξιά παράταξη τηςΣουηδέζικης πολιτικής. Ο ίδιος οικονομολόγος με το έργο του «ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ»ενσωμάτωσε στο Σουηδικό Μοντέλο και την μορφή κόμματοςτης Σοσιαλδημοκρατίας με βάση μιαν πεσσιμιστική άποψη για την οικονομικήωρίμανση της «τίγρεων» της Ασίας.
Οι«δημιουργοί» του Σουηδικού κράτους πρόνοιας και ευημερίας ήταν στην δεκαετία του1930 το ζεύγος GunnarMyrdal και Ava Myrdal: Μετά από την παρατήρηση ότι ηανεργία στην χώρα ήταν πάνω από 20% και σε συνδυασμό με την παγκόσμιαοικονομική κρίση του ’29, θεώρησαν ότι η Σουηδία αποτελούσε την ιδανικήυποψήφια «ντεμπυντάντ» προκειμένου να δοκιμαστεί η εφαρμογή του συγκεκριμένουμοντέλου. Αυτό προκύπτει χάρη στο γεγονός ότι ο πληθυσμός των Σουηδώνείναι μικροσκοπικός, ομοιόμορφος και ομογενής, πράγμα που επιτρέπει να υπάρχειεμπιστοσύνη εκατέρωθεν των υπηκόων του κράτους αλλά και έναντιτου κράτους και της εκάστοτε κυβέρνησης που οδηγεί το μοντέλο σε αναπτυξιακήπορεία. Οι Myrdalείναιοι πρώτοι που σημείωσαν ότιη Σουηδία είχε όλα τα φόντα ώστε να αναδειχθεί σε κατάλληλο μοντέλο για ολόκληρη την Ευρώπη. Απότην ιστορία της χώρας –αλλά και το σχήμα της γεωγραφίας της– πήγαζε τοσυμπέρασμα ότι η κυβέρνηση στο Κοινοβούλιο επέτρεπε πάντοτε την λαϊκήαντιπροσώπευση ενώ οι ιδιοκτήτες καλλιεργειών στα εδάφη και στα χώματα τηςΣουηδίας έβλεπαν τις αρχές ως «δικούς τους ανθρώπους», συνεργάτες και φίλουςκαι όχι ως εχθρούς του λαού. Κάτι ακόμα πολύ σημαντικό ήταν ότι η Σουηδία δενυπέφερε από ανικανότητα στον τομέα της δημόσιας διοίκησης, οοποίος εξακολουθούσε να παραμένει άσπιλος και αμόλυντος από τοζήτημα της κρατικής διαφθοράς. Τρίτος και εξαιρετικός παράγοντας υπήρξε τογεγονός ότι η χώρα ολόκληρη διαπνεόταν από ένααίσθημα υπέρ της σκληρής εργασίας, κάτι που οφειλόταν στηνΠροτεσταντική θρησκεία και ηθική η οποία αντιτάσσεται στην υποκρισία σε όλους τους τομείς της ζωής. Σεαυτόν τον παράγοντα, έρχεται να προστεθεί και το ότι το πολιτισμικό παρελθόντης χώρας –όπως περιεγράφη άνωθεν– κατάφερε να καταστήσει υψηλού επιπέδου τηνμόρφωση των Σουηδών, να ανορθώσει τηνοικονομία και να αυξήσει εξ αυτού του λόγου τηνπαραγωγικότητα και να κάνει την Σουηδία μια χώρα από τις πρώτες στον κόσμο από πλευράςβιοτικού επιπέδου και ποιότητας ζωής αλλά καιΠαιδείας.
Απότον GunnarMyrdal και τηνAva Myrdal, επομένως, θεωρήθηκε ως «μοντέλο» ηΣουηδία για να γίνει «crash-test» για το μοντέλο του κράτους ευημερίας,πρόνοιας και ασφαλείας. Αυτή η οπτική –όπως είδαμε– εδραιώνεται συντονισμένακαι εκ παραλλήλου με τιςεξελίξεις στην δεκαετία των ’30 στην τέχνη καιστην οικονομία και συμβαδίζει με την εμφάνιση του Σοσιαλδημοκρατικού ΚόμματοςΣουηδίας, το οποίο γίνεται το κόμμα της μεσαίας τάξης και δημιουργεί συστήματακοινωνικής ασφάλειας: η νοοτροπία που επικρατεί είναι να δίνονται κίνητρα στουςυψηλά αμειβομένους ώστε να φεύγουν από την εργασία ανοίγοντας δρόμο σε νέουςκαι ως αντάλλαγμα να λαμβάνουν μεγάλη σύνταξη και επιδόματα για την συνέχειατης ζωής τους κατ’ οίκον. Η πολιτική αυτή αποσκοπούσε στην στήριξη του όλουσυστήματος από την πλούσια κατηγορία της μεσαίας τάξης και μπορεί να ονομαστεί«σοσιαλιστική από την όψη της κατανάλωσης». Σκόπευε να κάνει τους παραγωγικούςανθρώπους-μέλη της κοινωνίας πρόθυμους και ευχαριστημένους ώστενα εργάζονται και να έχουν οι ίδιοι –όχι η κυβέρνηση– στα χέρια τους τα μέσατης παραγωγής.
ΤοΣοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Σουηδίας στις συναντήσεις του μεταξύ των δεκαετιών ’20 και ’30αποφάσισε, άρα, να θέσει ένα συλλογικό πρόγραμμα[1] για το μέλλον που νακινητοποιεί ολόκληρον τον πληθυσμό της Σουηδίας μέσω νόμιμων, κοινοβουλευτικώνμέσων και χωρίς να οδηγήσουν τα μέλη της κοινωνίας εκατέρωθεν σε«ταξική βία και πάλη». Είχε προηγηθεί, βέβαια, ο πόλεμος με τον Κάϊζερ καθώςκαι η καθιέρωση του εργατικού 8ώρου. Οι νέες ιδέες εκ της Αμερικής είχανφέρει στην Ευρώπη την λεγόμενη «κοινωνική μηχανική» και το «κίνημα της εκλογίκευσης»ως γιατρικό για την άνοδο της παραγωγικότητας.
Στοκέντρο της διαμάχης ήταν το γεγονός ότι ένας τεράστιος πληθυσμός ανθρώπωνέβλεπε τους μηχανισμούς της εκμηχάνισης ως απάνθρωπους, ως στερημένουςπραγματικού αισθήματος αγάπης για την εργασία και την απόδοση και ωςυποκείμενους σε μηχανικό προγραμματισμό που είναι ευεπίφορος σε σφάλματα καιδυσλειτουργίες. Η εργασία θα αποσκοπούσε στο καλό των ανθρώπων ωςατόμων ή στο καλό των κρατικών μηχανισμών; Πώς θα ήταν δυνατόν ένα γραφειοκρατικό ΤμήμαΣχεδιασμού και Μάνατζμεντ πραγματικά να σχεδιάζει ή να «σκέπτεται»;
ΤοΣοσιαλδημοκρατικό Κόμμα είχε κύρια να ανταγωνιστεί το Σοσιαλιστικό Κόμμα Vänsterpartiet, τοΣυντηρητικό Κόμμα Höger/Moderaternaκαιτο Αγροτικό Κόμμα Κέντρου Centerpartiet(Πρέπει, όμως, κατά την γνώμη μας να κρατάται διαρκώς στον νου και η ανάλυση περίτης ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ καιτων διαπραγματεύσεων της ΕΝΩΣΗΣ ΕΡΓΑΤΩΝ αλλά και η προσπάθεια συνένωσης τωνπροσπαθειών διανοούμενων-εργαζομένων).
Εκείνητην εποχή, μάλιστα, είχε προβληθεί διεθνώς το Σουηδικό Μοντέλο ως πρότυπο για τηνσυμφιλίωση Εργασίας & Κεφαλαίου: είχε ειδωθεί ως μια μορφή που συνενώνει–ακόμα και στην Τέχνη– την πραγματική, σκληρή και χειρωνακτική εργασία με τακεφάλαια, τα μέσα και τους μηχανισμούς παραγωγής χρήματος.
Χαρακτηριστικόπαράδειγμα αποτέλεσε στην κατεύθυνση αυτή, προπολεμικά (και ίσως είναι η βασική αιτία αυτήτου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) της Συμφωνίας του Saltsjöbaden το1938.
Είχανεκεί συμφωνήσει οι τραπεζίτες και οι ηγέτες της Ομοσπονδίας Εργαζομένων ότι δενθα επέτρεπαν σε κανέναν τρίτο να παρεμβαίνει στις υποθέσεις τους και στην συμφωνία Κεφαλαίου-Εργασίας.Υπήρχε, ωστόσο, και η αμφιλεγόμενη παράγραφος 34 της Συμφωνίας που έδινε τοδικαίωμα στους υπεύθυνους του μάνατζμεντ να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό των Ενώσεων ως προς τα θέματαεργασίας.
Επίσης,στα πλαίσια της γενικότερης φιλοσοφίας της οικονομικής πολιτικής, υποτίθεταιότι θα έπρεπε να πυροδοτηθεί μαζικά η εργασία για όλους και ότι θα υπήρχεγια τους εργαζομένους ο λεγόμενος «μισθός αλληλεγγύης» με βάση εξισώσεις: δηλαδή, να υπάρχειίση πληρωμή για ίση εργασία, ακόμα και για τους εργαζομένους σε ατομικέςεπιχειρήσεις. Ακόμα, ότι όσοι έμεναν άνεργοι σε τομείς πτώσης τηςδραστηριότητας της οικονομίας θα έπρεπε να απασχολούνται σε τομείς ανάπτυξηςτης Σουηδικής οικονομίας: μοντέλο Rehn-Meider). Tο μοντέλο αυτό των οικονομολόγων GöstaRehn και Rudolph Meidner που εκπονήθηκε γιαλογαριασμό της Σουηδικής Ομοσπονδίας Εργαζομένων είναι θεμελιώδες –μαζί με τοζεύγος Myrdall– γιατον σχηματισμό του Σουηδικού Μοντέλου.
Μέσαστα πλαίσια στήριξης του «καμβά σύνθεσης» της τελικής μορφής αποφάσεων πουάρχισαν να εφαρμόζονται από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα για το Σουηδικό Μοντέλο αυτής τηςεργασίας, προβλεπόταν ότι οι φόροι θα αυξάνονται για τουςεργαζομένους αλλά, με τις κατάλληλες αναλογίες, το κράτος θα παρέχειασφάλεια και θα επεκτείνει την κοινωνική βοήθεια. Και τα στοιχεία που υπάρχουν, ωστόσο,μιλούν εύγλωττα και μαρτυρούν το εκπληκτικόντοκουμέντο ότι μέσα στην δεκαετία του 1950 ότι η συνολική φορολογικήεπιβάρυνση των Σουηδών ήταν 21% του Α.Ε.Π. δηλαδή ποσοστό χαμηλότερο από το αντίστοιχοποσοστό φόρων προς τους εργαζομένους των Η.Π.Α. και της ΔυτικήςΕυρώπης!
Ηόλη λογική συνοψιζόταν στην έκφραση: «Αγορές και ανταγωνισμός για τις εταιρείες,κράτος ευημερίας για τους πολίτες». Φυσικά –επειδή όλες οι έννοιες έχουν καιδιπλή, διπλωματική ανάγνωση που ερμηνεύει διαφορετικά την λέξη «ασφάλεια»,«βοήθεια» ή «συνδρομή» που στην Ελλάδα π.χ. σημαίνει να μεταφέρονται όλοι γενικά στανοσοκομεία[2](πλούσιοι αλλά και φτωχοί) από το κράτος λες καιπρόκειται για ένα απέραντο φρενοκομείο– θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν καιοι προσωπικές εμπειρίες που πρέπει να τις ζήσει κανείς ο ίδιος άμεσα στην συγκεκριμένηχώρα στην οποία κάθε φορά εφαρμόζεται αυτή η φιλοσοφία και το μοντέλο που εδώπεριγράφεται ως κομμάτι της οικονομίαςσχεδιασμού.
Στοενδιάμεσο, το 1938 δόθηκε στους εργαζομένους με νόμο το δικαίωμα διακοπών ενώ το1941 θεσπίστηκε η ασφάλιση των εργαζομένων και, κατόπιν, τους δόθηκε τοδικαίωμα να εκπαιδεύονται από ειδικούς στο βιομηχανικό μάνατζμεντ.
Τοπαράλογο είναι ότι η εκκίνηση που έδωσε για την λειτουργία του ΣουηδικούΜοντέλου την ίδια χρονιά, το 1944, η επονομαζόμενη «ΕΠΙΤΡΟΠΗ MYRDALL» ενίσχυε την αντίληψη τουΚράτους περί υπεροχής του έναντι των ιδιωτών και έδωσε το «πράσινοφως» στην κυβέρνηση να σχεδιάσει την οικονομική ανόρθωση της «Χώρας των Θεών».Για να γίνει μια σύγκριση, όμως, πρέπει να γραφτεί ότι την ίδιαεποχή στην Αγγλία οι απόψεις του Hayekήτανακριβώς οι αντίθετες και περικλείονται στο μνημειώδες έργο «Οδρόμος προς την δουλεία», το οποίο είναι ύμνος προς την ελεύθερη, μη-κρατική οικονομία.
ΟMyrdall,βεβαίως, δεν εννοούσε να υπάρξει ένα Σοβιετικού Στυλ 5ετές πλάνο σχεδιασμού τηςΣουηδικής οικονομίας. Μάλλον εννοούσε ένα πρόγραμμα 2 ετών.
Ηβασική επιρροή του ήταν τα γραπτά του Γερμανού οικονομολόγου Freidrich List, ο οποίος είχε εξετάσει τις διαφορέςμεταξύ των μοντέλων Η.Π.Α.-Μεγάλης Βρεττανίας. Ο List είχε επιτεθεί κατά του«Πλούτων των Εθνών» του Άνταμ Σμιθ και υποστήριζε ότι προέχει η υψηλή κουλτούρακαι η πολιτισμική ισχύς για να καταλήξειστο συμπέρασμα ότι η πρόοδος και η ανάπτυξη των εθνών μετράται από τιςπαραγωγικές τους δυνάμεις τόσο στην πολιτική όσο καιστην ηθική και στην θρησκευτική όψη –και όχι μόνο στην οικονομική.
Μιαάλλη θεωρία ήταν αυτή του PerAlbin Hansson που είχε πάρει τον τίτλο«folkhemmet» και παρομοίαζε την Σουηδία μεένα σπιτικό, μια χώρα αξιών και όχι πολιτικής, στην οποία οι σχέσεις των κατοίκων και οιοικονομικές και κοινωνικέςσχέσεις θα βασίζονταν στις ίδιες αξίες που κινητοποιούν τις προσωπικέςσχέσεις.
Σεκάθε περίπτωση, το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής αυτής της πρώτης μορφής του Σουηδικού Μοντέλου στις αρχές τουλέει ότι το 1946 οι εργαζόμενοι απέκτησαν το δικαίωμα συμμετοχής σταΔιοικητικά Συμβούλια των εταιρειών ενώ απέκτησαν και βασικά δικαιώματα σύνταξης, το 1947 άρχισαν ναλαμβάνουν επίδομα οικογενείας, το 1948 απέκτησαν δικαίωμα εκπαίδευσης σετομείς της επιλογήςτους αλλά και δωρεάν γευμάτων για τα παιδιά τους στο σχολείο, το 1951 το δικαίωμα διακοπώναυξήθηκε σε 3 εβδομάδες και, ακόμη, το 1955 η ασφάλιση υγείας κατέστηυποχρεωτική και το 1962 η εκπαίδευση των παιδιών στα σχολεία έγινε υποχρεωτικά9ετής.
Στοδημοσιονομικό πεδίο, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από μιαν αυστηρήδημοσιονομική και νομισματική πολιτική που είχε ως σκοπό –μέσα σε έναπεριβάλλον σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών– να κρατήσει χαμηλό το επίπεδο πληθωρικότητας τηςοικονομίας. Όλοι οι ειδικοί, ωστόσο, ξέρουν ότι ο πληθωρισμός και ηανεργία είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα.
Τοαποτέλεσμα, από την δέσμη αυτών των μέτρων, ήταν ότι την περίοδο 1960-1980 οιδημόσιες επενδύσεις –ίσως το σημαντικότερο οικονομικό μέγεθος άξιο προσοχής γιατον σκοπό της ανάπτυξης– διπλασιάστηκαν! Τα στοιχεία λένε ότι από 30% του Α.Ε.Π. της Σουηδίας οι δημόσιεςεπενδύσεις το 1960 διπλασιάστηκαν ως τα τέλη των ‘80 και ξεπέρασαν σε ύψος το60%.
Τοερώτημα είναι εάν αυτά τα πρώτα αποτελέσματα οφείλονται στο Κράτος, στην Εργασία ή στην Παιδεία.
Αυτόπου έχει αξία, πάντως, είναι το γεγονός ότι η Σουηδία χάρη στο ότι δεν υπέστη τις καταστροφέςτων 2 Παγκοσμίων Πολέμων κατάφερε μετά την εισαγωγή του ΜοντέλουΠρόνοιας του Κυβερνητικού Παρεμβατισμού και παρά την πετρελαϊκή κρίση στηνδεκαετία των ’70 να επιτύχει ένα οικονομικό θαύμα: είχε την περίοδο αυτή το 4ουψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο, συμφώνωςπρος τις στατιστικές του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και ΑνάπτυξηςΟ.Ο.Σ.Α.
Είναιη εμφάνιση αυτή της δεύτερης μορφής του Μοντέλου Πρόνοιας της Σουηδίας καιΚράτους Ευημερίας που κερδίζει τις εντυπώσεις. Διήρκεσε κατ’ ουσίαν από το 1960 ως και τηνΕνιαία Ευρωπαϊκή πράξη του 1985 και ΠΡΟ της ένταξης της χώρας στην Ε.Ο.Κ.Χαρακτηρίζεται από την διατήρηση και εμβάθυνση των βασικών δομών τηςφιλελεύθερης περιόδου του προηγούμενου αιώνα αλλά είναι αυτή η περίοδος πουδημιουργείται το Κράτος Ευημερίας (θα ήταν χρήσιμη μια σύγκριση με τηνΔημοκρατίας της Βαϊμάρης και την πολιτική του Βίσμαρκ για μελέτη).
Σεαυτό το διάστημα –στις αρχές των ‘70– σε πολιτικό επίπεδο, η Σουηδία προέβαλετην θεωρία περί της λειτουργίας του Σουηδικού Μοντέλου ως μιας μεθόδουμεταξύ Καπιταλισμού και Κομμουνισμού για την επίλυση των πολιτικών-οικονομικών-κοινωνικώνπροβλημάτων. Ολόκληρος ο κόσμος επισκεπτόταν αγεληδόν την πόλη για να θαυμάσειτην μέθοδο αυτή σύνθεσης των μοντέλων οικονομίας και τέχνης και να ανακαλύψει τα μυστικά του –ήταν το λεγόμενο«Σουηδικό Θαύμα». Σήμερα, μόνον οι ιστορικοί δείχνουν ενδιαφέρον για τηνλειτουργία και αναβίωση αυτών των παλαιών μοντέλων.
Αξίζεινα σταθούμε στο σημείο αυτό για να δούμε την ανάλυση των Σουηδών μελετητών τηςΙστορίας.
Υποστηρίζουνότι υπήρξαν 4 μορφές Καπιταλισμού στην Ιστορία: α) ο Κλασσικός Καπιταλισμός απότο 1840 ως το 1890, β) ο Οργανωμένος Καπιταλισμός από το 1890 ως το 1939,γ) ο Συμμετοχικός Καπιταλισμός από το 1945 ως το 1970 και ο ΣωματειακόςΚαπιταλισμός από το 1970 και μετά: ΑΥΤΗ Η ΤΡΙΤΗ ΜΟΡΦΗ[3]–ΑΠΟ ΤΟ 1945 ΩΣ ΤΟ 1973– ΕΙΝΑΙ Η «ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ» ΤΟΥ ΣΟΥΗΔΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ.
Πρόκειταιγια την περίοδο από την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως τηνΠετρελαϊκή Κρίση. Η οικονομική παραγωγή της Σουηδίας βασίστηκε σε αυτό το διάστημα σεπολυεθνικούς οργανισμούς, εταιρείες που είχαν την βάση τους στην Σουηδία αλλάοι διασυνδέσεις τους και το δυναμικό τους εξακτινώνονταν σε όλον τον κόσμο. Απότην άλλη πλευρά, η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας διατηρείτο χάρη στο γεγονόςότι η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να υποτιμά το εθνικό κοινόνόμισμα –krona–έναντι του δολλαρίου. Αυτή η πολιτική, ωστόσο, έπληττε τις εξαγωγικές της επιχειρήσεις χάρτου,μεταλλείων, ξυλείας, πρώτων υλών, ναυτιλίας και μηχανικής διότι είχε ωςαποτέλεσμα την εισροή των αντιστοίχων αγαθών από το εξωτερικό. Ο κύριος οικονομολόγος τηςχώρας GustavCassel ήταναυτός που είχε προλειάνει από τις αρχές του 20ου αιώνα το έδαφος γιατην κρατική κυριαρχία στην Σουηδία ενώ στο νομισματικό πεδίο θεωρούσε ότιπροείχε –έναντι όλων των άλλων αρνητικών– η ενίσχυση και ανόρθωση τηςαγοραστικής δύναμης του krona.
Αυτόπου τελικά συνέβη στην 20ετία 1950-1970 είναι, όμως, ότι η αγροτική εργασίαστην Σουηδία έπεσε 75%! Και στην αγροτική καλλιέργεια επιδιδόταν μόνον 1 στους 20 εργαζομένους! Χάθηκαν100.000 καλλιέργειες!
Αναπόφευκτηαιτία –ή αποτέλεσμα; άγνωστο!– ήταν να στραφούν οι αγρότες στην εκμηχάνιση και ναχρειάζονται τρακτέρ για την επιβίωση καιγια την καλλιέργειά τους! Στον τομέα της καλλιέργειας της παιδείας, αυτό το στοιχείο θαπροκαλούσε γέλια!
Δενήταν, ωστόσο, για γέλια το γεγονός ότι οι 3 μεγάλες πόλεις –Στοκχόλμη, Gothenberg και Malmö– εξαπλώθηκαν βίαια εις βάρος τωναγροτικών περιφερειών. Αυτές οι 3 πόλεις είχαν αντιστοίχως 3 μεγάλες Τράπεζες που συνενώνονταν στονόμιλο ScandinaviskaBanken. Το αποτέλεσμα, πάντως,ήταν, από αυτήν την πολιτική ότι εξακολούθησε σε αυτά τα αστικά κέντρα να είναιάνεργος 1 στους 4, παρά την εκμηχάνιση –οπότε, το μόνο αποτέλεσμα ήταν να πληγεί ηφύση).
Λόγωτων πολιτικών συνθηκών στην Ευρώπη, αυτό το οποίο διακυβευόταν δεν ήταν μόνον η φύση αλλά καιη ίδια η φύση της δημοκρατίας.
Στηνπρωτοπορεία της ναυσιπλοήγησης της χώρας, ήταν η Gothenberg και η Malmö. Επίσης, οι πόλεις Eriksberg, Götaverken, Lindholmen, Kockums. Στα μοντέλα αυτοκινήτων,ειδικεύθηκαν οι εταιρείες Volvo, Saab, Scania-Vabis. H οδηγητική ιπποδύναμηπίσω από την ιστορία του Σουηδικού Μοντέλου ήταν, όμως, η Δυναστεία Wallenberg και των μελών της.
ΤηνΔυναστεία είχαν ιδρύσει ο Α.Ο. Wallenbergκαιο φίλος του JohanGripenstedt.
ΗΔυναστεία κατείχε τις εταιρείες ηλεκτρικών Ericsson, Asea, ElectroluxκαιLuxor.
Στηνμηχανική, ήλεγχε τις εταιρείες AtlasCopco, Alpha-Laval, SKF, AgaκαιFacit. Αυτές τις ήλεγχε οβραχίονας holdingπουκαλείται με το όνομα “INVESTOR”. Η Δυναστεία είχε ιδιόκτητο τραπεζικόοίκο, την «EnskildaBanken». Στήριξε, ωστόσο, τηνεθνική οικονομία και δεν απέσυρε τα κεφάλαιά της (όπως η κυβέρνηση, στηνπρώτη δυσκολία). Η Αριστερά επέκρινε τα 15 στα 19 συγκροτήματα του τραπεζικούομίλου διότι –όπως έλεγε– κόστισαν 300.000 Σουηδέζες θέσεις εργασίας στην εποχήτων ‘60. Είναι προφανές, για τηνσυνολική μελέτη μας, ότι υπάρχει άμεση διασύνδεση της Δυναστείας και τουΒασιλικού Οίκου της Σουηδίας.
Ηουσία είναι ότι η πλειοψηφία των εταιρειών και οικογενειών του ομίλου ήταν Γερμανικές και όχιΣουηδικές: Wallenberg, Söderberg, Wehtje, Bonnier, Johnson, Sachs, Kempe, Ahléns, Klingspor, Throne-Holst, Jacobsson, Aselius, Schwartz, Jeansson-Högberg-Hain, Roos, Dunker, Hammarskjöld, Broström, Wenner-Gren. Πιθανόν να συνδέεται όλη αυτή η Γερμανικήσειρά ονομάτων με τονπόλεμο του Χίτλερ και τον τραπεζίτη του FrançoisGenout ή τηνπεριγραφή της αιγίδος της Αθηνάς και του Αλεξάνδρου με βάση τα ψηφιδωτά τηςΓερμανίας.
Σεαυτήν την γραμμή σκέψης μπορούμε να συνδέσουμε τα έργα των Friedrich Nietzsche, Franz Liszt, FreidrichList και τουζωγράφου CasparDavid Friedrich.
Γεγονόςείναι ότι στην αρχή των ‘70 οι ξένοι είδαν την Σουηδία ως μια «Χώρα Ελεύθερη»που δεν είχε ανεργία αλλά ήταν καθαρή, με όμορφο κόσμο, σωστό προγραμματισμόκαι ένα κράτος που ευημερούσε –εξ ου και το Κράτος Ευημερίας.
Ίσωςνα πρέπει να γίνει εδώ η παρατήρηση ότι ήταν στην ουσία η Σουηδία η ουτοπική κοινωνίατου «ΜονοΚράτους»-Κόμματος την οποία ανέλυαν στα γραπτά τουςο Όργουελ και ο Ευγένιος Ζαμυάτιν αλλά και συνδυασμός της μουσικής και τωνγραπτών του Ρίχαρντ Βάγκνερ για το «Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν»και τον σημερινό «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών».
Κυρίαρχορόλο διαδραμάτισε στο Σουηδικό αυτό Μοντέλο ο Υπουργός Οικονομικών Gunnar Strängοοποίος θεώρησε ότι ήταν η σωστή στιγμή για να ανοίξει τονδρόμο μετά το ’69, αντιγράφοντας το μοντέλο Ρουζβελτ περί υπογραφής «ΝέουΣυμβολαίου»/NewDeal.
Ήτανο υπεύθυνος για την διεύθυνση των κρατικών επενδύσεων και αυτός ο οποίος είχε ως άποψηότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να παρεμβαίνει ευθέως αλλά να δίνει κίνητρα προςτις μεγάλες επιχειρήσεις.
Μόνονο οικονομολόγος DavidDavidson εξ όλωντων ειδικών στα οικονομικά διαφώνησε γενικότερα με την πολιτική αυτή τηςκρατικής παρέμβασης. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε, χάριν συγκρίσεως, ότι την ίδιαπερίοδο που η Σουηδία ακολουθούσε την οδό της κρατικής παρέμβασης, στην Αγγλίαη κυβέρνηση Θάτσερ ακολουθούσε σε μια πολιτική 20 ετών το μοντέλο τωνιδιωτικοποιήσεων στους τομείς παραγωγής σιδήρου, ατσαλιού, κατασκευής πλοίωνκαι αυτοκινητοβιομηχανίας (η οποία και πωλήθηκε στην Γερμανία).
Οιθεωρητικοί του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος –με πλέον επιφανείς τους Kurt Wiksell και Hecksher– υποστήριζαν την κρατικήπαρέμβαση με σκοπό την αύξηση της ζήτησης και τηνανατροφοδότηση του «ενάρετου κύκλου» της οικονομίας και προτίμησαν,άρα, την δημιουργία ενός πλήθους κρατικών μονοπωλίων. Σε αυτόν τον κρατικότομέα –σε αποχρώσεις αντίθετες, φυσικά, με την Ελλάδα– απασχολήθηκεμόνο το 10% της εργατικής δύναμης των Σουηδών. Στον δημόσιο τομέα, η κυβέρνησηανέλαβε την λειτουργία αυτών των ΔΕΚΟ όπως η τηλεφωνική εταιρεία Televerket, η ταχυδρομική εταιρεία Postverket, η αεροπορική εταιρεία Luftfartsverket, η ηλεκτροπαραγωγική εταιρείαύδατος Vattenfallκαιη σιδηροδρομική εταιρεία SJ.
ΤοΚράτος κατείχε, ωστόσο, στην Σουηδία και τον έλεγχο των «θυγατέρων» εταιρειώνπου κινητοποιήθηκαν (για χάρη, πάντοτε, των χαρτοφυλακίων του λαού): επρόκειτο γιατην εταιρεία στοιχημάτων Penninglotteriet, τηνεθνική αεροπορία SAS, τηνεταιρεία παραγωγής ατομικής ενέργειας ATOMENERGI, την εταιρεία ανάμματος τσιγάρων Svensk & Tobak, την εταιρεία πνεύματος Vin & Sprit και την εταιρείαεκμεταλλεύσεων μεταλλείου LKAB.
Ωςπρος την εσωτερική πολιτική της Σουηδικής κυβέρνησης, κατόπιν, μετά το 1970ελήφθησαν νέα μέτρα με αυστηρή νομοθεσία για την «ασφάλιση» της εργασίας και εισήχθησαν νέες ρυθμίσειςγια την αγορά εργασίας –και η μορφή των εξελίξεων μεταβλήθηκε.
Γενικότερα,η αντίληψη των Σουηδών θεωρητικών –όπως την είχαν δει– ήταν ότι ο κρατικός τομέαςυπερείχε των ιδιωτικών συμφερόντων και της οικονομίας της αγοράς. Κατέφυγαν, λοιπόν, στηνμία και μοναδική λύση που ήξεραν: ρυθμίσεις, κανονισμούς και ελέγχους.
Οικανονιστικές αυτές διατάξεις του Κράτους εφαρμόστηκαν στις κατοικίες, στις αγροτικές καλλιέργειεςκαι στις χρηματαγορές. Ουδέν νεώτερον υπό το ΑνατολικόΜέτωπο! Είναι η κλασσική αντιμετώπιση αυτών τωνκυβερνητικών αρχών που γνωρίζουν να μεταφράζουν ή να χαράσσουν γραμμές άνευσυντάξεως, προγραμματισμού, νοήματος και ουσίας. Διόλου περίεργο που οι παλαιοίδιδάσκαλοι της ζωγραφικής, οι Μάστερς, χρησιμοποιούσαν ακριβή όργανα μετρήσεως,γεωμετρικά εργαλεία, υδρογείους σφαίρες, διαβήτες, κύκλους, μοιρογνωμόνια,ορθογώνια τρίγωνα για προβολές, στούντιο, χάρακες, συντακτικό, γραμματική καιτις 7 Ελευθέριες Τέχνες των ανθρωπιστικώνσπουδών.
Οιμεγάλες επιχειρήσεις, ωστόσο, μετά τα ‘70 απεσύρθησαν από την στήριξη των καθαρά οικονομικώνθεωριών που είχαν διαμορφώσει το Σουηδικό Μοντέλο με σκοπό την αντιμετώπιση τηςεργασίας και των θεσμών που το κράταγαν όρθιο από τα ‘20, ‘30 και ‘40. Σημειωτέονότι το 1974 ελήφθησαν 3 μέτρα μαζικά: βελτιώθηκε η ασφάλιση στον τομέα τηςυγείας, δόθηκαν συνταξιοδοτικά δικαιώματα στους εργαζομένους «part-time» καιαπέκτησαν το δικαίωμα οι μητέρες ναλαμβάνουν άδεια εργασίας. Μετά τα ‘70 και τα ‘80, όμως, οι μεγάλες επιχειρήσειςάρχισαν να διαγωνίζονται κατά του Σουηδικού Μοντέλου και να το προκαλούν, με αποτέλεσμα τηνπτώση του.
Οιμακροοικονομικοί δείκτες αδυνάτισαν, ο ανταγωνισμός με τις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. και τηςΑσίας οδήγησαν σε υποτίμηση του νομίσματος της Σουηδίας και οι βασικές αρχέςτου μοντέλου του παρελθόντος διαστρεβλώθηκαν.
Απότην άλλη πλευρά, σημείο-σταθμός είναι η υπογραφή το 1983 μιας ξεχωριστήςσυμφωνίας μεταξύ του Οργανισμού Μηχανικών και της Ένωσης Εργατών Μετάλλου,συμφωνία που σήμανε μιαν απομάκρυνση από την ελεγχόμενη και συντονισμένη από τοκράτος συλλογική διαπραγμάτευση καιτις επαγγελματικές συμφωνίες των διαφόρων τάξεων. Ανατράπηκε έτσι εξ ολοκλήρου το ΣουηδικόΜοντέλο της δεκαετίας των ‘60 που εφαρμοζόταν στο πεδίο των βιομηχανικώνσχέσεων και άνοιξε τον δρόμο για την απορρύθμιση του Σοσιαλδημοκρατικούσυστήματος.
Γιανα δούμε, όμως, τώρα τα αποτελέσματα του μείγματος πολιτικής του ΣουηδικούΜοντέλου, το οποίο ουσιαστικά εφαρμόστηκε από την πρώτη κυβέρνηση στην Ευρώπηπου έθεσε σε λειτουργία τα διδάγματα του αμερικανικού Κεϋνσιανισμού:
Κατ’αρχάς, υπάρχει μια σύνοψη ολόκληρης της κριτικής που έχει ασκηθεί στο Σουηδικό Μοντέλο το1974 από τον BoGustafsson: οαριστερός ιστορικός δημοσίευσε μια μεγάλης εκτάσεως μελέτη για τον τρόπο με τονοποίο η Σουηδία αντιμετώπισε την Μεγάλη Ύφεση που ξεκίνησε από τις Η.Π.Α. στηνδεκαετία των ‘30. Στην ουσία,κατηγόρησε το όλο σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας της Σουηδίας ότιείναι ένας καπιταλιστικός, τεχνητός μηχανισμός εναλλαγής 2 κομμάτων στηνεξουσία ώστε να δίνουν την εντύπωση ότι υπάρχει δημοκρατία –και όχι τηνπραγματικότητα της Δημοκρατίας. Οι ανακοινώσεις του έγιναν στην Σύνοδο τωνΣκανδιναβών Ιστορικών στην Ουψάλα το 1974.
Ταεπιχειρήματά του ήταν ότι οι Σοσιαλδημοκράτες που είχαν αρχικά ως σκοπό τουςτην εξυγείανση των Δημοσίων Οικονομικών όταν έγιναν κυβέρνηση δεν έκαναν αλλαγές στηνφορολογική πολιτική, ότι η πολιτική τουΣοσιαλδημοκρατικού Κόμματος ήταν έντεχνα σε αντίθεση με την πολιτική της κυβέρνησης, ότι το κόστος της ύφεσηςπλήρωσαν οι εργατικές τάξεις, ότι η κυβέρνηση ποτέδεν ακολούθησε πλήρως τα μοντέλα της Σχολής της Στοκχόλμης πουείχαν σχεδιαστεί από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα στην δεκαετία των ‘30 ώστε ναεξισορροπηθεί το ισοζύγιο εις βάρος τωνεπιχειρηματιών, ότι οι συμφωνίες κεφαλαίου-εργασίας του 1938 είχαν σχεδιαστεί κιαυτές ήδη από το 1920 οπότε και είχαν ανακαλυφθεί αλλά συγκαλυφθεί τακρατικά ελλείμματα, ότι το μοναδικό μέτρο της κυβέρνησηςγια την αντιμετώπιση της ανεργίας ήταν η μόνιμη καταφυγή στην Μακιαβελλικά Κεϋνσιανήπολιτική μείωσης των μισθών των εργαζομένων, ότιτο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα δεν έλαβε καμία πρωτοβουλία για τηνεξισορρόπηση του ισοζυγίου της οικονομίας στα ‘30 αλλά αφέθηκε έρμαιο τωνοικονομικών συνθηκών και ότι, τελικά, μόνο η κυβέρνηση Ekman ξεκίνησε χάρη στις θετικές της οικονομικέςεπιδόσεις το 1931 να πληρώνει τα χρέη του Σουηδικού ΔημοσίουΠΡΟ της ανόδου των Σοσιαλδημοκρατών στην εξουσία οι οποίοι ως το 1934 δενέκαναν ουσιαστικές αλλαγές στην οικονομική πολιτική.
Τιςκατηγορίες του BoGustafsson κατάτου Σουηδικού Μοντέλου αντέκρουσε εκ μέρους του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος ο Bjorn von Sydow (ο οποίος αργότερα έγινε μέλος τηςκυβέρνησης του Βασιλέως Καρόλου του 6ου Γουσταύου της Σουηδίας). Ο von Sydow στηρίχθηκε στοεπιχείρημα ότι ο Gustafssonεκμεταλλεύθηκεκαι έκανε άσχημη χρήση και μετάφραση σε χρήμα των απομνημονευμάτωνκαι των πηγών του Υπουργού Οικονομικών της Σουηδίας από το 1929 ως το 1934 Ernst Wigforss –και αυτό προκειμένου ναυπονομεύσει την αξιοπιστία των στοιχείων του Gustafsson, ο οποίος ανταπάντησε ότι ο von Sydow δεν διάβασε το σύνολοτης μελέτης του και ότι απότις 11 κατηγορίες των Σουηδικών Μοντέλων αποδέχθηκε τις 9. Μπορούμε να συσχετίσουμε, πάντως, αυτήν την σύγκρουση με το ζήτημα της Αποκάλυψης της 7ηςΣφραγίδας, την Δίκη της Νυρεμβέργης και τους πίνακες του Albertus Pictor –αν και για τα μάτια της Σουηδικήςοικονομίας μετρήσαμε συνολικά 14 μοντέλα μείς.
Αςδούμε, όμως, και πάλι μεις από την δική μας συλλογή και ανάλυση πληροφοριών τιαποκαλύπτεται για την περίοδο μετά την κρίση του 1973 :
Απότο 1975 ως το 2000 το κατά κεφαλήν εισόδημα των Σουηδών επί του Α.Ε.Π. εμφάνισεαύξηση 43%. Και πάλι, όμως, αυτή θεωρήθηκε μικρή, διότι έφερετην Σουηδία στην 14η θέση στον κόσμο από πλευράς εισοδήματος σε σχέση με τα στοιχεία τουΟ.Ο.Σ.Α. Αυτή η πτώση, πάντως, αντιμετωπίστηκε και εξισορροπήθηκε με τηναύξηση των επιβαλλόμενων φόρων επί των Σουηδών στο ύψος του 50%, φορολογία τουΑ.Ε.Π. η οποία είναι η ψηλότερη στον κόσμο! Μικρή αλλά και η ψηλότερη στονκόσμο; Πώς είναι εφικτό;
Ναγιατί ορισμένοι υποστηρίζουν ότι Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ «ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ» ΤΟΥ ΣΟΗΔΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ 1973 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ.
Κιόμως, στην εποχή αυτή τα κίνητρα προς ξεκίνημα νέων δουλειών και έναρξηλειτουργίας νέων επιχειρήσεων μειώθηκαν ενώ και τα κέρδη των επιχειρήσεωνμειώθηκαν –και αυτό οφείλεται στην λειτουργία ισχυρών ενώσεων και σωματείωντων εργαζομένων. Τα αποτελέσματα, εν γένει, ήταν σημαντικά αλλά όχιεντυπωσιακά –απόδειξη ότι η Σουηδία έπεσε τελικά από 3η σε 17ηστον διαγωνισμό για μια θέση στουςπίνακες αποτελεσμάτων τουΟ.Ο.Σ.Α.
Τομείγμα αυτό που ακολουθήθηκε έχει, βεβαίως, ορισμένα προβλήματα που απασχολούν τουςθεωρητικούς της οικονομίας για την επίλυσή τους και με σκοπό την εξεύρεση τηςσωστής φόρμουλας.
Τοβασικό ερώτημα το οποίο απασχόλησε τους οικονομολόγους Gunnar Myrdall και Bertil Ohlin, οι οποίοι συμφωνούσαν αμφότεροι υπέρ τηςκρατικής παρέμβασης, ήταν πότε θα πρέπει να γίνεται αυτή η κρατική παρέμβαση.Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι μόνο στο τέλος μιας κρίσης μαθαίνει κανείς πότεέπρεπε ναεφαρμόσει τις σωστές λύσεις για κάθε μοντέλο που ακολουθείται.
Εξανάγκης, στα ‘70 και στα ‘80 η διακυβέρνηση και η διεύθυνση της χώρας έπρεπε να πάρουν ορισμέναυπερβολικά μέτρα, τα οποία συνοπτικά έχουμε δει στην μελέτη αυτή. Κυρίως,απέσυραν τις ρυθμίσεις για τον υπερβολικό έλεγχο στην κεφαλαιαγορά. Οι αρχέςεγγυήθηκαν στις τράπεζες τις ζημίες τους και τα «κακώς κείμενα».Τα μέτρα της κυβέρνησης όμως, «γονάτισαν» τις τράπεζες και η χώρα κατέφυγε σεσυνταγές μοντέλων σχεδιασμένες στις Η.Π.Α. για να αποφύγει τηνδιπλή κρίση στις αρχές των ‘90 –προελεύσεως από Η.Π.Α και Ε.Ο.Κ. Η συστημική αυτήτραπεζική κρίση δεν έπληττε την Ευρώπη, ωστόσο: μόνο την περιφέρεια τηςΣκανδιναβίας. Ήταν η πιο δραματική κρίση μετά τα ‘30 αυτήτων ‘90 για την Σουηδία. Η ανεργία εκτοξεύθηκε από 2% στο 8% στα ‘93. Ηκυβέρνηση πήρε μέτρα εκτάκτων νόμων και αποφάσισε ναεθνικοποιήσει κάθε τράπεζα αποτύγχανε. Οι πρώτες 2 που έπεσαν ήταν κυβερνητικέςτράπεζες: η Nordbanken και η Gota Bank.
Κερδισμένες,τελικά, ήταν οι 2 άλλες μεγάλες Σουηδέζες τράπεζες: η SEB και η Swedbank, οι οποίες άντλησαν κεφάλαιααπό ιδιώτες επενδυτές. Ευτυχώς, δεν επιβλήθηκαν από τις αρχές στους πολίτεςνέοι φόροι. Ούτε και αναγκάστηκαν τα μέλη της κυβέρνησης να αγοράσουν τα ίδια τις χρεωμένες «ως ταμπούνια» τράπεζες έναντι πινακίου φακής.
Έχουμεήδη πει ότι το πρώτο μάθημα οικονομικών είναι πως η ανεργία και ο πληθωρισμόςείναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Κάθε φορά που η Κεντρική Τράπεζα μιας χώραςαποτυγχάνει να μειώσει τον πληθωρισμό –που η Τράπεζα Σουηδίας είχε θέσει ωςστόχο, όντως, το ‘93 – αυξάνεται η ανεργία, ανατρέπεται η λειτουργία του Μηχανισμού ΙσοτιμιώνΣυναλλαγματικών (Μ.Ι.Σ.) του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος (Ε.ΝΟ.Σ.) καιπρέπει να συγκαλείται σε ολομέλεια για νατην ελέγξει το Κοινοβούλιο των Σουηδών. Αυτό, βέβαια, καταργεί την αυτονομίακαι ανεξαρτησία της –αλλά εγείρει εκ νέου το θέμα της ορθής ερμηνείας καιμετάφρασης των οικονομικών δεδομένων, αρχών και αξιωμάτων.
Γιανα σοβαρευτούμε, γεγονός είναι ότι η πολιτική του υπουργού Οικονομικών Gunnar Strängγιατην κρατική στήριξη και τις επενδύσεις στα ταμεία των Τραπεζώνστην δεκαετία των ’60 δεν λειτούργησε ορθώς αλλά, αντιθέτως, διαστρέβλωσε τηνπραγματική εργατική δύναμη, ακόμα και στις μεγάλες επιχειρήσεις όπου τοαποτέλεσμα ήταν να μειωθεί η εφευρετική ικανότητα των εργαζομένων ενώ,βέβαια, οι τραπεζίτες θα προτιμούσαν να είχαν τοποθετήσει τα χρήματα σεεπενδύσεις των Τραπεζών και όχι σε επενδύσεις στα ταμεία του Κράτους. Έτσι,αφαιρέθηκαν τα κίνητρα ακόμα και των λογιστών για «δημιουργικήλογιστική».
Μετάτα ’90 και εν όψει της ένταξης της Σουηδίας στην Ε.Ο.Κ., έπεσε καικυριολεκτικά από την εξουσία το 1991 το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα –η εναλλαγή αυτήφαίνεται να δικαιώνει τον Gustafsson– καιεμφανίστηκε τοτρίτο «Σουηδικό Μοντέλο».
Συνδυάστηκε,όμως, με την πτώση του Α.Ε.Π. της χώρας κατά 5% στην περίοδο 1990-1993 και μετην υποτίμηση το 1992 του νομίσματος Krona20%!
Στοντομέα της υγείας της Σουηδίας εισήλθαν ιδιώτες, οι κλάδοι ενέργειας, ηλεκτρισμού,ταχυδρομικών υπηρεσιών, μεταφορών, σιδηροδρόμων, τηλεοράσεως καιτηλεπικοινωνιών οδηγήθηκαν στην αμφιλεγόμενη «απορρύθμιση» αλλά –από την άλλη όψη– αυτέςάνοιξαν τον δρόμο για την επιτυχία ομίλων στις τηλεπικοινωνίες όπωςη Εricsson.
Υπήρξανπεραιτέρω ιδιωτικοποιήσεις και –κάτι εξαιρετικά ορθό– βελτιώθηκε η παροχή υπηρεσιών στηνεκπαίδευση και στην παιδεία των παιδιών αλλά και στην παροχή βοήθειαςπρος τους ηλικιωμένους.
Ηανεργία αντιμετωπίστηκε εν μέρει και η εργασία αυξήθηκε σημαντικά. Αξίζει να προσεχθεί, όμως, ότι ηεργασία κατευθύνθηκε προς τον Δημόσιο τομέα ο οποίος επεκτάθηκε και πάλικαι εξαπλώθηκε μαζικά πέραν του μέτρου.
Επιπλέον,η διατήρηση των φόρων σε υψηλούς αριθμούς και η υπερβολική ρύθμιση της αγοράςεργασίας από το κράτος δίχασαν την οικονομία: αφενός μετά το 2000 καταργήθηκε οφόρος κληρονομιάς και ο φόρος επί του πλούτου αλλά το γεγονός παραμένει ότι ηΣουηδία ήταν ικανή να παράγει πληθώρα αγαθών αλλά όχι ναπαράγει ελεύθερες δουλειές. Όπως αποδεικνύει περίτρανα η Κίνα, ο ανταγωνισμός δεν συμβαδίζειπάντοτε με την πραγματική έννοια της ελευθερίας.
Αυτόμεταφράζεται στο ότι μετά το 1980 όλη η οικονομική ανάπτυξη στην Σουηδία δεν είχε καμίαν απολύτως σχέση με τηναύξηση των θέσεων εργασίας και την καλώςεννοουμένη ευελιξία στην αγορά εργασίας. Ούτε μία νέα θέση εργασίας καθαρή δενδημιουργήθηκε μετά το 1950 στην Σουηδία στον ιδιωτικό τομέα ως αποτέλεσμα τηςλειτουργίας των λεγομένων «δικτύων» επιχειρήσεων και εταιρειών –όπως, λόγου χάρη,το σημερινό Διαδίκτυο– για τα μοντέλα αυτής της εργασίας.
Ούτελέει κάτι από πλευράς μεγέθυνσης και ανάπτυξης το ότι μετά το 1995 η αύξηση του Α.Ε.Π.της χώρας επέστρεψε στα επίπεδα του 1970.
Γιανα απεικονίσουμε την ανάγκη ερμηνείας που εμφανίζεται αντίκρυ στα οικονομικάδεδομένα, αξίζει να προστεθεί η αναφορά από τις συνεντεύξεις για το θέμα που μας αφορά καιτην οποία έκαναν τα στελέχη του Ο.Ο.Σ.Α., αναφορά η οποία δίδει το στοιχείο ότιοι εργαζόμενοι στην Σουηδία αλλά και στην Γαλλία καιστην Γερμανία των οποίων η εργασία είναι «ασφαλισμένη» από το κράτος, φοβούνταιπερισσότερο μήπως χάσουν την εργασία τους σε σχέση με τουςεργαζομένους των οποίων η εργασία δεν είναι «ασφαλισμένη» στις χώρες τηςελεύθερης οικονομίας Η.Π.Α., Καναδά και Δανία.
Ησυνολική εικόνα που προκύπτει για την Σουηδέζικη οικονομία είναι η εξής: Σε συνολικό πληθυσμό 9εκατομμυρίων της Σουηδίας, υπάρχουν 244.000 άνευ εργασίας. Επιπλέον,υπάρχουν 126.000 που απασχολούνται σε αποτυχημένα –εν γένει– προγράμματα πουβοηθούν υποτίθεται στην μελλοντική ανεύρεση εργασίας καθώς και 89.000 που αναζητούν πράγματι εργασία αφ’εαυτών. Η«υποφώσκουσα παρα-ανεργία» μετρά 11.000 μοντέλα που μπορούν, θέλουν και τους αρέσει να εργαστούν.
Άρα,ανατρέπεται το στατιστικό στοιχείο που λέει ότι η ανεργία στην Σουηδία έπεσε απότο 12% στο 6% –αφού η ανάλυση αυτή ακυρώνει ως επίπλαστη και τεχνητή την πτώση.
Αυτόπου προκύπτει εύγλωττα από την συνολική εξέταση των διαρθρωτικών υποδομών τουπαραδοσιακού Κράτους-Μοντέλου της Σουηδίας (ακόμα και αν το δούμε ανθρωπιστικά,ανθρωπομορφικά, με σχήμα ενός σώματος αγάλματος) είναι ότι η πτώση του έγινεσκόπιμα εκ βάθρων –αν και, όπως ειπώθηκε, μετρήσαμε 14 μοντέλα συνολικά και μεδιάφορες παραλλαγές στην οικονομία της Σουηδίας– προκειμένου να αναγεννηθεί καινα αναβιώσει από την συλλογή μελών της σαρκοφάγου της.
Ηπτώση της ήταν κάτι σαν την συσπείρωση του ελατηρίου ώστε να μπορέσει η δυναμική της να αντέξει καινα επιβιώσει μακροπρόθεσμα.
Τομεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει, επομένως, η οικονομία της Σουηδίας έχειπάρει κι αυτή τη φορά τον τίτλο «Δημόσιος Τομέας». Το πρόβλημα είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ηκυβερνητικά ελεγχόμενη σχεδίαση διαστρεβλώνει επί της ουσίας τα οικονομικάστοιχεία και δεδομένα. Οποιοσδήποτε γνωρίζει από υπολογισμούς με μολύβι στοχαρτί και με χάρακα ή διαβήτη και έχει εργαστεί στον υπολογισμό δεικτών τουΧρηματιστηρίου ή στην ανάλυση οικονομικών μεγεθών με βάση τα ποσοστά ή τα κλάσματακαι τις αναλογίες, γνωρίζει από πρώτο χέρι –άνευ βοήθειαςυπολογιστή– αυτήν την μία και μοναδική αλήθεια.
Όπωςη Ιστορία διδάσκει ότι κάθε Αυτοκρατορία υπονομεύεται από τα μέσα όταν επεκτείνεται καιδιευρύνεται πέραν των ορίων της σφαίρας επιρροής της, κατά τον ίδιο τρόπο καιτο Σουηδικό Μοντέλο υποβαθμίζεται όταν ο δημόσιος τομέας λειτουργεί με μέθοδο πουμπορεί να χαρακτηριστεί «άσχημη».
Στηνπερίπτωση αυτή, η όμορφη εργασία ενός ανθρώπου που θέτει τους δικούς του ορθούςκανόνες χάραξης πολιτικής και σύνταξης εξασφαλίζει στην πραγματικότητατην επιτυχία των αποτελεσμάτων σε όλες τις εξετάσεις και αποδίδει πάντοτε ταεπιδιωκόμενα αποτελέσματα έναντι των αρνητικών αρχών και κανόνων των αγράμματωνκαι ανεκπαίδευτων. Και να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι άνθρωποιδεν είναι απλά στατιστικά στοιχεία ούτε συνενώσεις αριθμητικών δεδομένων,παραπομπών και υποσημειώσεων –είναι μια ζώσα κοινωνία με πνοή, κίνηση καιεμψύχωση.
Απότην άλλη πλευρά, είναι σημαντική η παρατήρηση ότι το σπουδαιότεροχαρακτηριστικό που δίνει έκφραση στο Σουηδικό Μοντέλο της Αναγέννησης –που είναι το ζητούμενο–είναι η Σωματειακή Αντίληψη: πρόκειται για την υγιή μορφή σχηματισμού Ένωσηςτων Εργατών ή Ομοσπονδίας. Είναι γνωστή η Σουηδία και οι Σκανδιναβικές χώρες γενικότερα και διαχρονικά για αυτήντην συνδικαλιστική, σωματειακή προσέγγιση των προβλημάτων από τις κοινότητες τωνεργαζομένων.
Σεένα άλλο πεδίο, ο φαύλος κύκλος στην οικονομία –αντίθετος με τον υγιή κύκλο–δημιουργείται όταν η συσσώρευση προβλημάτων από φόρους, ανεργία, αγορές,ανταγωνισμούς και κρατικές ρυθμίσεις πρέπει να αντιμετωπίζεται κάθε φορά από την κυβέρνηση και αυτή ναβρίσκει την λύση –ή μάλλον όχι, οπότε ο πολίτης καταφεύγει στο γνωστό «Πούείναι το κράτος;». Ούτε πρέπει οι κρατικές ρυθμίσεις να συμβαδίζουν μετην ιδιωτική ασυδοσία των επιχειρηματιών με κοινή συνισταμένη να δυσκολεύουντην ανεύρεση εργασίας με σωστό μισθό για δημιουργίαοικογένειας για τους νέους. Αυτή ακριβώς είναι η λανθασμένη αντίληψη και εδώεμφανίζονται αναλογίες μεταξύ των μοντέλων Σουηδίας-Ελλάδας.
ΣτηνΣουηδία, βεβαίως, απουσιάζει ο θεσμός της πανίσχυρης Επιθεώρησης Εργασίας πουέχει πετύχει άψογα στην Ελλαδική σκηνή με τον έλεγχο τωνεπιχειρηματικών σχεδίων κατά των εργαζομένων. Να γιατί δεν είναι ολωσδιόλουειρωνική –αλλά εδραιώνεται απολύτως σε σταθερή βάση δεδομένων, στα στοιχεία πουπροκύπτουν από τα Ιταλογενή Σκανδιναβικά μοντέλα, την Λατινική Ποίηση καιτην «ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΑ»– η αξίωση για την Ευρωπαϊκή Αναγέννηση των Θεών της Σουηδίαςστην Ελλάδα.
Στηρίζεταιστην βάση της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και στην συνολική σύλληψη τουσώματος του έργου –απευθείας, με μιαν ματιά– των καλλιτεχνών Thorvaldsen-Fogelberg-Fogelström για τα αγαλματένια μοντέλα των Σκανδιναβώνθεοτήτων (πολύ πιθανόν, πρόκειται για συμβολισμό του Θωρ ή θεού του Κεραυνού καιτην σαρκοφάγο του Καίσαρα/Cesareπουίσως είναι τελικά οζωγράφος Περουτζίνο, δάσκαλος του Ραφαήλ).
ΗΔημοκρατία, άρα, πρέπει να ενσωματώνει και να δίνει σώμα και μορφή στις ανθρώπινες αξίες–αυτή είναι η ορθή λειτουργία των κομματικών μηχανισμών σε ένα σύστημα όπου ηεπιστημονική έρευνα λειτουργίας των κοινωνιών και τωνκοινοτήτων μπορεί να φωτίσει το σύνολο μέσω του ιδίου του λαού και των υπηκόων αυτού του«κράτους της τέχνης» (Stateof the Art) και να αποδώσεικαρπούς. Αυτή είναι η σωστή μετάφραση περί συλλογικής περιουσίας και η σωστήκατεύθυνση των δημοσίων επενδύσεων πουαποθησαυρίζονται από τα ταμεία του κράτους.
Κατάτα λοιπά, πρέπει τα προβλήματα και οι δυσκολίες της Σουηδικής Οικονομίας να αποδοθούν στο γεγονόςότι ενισχύθηκαν υπέρμετρα οι μεγάλες επιχειρήσεις ειςβάρος των μικρών: αυτή η ενίσχυση ήταν επιβεβλημένη στα αρχικά στάδια ώστε νακλείσουν οι μικρές και μη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις –κάτι το οποίο προκαλεί βελτίωσητων συνθηκών ανταγωνισμού και ευγενούς άμιλλας– και να μπορέσουν οι μεγάλεςεπιχειρήσεις να λειτουργήσουν χωρίς τις υπερφίαλες αξιώσεις των συνδικάτων καιτων κρατικοδίαιτων αλλά, όταν αυτή η τακτική εφαρμοστεί υπεράγαν, καταλήγει ναπλήττει το σύνολο της οικονομίας διότι αφανίζει τηναρχέγονη και παραδοσιακή αγροτική, ναυτιλιακή και υφαντουργικήτέχνη και διώχνει εργαζομένους αλλά και επιχειρήσεις στο εξωτερικό.
Επίσης,πρέπει να συνυπολογιστεί ότι παρά τα επίσημα λεγόμενα περί του«Μοντέλου Πρόνοιας», η χώρα δεν έχει θεσπίσει ελάχιστό κατώτατο μισθό! Μόνο μεβάση την συλλογική διαπραγμάτευση, οι ενώσεις εργαζομένων που σχηματίζονται ως σωματεία θεσπίζουνέναν defacto ελάχιστο μισθό για τον εργαζόμενο πουανέρχεται στο 66% του μέσου μισθού για τον κατασκευαστικό τομέα, ότανστις Η.Π.Α. αυτός είναι μόνο στο ύψος του 32%. Από εκεί καιμετά, είναι θέμα ερμηνείας αλλά και θρησκείας του καθενός ποιός είναι ακριβώς ο«κατασκευαστικός» κλάδος και ποιός είναι ο εργαζόμενος που πρέπει να λαμβάνειμισθό για κάθε εργασία με βάση την διαμόρφωση του μοντέλου συλλογικήςδιαπραγμάτευσης.
Τοίδιο συμβαίνει και με την υπερβολική φορολογία: όταν ο εργάτης φορολογείταιπέραν των ορίων της οικονομίας του, τότε αυτό σημαίνει τιμωρία για την σκληρήεργασία και ο εργαζόμενος οδηγείται (πέρα από κάποιο χρονικό όριο ή σημείοκαμπής-κάμψης) σε μείωση της παραγωγικότητας ο ίδιος αλλά και το περιβάλλον του και πλήττεταιμακροπρόθεσμα η συνολική οικονομία της ομάδας, κοινότηταςή κράτους. Αυτό μαρτυράται ιδιαιτέρως από το μεγάλο ζήτημα της μετανάστευσηςκαι των κοινωνικών αποκλεισμών και διακρίσεων στην Σουηδία που οδηγούν σε αποκοπή από τηνεργασία ενός σημαντικού κομματιού του πληθυσμού, ιδιαίτερα Σομαλών. Το θέμα πουδημιουργείται είναιτεράστιο και συνδέεται άμεσα με την πραγματική παροχή και ελευθερία παιδείας.Σε ένα άλλο πλάνο, πλήττεται μαζικά και η εκπαίδευση και η παιδεία που στηρίζουν την οικονομία τουμέλλοντος.
Παράλληλα,η αγορά εργασίας πρέπει να είναι ευέλικτη αλλά όχι με τρόπο τέτοιο που ναυπερισχύει το κράτος ή οι ιδιώτες εις βάρος του χειρωνάκτη ή πνευματικάεργαζομένου εργάτη (εκτός του ότι στο θέμα της πραγματικής εργασίας, υπάρχουνποιοτικά μεγέθη που μετρώνται και πρέπει να εκτιμώνται –και όχι ποσοτικά– ούτε η εργασία υπολογίζεται μετην ώρα, αφού κάλλιστα μπορεί ένας να κάνει την δουλειά δεκάδων καισε μικρότερο χρόνο αν έχει τα προσόντα ή να εργαστεί μία ημέρα μόνο ή μια ώρα, τηνέσχατη, τίμια και καλύτερα από εκατομμύρια άλλους διεφθαρμένους –ενώ οι ιδιοκτήτες δεν εργάζονται).Γενικώς, δεν πρέπει να πλήττεται η εξειδίκευση και να ενισχύεται η μερική γνώσηούτε να εργάζεται ο ένας για χάρη των πολλών αλλά το έργο των πολλών να εντάσσεται σε πλαίσιαγια χάρη του ενός, κατά την Αριστοτέλειο λογική της ενδελέχειας.
Αυτόπου πρέπει να επικρατεί πρωτίστως είναι η ανάγκη για καινοτομίες και ανανέωση. Τοπρώτο που πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν είναι οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο, στηνενίσχυση της ατομικής και οικογενειακής κατάστασης του εργαζομένου και, κυρίως,στην στήριξη της ανθρώπινης δημιουργικότητας ως ατομικής αξίας και κατόπιν ωςομαδικής. Ακόμακαι από πλευράς παραγωγής ρεύματος σε μιαν οικονομία, συμφέρει να μην προκαλείται«στασιμότητα» των υδάτων αλλά ατομικότητα. Ό,τι το συλλογικόλειτουργεί εις βάρος του ατόμου είναι κάτι που υπονομεύει την ρευστότητα και –το σύνηθες–η αιτία του φαινομένου οφείλεται στην κακώς εννοούμενη ερμηνεία και μετάφρασητων οικονομικών αρχών της Ελληνικής Οικονομικής Θεωρίας από τις εκάστοτεκυβερνητικές και κρατικές αρχές.
Πρέπει,άρα, να καταλήξουμε στο πόρισμα ότι –κατά παράδοξο και ειρωνικό τρόπο– οικοινωνικές και οικονομικές βάσεις που στήριξαν και ανόρθωσαν στο παρελθόν τα μοντέλα τηςΣουηδίας στον τομέα της οικονομίας και της τέχνης αντιμετωπίζουν την κριτικήαπό το ίδιο σύστημα που αυτά δημιούργησαν.
Χαρακτηριστικόείναι το παράδειγμα με τους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας:αρχικά, για να προστατευθούν από τον ιδιωτικό τομέα, τέθηκαν υπό κρατικό έλεγχοκαι υπό το μονοπώλιο της κυβέρνησης. Επίσης, προστατεύθηκαν από τις διεθνείςδυνάμεις της αγοράς. Όταν, όμως, έπρεπε να μετατραπούν σε τομείς που δημιουργούνυπεραξία σε παιδεία και εργασία, το υπάρχον σύστημα δεν εστάθη στο ύψος των συνθηκών που επέβαλαν άνοιγμαδιεθνώς ενώ θα μπορούσαν πολλές μικρές επιχειρήσεις, αντί να κλείσουν, να μετατραπούν σε κέντρα παραγωγικών καιεπιτυχημένων επενδύσεων.
Ωςπρος το θέμα της Ασφαλείας, νομίζω ακράδαντα ότι η επίλυση του ζητήματοςεμπίπτει στην ίδια απάντηση που δίδεται και στην κλασσική πολιτική θεωρία: ότανμια κυβέρνηση ή ένα κράτος παραβιάζει το Κοινωνικό Συμβόλαιο, τότε ο λαόςαποκτά το δικαίωμα να ανατρέψει την κυβέρνηση και το κράτος. Όπως έγραφε στομεταίχμιο του 18ου-19ου αιώνος ο Κωνσταντίνος Κούμας: «Είναιαδύνατον να υποταχθή λαόςχωρίς να θέλη. Όστις εμπορεί ν’ αποθάνη δεν εμπορεί να βιασθή».
Προκύπτει,άρα, ότι το Κράτος Ευημερίας και Ασφάλειας μείωσε τελικά την προθυμία τωνανθρώπων να εργάζονται –να εργάζονται ουσιαστικά, με πρόγραμμα, σχέδιοκαι ιδανικά (η φιλοσοφία, οι εταιρείες ή όμιλοι, τα ενημερωτικάδελτία, οι αυξήσεις κεφαλαίων, οι εισαγωγές, οι διαπραγματεύσεις και οι διπλωματικέςεργασίες δεν είναι καινούργιες, είναι επαγγέλματα που ισχύουν από τα μοντέλατων αρχαίων εποχών ως και σήμερα). Ανέκαθενη επιθυμία και οιπροσωπικές επιδιώξεις του ατόμου για ελπίδα ζωής εντός και υπέρ μιας συλλογικήςκοινότητας με την οποία να συμφωνεί ελευθέρως –και ενάντια στην οικογένεια,στην ομάδα και στο κράτος– ήταν αυτές που διαμόρφωναν την ατομική του θέληση γιαανάδειξη βάσει του αυτοσεβασμού και της αυτοπεποίθησης.
Ηεργασία –αυτή είναι που ελκύει τελικά το εισόδημα, τον πλούτο και τα χρήματα.
Είναιεμφανές ότι η μείωση της βούλησης για πραγματική, ποιοτική και σκληρή εργασίαστην σύγχρονη εποχή οφείλεται στο ότι τα κρατικά μοντέλα δεν ακολούθησαν τιςθεμελιώδες αρχές, τα «fundamentals», τηςοικονομικής τέχνης που τις βοήθησαν να στερεωθούν στην συνείδηση της Ευρώπης. Οιρίζες της ανάπτυξηςτης οικονομίας και της τέχνης της Σουηδίας ως ώριμης και αναπτυγμένηςχώρας βρίσκονται στην πραγματικότητα στον 18ο αιώνα και στον συνδυασμόΚλασσικισμού-Γοτθικισμού-Ζωγραφικής και φύσης. Για να αναγεννηθούν,άρα, απαιτείται να ενσωματώσουν όλες τις εμπειρίες της Αρχαιότητος –ειδικά τωνμοντέλων της Ιταλικής Αναγέννησης, της Ελληνικής γλώσσας και των Σκανδιναβικώνσχημάτων– και να οδηγηθούν προς μιαν νέα μορφοποίηση ώστε να αναβιώσουν. Άλλωστε,ζωγράφοι και αρχιτέκτονες έχουν δημιουργήσει αυτά τα μοντέλα.
Στηνκατεύθυνση αυτή συντελεί και το κυρίαρχο γεγονός ότι η Ιστορία αναδεικνύει καιπροβάλλει την Σουηδία ως πρότυπο μοντέλο –έτοιμο εδώ και 80 χρόνια και με πληθυσμό 3 γενιώνΣουηδών– πρόσφορο για υψηλά επίπεδα βίου και ποιότητας ζωής. Τομοντέλο κοινωνικής πρόνοιας, ασφάλειας και προστασίας της κατ’ οίκον ευημερίαςτης Σουηδίας βασίζεται στην φύση και παραμένει άθικτο, ανέγγιχτο και παρθένο.
Ίσωςτο μυστικό να βρίσκεται, τελικά, στο ότι η μεγάλη δύναμη των κομμάτων του κομμουνισμού, του αναρχισμούκαι του συνδικαλισμού εντάχθηκε και διατηρείταιζωντανή εντός των γραμμών του Συντηρητικού Κόμματος Σουηδίας –και όχι τουΣοσιαλδημοκρατικού. Αναδεικνύεται, άρα, σε σημαντική η εμφάνιση μιας μορφής νέας Κόμματοςστην Σουηδία και στην Ευρώπη για τηνεργασία αυτή (του Εργατικού Κόμματος Ένωσης, λόγου χάρη, ή τωνΕργατικών Νέων Ευρώπης). Δεν μπορούμε να κρύψουμε ότι η μελέτη μας για τα Ιταλογενή Σκανδιναβικά μοντέλα θαπρέπει να βρει έκφραση στην Ελληνική γλώσσα, δεδομένου ότι βασίζεται σεστοιχεία από την Τράπεζα Πληροφοριών του Συμβουλίου Αντίστασης τουΟ.Η.Ε. αντλημένα από την Σουηδία και την ΜεγάληΒρεττανία. Ίσως να πρέπει να δημιουργηθεί για τον ειδικό αυτό σκοπό –και ναδημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και όλες οι σχετικές υπηρεσίες– και μιαολόκληρη νέα χώρα, όπως το Ελληνικό Ηνωμένο Βασίλειο ή ηΒρεττανική Ελλάδα.
Σεαυτήν την περίπτωση, η επιστροφή των γλυπτών μοντέλων του Παρθενώνος στην Αθήναείναι σίγουρη εσσαεί, κατοχυρωμένη και τεκμηριωμένη με παραστατικά,παραστάσεις, εικονικά τιμολόγια ή καρτέλ επιχειρήσεων λογιστικών βιβλίων και αποδείξεις.Εξάλλου, στους πίνακες με την ανάγνωση των στατιστικών δεδομένων καιστοιχείων η έκφραση των φιγούρων είναι απόλυτα ευκρινήςκαι εκδηλώνεται σε εκατομμύρια Σουηδέζικων Kronor. Άλλωστε, υπάρχει το δεδικασμένο του δημοψηφίσματος που έγινε στηνΣουηδία του 1951 για τα δικαιώματα σύνταξης του εργαζομένου.
Ειδάλλως,εάν δεν υλοποιηθεί αυτή, υπάρχει ανοιχτή η δυνατότητα να λάβει σχήμα η πολιτικήπερί απόδοσης του μισθού του εργαζομένου και –σε έσχατη ανάλυση–υπάρχει ηδυνατότητα ανεξαρτητοποίησης του Κοινοβουλίου της Σουηδίας «Skåne/Riksdag» που μπορεί να έχει στήσεικανείς ώστε να αποκτήσει φωνή και συγκεκριμένη εικόνα–μετά από εκλογές– με βάση το παράδειγμα της Νορβηγίας το1905. Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να αξιοποιηθούν από τις πηγές και οιμορφές και τα κοιτάσματα των κομμάτων τωνΧριστιανοδημοκρατών και των Πρασίνων στo «Ξανθό Γένος» των Σκανδιναβικώνχωρών.
Ανγίνει μια τέτοια απόσχιση, έχει προταθεί το μοντέλο στήριξης της «Χώρας των Θεών» να έχει πρωτεύουσατην Αγία Πετρούπολη στην κορυφή του ορθογωνίου τριγώνουκαι ως 2 άκρα της την Στοκχόλμη και την Βαλτική Νήσο του Θεού «Gotland».
Γνωρίζουμεότι το χάσμα που μένει στην εργασία μας ως προς το ζητούμενο της πτώσης του ΣουηδικούΜοντέλου κενό και ακάλυπτο είναι αβυσσαλέο και δεν μπορεί προς τοπαρόν να καλυφθεί. Είναι μια ερευνητική εργασία αυτή[4] που μπορεί να θεωρηθεί «Research and Development» (R & D) και πρόκειται, εξάλλου, για θέμαπροσφοράς-ζήτησης και προβολής νέων ιδεών. Ακόμα και από τηνκαθαρά οικονομική όψη της διάσωσης και ανάδυσης στην επιφάνεια τουπλοίου διακυβέρνησης του Κράτους-Μοντέλου της Σουηδίας μέσω τουχρηματιστηρίου της Ευρώπης ως ώριμης και αναπτυγμένης από το βάθος τηςαγοράς με άξονα την χρήση της ιδιόκτητης προσωπικής περιουσίας, τουςμηχανισμούς συλλογικής διαπραγμάτευσης και την συλλογή αγαθών εκ των πηγών.
Οιθεσμοί, τα όργανα και τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης της Ε.Ε. αλλά και ταΜοντέλα Μεταβλητής Γεωμετρίας και Ευέλικτης Ολοκλήρωσης στην Ε.Ε., στην τηλεόραση καιστην λειτουργία των χρηματιστηρίων προμηθεύουν το κλειδί για τον συνδυασμό τωνΙταλογενών Σκανδιναβικών Μοντέλων οικονομίας και τέχνης με την Αναγέννηση τωνΘεών της Σουηδίας στην Ελλάδα. Πρόκειται καθαρά και ξάστερα για θέμαπραγματικής, μη κρατικής, κοινωνικής προστασίας τους. Ο απαράβατος όρος, όμως–συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ– είναι να ακολουθηθεί το μοντέλο Μ.Ι.Σ. του Ε.ΝΟ.Σ.
Θαμετανιώνουμε, όμως, αιώνια και για πάντοτε, εσσαεί, δυστυχώς καιαμεταστρεπτί διότι στην εξέτασή μας δεν είχαμε τον χρόνο να συμπεριλάβουμε τηνανάλυση των εκθέσεων που προκύπτουν από την εκτεταμένη μελέτη των μοντέλων τηςΙσπανίας, των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης και ειδικά της Πολωνίας, της χώρας τωνΜαγυάρων αλλά και της Τσεχίας. Θα πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτά στοπαρελθόν για μιαν ειδική μελέτη με βάση δεδομένων τιςεγγραφές στα αρχεία και στα σπαράγματα των θησαυρών των Μουσείων ώστε ναπαρουσιαστούν συνολικά με την κατάλληλη συνοδεία που απαιτούν: κλασσικής μουσικής,νοήματος, σχήματος, φωνής και μορφής.
[1] Σημαντική επιρροήάσκησε στην κατεύθυνση αυτή το βιβλίο-σύμβολο του Ταιηλορισμού «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ».
[2] Το 2004 ο ΣουηδικόςΠροϋπολογισμός έδινε το 16% σε επιδόματα υγείας των αρρώστων, δηλαδή το 80%ενός κανονικού μισθού. Η Σουηδική Ένωση Τοπικών Αρχών και Περιφερειών αναφέρειότι σήμερα οι γιατροί της Σουηδίας βλέπουν καθημερινά 4 αρρώστους τηνημέρα ενώ το 1975 έβλεπαν9 αρρώστους την ημέρα. Οι αναλογίες αυτές –το ήμισυ του κανονικού μεγέθους– είναι οι μικρότερες απόόλες τις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. Όμως, το 10% του παραγωγικού προς εργασία πληθυσμούτης Σουηδίας έχει συνταξιοδοτηθεί ήδη για λόγους υγείας, αναπηρίας ή και ανικανότητας. Και το 23% τωνεργαζομένων είναι πλήρως εξαρτημένοι από τακυβερνητικά επιδόματα. Αναμένονται με ενδιαφέρον τα συγκριτικά στοιχεία των Ελληνικών αρχών(πόσο μάλλον που οι πληθυσμοί των 2 χωρών συμφωνούν απολύτως).
[3] Βλ. το έργο του LennartErixon με τίτλο «Η ΧρυσήΕποχή του Σουηδικού Μοντέλου» σε συνδυασμόμε την μελέτη της Susan Estabrook Kennedy «Η Τραπεζική Κρίση του 1933».
[4] Βλ. για περισσότεραοικονομικά στοιχεία την μελέτη των Dominique Anxoκαι Harald Niklasson του Πανεπιστημίου του Växjöμε θέμα «ΤΟ ΣΟΥΗΔΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΕ ΕΠΟΧΕΣΤΟΥΡΜΠΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ: ΠΤΩΣΗ Ή ΑΝΑΓΈΝΝΗΣΗ;» που εκδόθηκε από την ΔιεθνήΕπιθεώρηση Εργασίας 145, Νο. 4 (2006).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου