«ΣΥΓΧΩΡΕΣΗ ΚΡΙΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΣ»
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Κριτική για τα βιβλία «Αδελφοί Καραμαζώφ» και «Έγκλημα και Τιμωρία» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι
“OBSERVER” 7 Οκτωβρίου 1945
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος Copyright © Christos p. Papachristopoulos
Οι μεταφράσεις της Constance Garnett, που τώρα επανεκδίδονται, υπήρξαν οι πρώτες ολοκληρωμένες μεταφράσεις του Ντοστογιέφσκι που έγιναν απευθείας από τα ρωσσικά στα αγγλικά και πρωτοεμφανίστηκαν στα χρόνια που προηγήθηκαν αμέσως πριν τον τελευταίο πόλεμο.
Εκείνη την περίοδο θα πρέπει να ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία να διαβάζει κανείς Ντοστογιέφσκι. Θα πρέπει να έδωσε σε πολλούς αναγνώστες το αίσθημα που μια προηγούμενη γενιά αποκόμισε από τον Φλώμπερ και που μια επερχόμενη γενιά επρόκειτο να αποκομίσει από τον Τζόϋς: το συναίσθημα ότι εδώ υπήρχε ένας διανοητικός τόπος που ο καθένας πάντα ήξερε ότι υπήρχε αλλά ποτέ δεν είχε σκεφτεί πως ο εντοπισμός του κρυβόταν στον χώρο της φαντασίας.
Περισσότερο από κάθε άλλον συγγραφέα σχεδόν, ο Ντοστογιέφσκι είναι ικανός να προσδώσει στον αναγνώστη του την αίσθηση: «Γνωρίζει τις μύχιες σκέψεις μου, γράφει για εμένα».
Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς ο,τιδήποτε στην αγγλική λογοτεχνία που να μπορεί να συγκριθεί, για παράδειγμα, με την σκηνή κοντά στην αρχή του «Εγκλήματος και Τιμωρίας» στην οποία ο μεθυσμένος αξιωματούχος Μαρμελάντοφ περιγράφει πώς η κόρη του Σόνυα εξαναγκάστηκε να βγει στους δρόμους για να υποστηρίξει την υπόλοιπη λιμοκτονούσα οικογένεια.
Στα μάτια ενός Άγγλου αναγνώστη, ο Ντοστογιέφσκι κέρδισε κάτι χάρη στην προέλευσή του από το εξωτερικό –η παρατήρηση του Μαρμελάντοφ ότι μέθυσε με σκοπό να μετανοήσει αργότερα ήταν, όπως έλεγε ο κόσμος, «πολύ ρώσσικη»– αλλά η βασική του ποιότητα ήταν η τεράστια ικανότητά του να συγχωρεί τα κρίματα.
Ένιωθε συμπάθεια για όλους τους πρωταγωνιστικούς του χαρακτήρες, ακόμη και για τους πιο αξιοσέβαστους. Η αποδόμηση της αντίθεσης καλού ήρωα-κακού αγροίκου, συνδυαζόμενη με έναν αυστηρό ηθικό κώδικα, υπήρξε κάτι το καινούργιο και δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι για λίγο διάστημα εμφανίστηκε, εκτός από μεγάλος μυθιστοριογράφος, και ως μεγάλος στοχαστής.
Σήμερα, ειδικά όταν κανείς έχει μόλις διέλθει τις 800 σελίδες των «Αδελφών Καραμαζώφ», μπορεί να εντοπίσει λάθη που ήταν λιγότερο προφανή πριν 30 χρόνια.
Η εντύπωση που αποκομίζει συχνά κάποιος από τον Ντοστογιέφσκι είναι αυτή που έχει όταν κοιτάζει μια σειρά από εικόνες που μοιάζουν να είναι απίστευτα ζωντανές, με την διαφορά ότι έχουν όλες ένα χρώμα.
Κατά κάποιον τρόπο, όλοι οι ήρωές του αντιπροσωπεύουν το ίδιο είδος ανθρώπου: δεν υπάρχουν εξαιρετικά άτομα ή, ίσως, θα ήταν πιο αληθινό να πούμε ότι δεν υπάρχουν συνηθισμένα άτομα.
Ιερείς, χωριάτες, εγκληματίες, αστυνομικοί, πόρνες, επιχειρηματίες, μοδάτες γυναίκες του συρμού, στρατιώτες: όλοι μοιάζουν να συνωθούνται και να συναποτελούν εύκολα τον ίδιο κόσμο. Πάνω απ’ όλα, ο καθένας λέει στον κάθε άλλο για την ψυχική του κατάσταση.
Αξίζει να συγκρίνουμε τις στιχομυθίες που λαμβάνουν χώρα στο «Έγκλημα και Τιμωρία» μεταξύ του Ρασκόλνικωφ και του αστυνομικού διοικητή Πορφυρίου Πέτροβιτς με το είδος των στιχομυθιών που θα γίνονταν στην πραγματικότητα στην Αγγλία, μεταξύ ενός νευρικού φοιτητή πανεπιστημίου και ενός αστυνομικού επιθεωρητή.
Ένα τεράστιο εμπόδιο που κάθε συγγραφέας πρέπει να αντιμετωπίσει –το πρόβλημα της σύνθεσης στην ίδια εικόνα του ανθρώπου της σκέψεως και του ανθρώπου της δράσεως– έχει απλώς παραβλεφθεί.
Εκτός από το περίφημο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ», οι «Αδελφοί Καραμαζώφ» είναι ένα βιβλίο βαρύ. Το θέμα του δεν φαίνεται να δικαιολογεί τον αχανή του όγκο, το 1/3 περίπου του οποίου αποτελείται από εισαγωγικό υλικό και τα συμβάντα σε αυτό μας κάνουν εύκολα να πιστέψουμε ότι ο Ντοστογιέφσκι από συνήθεια έγραφε σε μια γωνιά στο τραπέζι της γωνίας και δεν διόρθωνε τίποτα.
Το «Έγκλημα και Τιμωρία» είναι, οπωσδήποτε, μια άλλη υπόθεση. Αποτελεί μιαν απεικόνιση της εξαιρετικής ψυχολογικής ματιάς αυτού του βιβλίου το γεγονός ότι εκλαμβάνει κανείς τις πράξεις του Ρασκόλνικωφ ως εντελώς δεδομένες, αν και πριν διαπραχθεί ο φόνος δεν αποδεικνύεται κανένα επαρκές κίνητρο για αυτό.
Μοιάζει αρκετά πιστευτό το ότι ένας ευφυής και ευαίσθητος νέος θα διέπραττε ξαφνικά ένα απεχθές και σχεδόν άσκοπο έγκλημα: και η αιτία για αυτό πρέπει να είναι πως ο Ντοστογιέφσκι ήξερε ακριβώς πώς νιώθει κανείς όταν είναι δολοφόνος.
Ένα πιο συνειδητό κομμάτι καλλιτεχνικής δημιουργίας και αριστοτεχνικότητας που σχηματίζει έναν θαυμάσιο φύλακα στο βιβλίο είναι το άλογο όνειρο του ετοιμοθάνατου που πεθαίνει και με το οποίο προοιωνίζεται το έγκλημα του Ρασκόλνικωφ.
Οι εκδόσεις Heineman σκοπεύουν να επανεκδώσουν όλη την σειρά των μεταφράσεων της Constance Garnett και στην τιμή των 8,6 πεννών ο τόμος αποτελούν μιαν καλή τιμή.
Ένας τόμος που αξίζει να αναζητηθεί –πρόκειται για ένα από τα λιγότερο γνωστά βιβλία του Ντοστογιέφκσι και δεν υπήρξε εύκολο να αποκτηθεί τα πρόσφατα χρόνια– είναι οι «Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων»∙ αυτό περιγράφει, κάτω από την αμυδρή μεταμφίεση της φαντασίας, τις προσωπικές εμπειρίες του Ντοστογιέφσκι ως φυλακισμένου στην Σιβηρία και περιέχει την αλησμόνητη μικρή ιστορία «Ο Σύζυγος της Ακούλκα».
Άρθρο του Τζωρτζ Όργουελ
Κριτική για τα βιβλία «Αδελφοί Καραμαζώφ» και «Έγκλημα και Τιμωρία» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι
“OBSERVER” 7 Οκτωβρίου 1945
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος Copyright © Christos p. Papachristopoulos
Οι μεταφράσεις της Constance Garnett, που τώρα επανεκδίδονται, υπήρξαν οι πρώτες ολοκληρωμένες μεταφράσεις του Ντοστογιέφσκι που έγιναν απευθείας από τα ρωσσικά στα αγγλικά και πρωτοεμφανίστηκαν στα χρόνια που προηγήθηκαν αμέσως πριν τον τελευταίο πόλεμο.
Εκείνη την περίοδο θα πρέπει να ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία να διαβάζει κανείς Ντοστογιέφσκι. Θα πρέπει να έδωσε σε πολλούς αναγνώστες το αίσθημα που μια προηγούμενη γενιά αποκόμισε από τον Φλώμπερ και που μια επερχόμενη γενιά επρόκειτο να αποκομίσει από τον Τζόϋς: το συναίσθημα ότι εδώ υπήρχε ένας διανοητικός τόπος που ο καθένας πάντα ήξερε ότι υπήρχε αλλά ποτέ δεν είχε σκεφτεί πως ο εντοπισμός του κρυβόταν στον χώρο της φαντασίας.
Περισσότερο από κάθε άλλον συγγραφέα σχεδόν, ο Ντοστογιέφσκι είναι ικανός να προσδώσει στον αναγνώστη του την αίσθηση: «Γνωρίζει τις μύχιες σκέψεις μου, γράφει για εμένα».
Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς ο,τιδήποτε στην αγγλική λογοτεχνία που να μπορεί να συγκριθεί, για παράδειγμα, με την σκηνή κοντά στην αρχή του «Εγκλήματος και Τιμωρίας» στην οποία ο μεθυσμένος αξιωματούχος Μαρμελάντοφ περιγράφει πώς η κόρη του Σόνυα εξαναγκάστηκε να βγει στους δρόμους για να υποστηρίξει την υπόλοιπη λιμοκτονούσα οικογένεια.
Στα μάτια ενός Άγγλου αναγνώστη, ο Ντοστογιέφσκι κέρδισε κάτι χάρη στην προέλευσή του από το εξωτερικό –η παρατήρηση του Μαρμελάντοφ ότι μέθυσε με σκοπό να μετανοήσει αργότερα ήταν, όπως έλεγε ο κόσμος, «πολύ ρώσσικη»– αλλά η βασική του ποιότητα ήταν η τεράστια ικανότητά του να συγχωρεί τα κρίματα.
Ένιωθε συμπάθεια για όλους τους πρωταγωνιστικούς του χαρακτήρες, ακόμη και για τους πιο αξιοσέβαστους. Η αποδόμηση της αντίθεσης καλού ήρωα-κακού αγροίκου, συνδυαζόμενη με έναν αυστηρό ηθικό κώδικα, υπήρξε κάτι το καινούργιο και δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι για λίγο διάστημα εμφανίστηκε, εκτός από μεγάλος μυθιστοριογράφος, και ως μεγάλος στοχαστής.
Σήμερα, ειδικά όταν κανείς έχει μόλις διέλθει τις 800 σελίδες των «Αδελφών Καραμαζώφ», μπορεί να εντοπίσει λάθη που ήταν λιγότερο προφανή πριν 30 χρόνια.
Η εντύπωση που αποκομίζει συχνά κάποιος από τον Ντοστογιέφσκι είναι αυτή που έχει όταν κοιτάζει μια σειρά από εικόνες που μοιάζουν να είναι απίστευτα ζωντανές, με την διαφορά ότι έχουν όλες ένα χρώμα.
Κατά κάποιον τρόπο, όλοι οι ήρωές του αντιπροσωπεύουν το ίδιο είδος ανθρώπου: δεν υπάρχουν εξαιρετικά άτομα ή, ίσως, θα ήταν πιο αληθινό να πούμε ότι δεν υπάρχουν συνηθισμένα άτομα.
Ιερείς, χωριάτες, εγκληματίες, αστυνομικοί, πόρνες, επιχειρηματίες, μοδάτες γυναίκες του συρμού, στρατιώτες: όλοι μοιάζουν να συνωθούνται και να συναποτελούν εύκολα τον ίδιο κόσμο. Πάνω απ’ όλα, ο καθένας λέει στον κάθε άλλο για την ψυχική του κατάσταση.
Αξίζει να συγκρίνουμε τις στιχομυθίες που λαμβάνουν χώρα στο «Έγκλημα και Τιμωρία» μεταξύ του Ρασκόλνικωφ και του αστυνομικού διοικητή Πορφυρίου Πέτροβιτς με το είδος των στιχομυθιών που θα γίνονταν στην πραγματικότητα στην Αγγλία, μεταξύ ενός νευρικού φοιτητή πανεπιστημίου και ενός αστυνομικού επιθεωρητή.
Ένα τεράστιο εμπόδιο που κάθε συγγραφέας πρέπει να αντιμετωπίσει –το πρόβλημα της σύνθεσης στην ίδια εικόνα του ανθρώπου της σκέψεως και του ανθρώπου της δράσεως– έχει απλώς παραβλεφθεί.
Εκτός από το περίφημο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ», οι «Αδελφοί Καραμαζώφ» είναι ένα βιβλίο βαρύ. Το θέμα του δεν φαίνεται να δικαιολογεί τον αχανή του όγκο, το 1/3 περίπου του οποίου αποτελείται από εισαγωγικό υλικό και τα συμβάντα σε αυτό μας κάνουν εύκολα να πιστέψουμε ότι ο Ντοστογιέφσκι από συνήθεια έγραφε σε μια γωνιά στο τραπέζι της γωνίας και δεν διόρθωνε τίποτα.
Το «Έγκλημα και Τιμωρία» είναι, οπωσδήποτε, μια άλλη υπόθεση. Αποτελεί μιαν απεικόνιση της εξαιρετικής ψυχολογικής ματιάς αυτού του βιβλίου το γεγονός ότι εκλαμβάνει κανείς τις πράξεις του Ρασκόλνικωφ ως εντελώς δεδομένες, αν και πριν διαπραχθεί ο φόνος δεν αποδεικνύεται κανένα επαρκές κίνητρο για αυτό.
Μοιάζει αρκετά πιστευτό το ότι ένας ευφυής και ευαίσθητος νέος θα διέπραττε ξαφνικά ένα απεχθές και σχεδόν άσκοπο έγκλημα: και η αιτία για αυτό πρέπει να είναι πως ο Ντοστογιέφσκι ήξερε ακριβώς πώς νιώθει κανείς όταν είναι δολοφόνος.
Ένα πιο συνειδητό κομμάτι καλλιτεχνικής δημιουργίας και αριστοτεχνικότητας που σχηματίζει έναν θαυμάσιο φύλακα στο βιβλίο είναι το άλογο όνειρο του ετοιμοθάνατου που πεθαίνει και με το οποίο προοιωνίζεται το έγκλημα του Ρασκόλνικωφ.
Οι εκδόσεις Heineman σκοπεύουν να επανεκδώσουν όλη την σειρά των μεταφράσεων της Constance Garnett και στην τιμή των 8,6 πεννών ο τόμος αποτελούν μιαν καλή τιμή.
Ένας τόμος που αξίζει να αναζητηθεί –πρόκειται για ένα από τα λιγότερο γνωστά βιβλία του Ντοστογιέφκσι και δεν υπήρξε εύκολο να αποκτηθεί τα πρόσφατα χρόνια– είναι οι «Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων»∙ αυτό περιγράφει, κάτω από την αμυδρή μεταμφίεση της φαντασίας, τις προσωπικές εμπειρίες του Ντοστογιέφσκι ως φυλακισμένου στην Σιβηρία και περιέχει την αλησμόνητη μικρή ιστορία «Ο Σύζυγος της Ακούλκα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου