Μετάφραση της εισαγωγής, του άρθρου και της σημείωσης: Χρήστος Π.Παπαχριστόπουλος Copyright© Christos P. Papachristopoulos
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Albert Camus 20/11/1948
"Το έργο ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ κατά την διάρκεια της δημιουργίας του στο Παρίσι απέκτησε δίχως προσπάθεια την ομοφωνία της κριτικής. Ασφαλώς, υπάρχουν ελάχιστες πλευρές που επωφελήθηκαν από έναν τέτοιο λίβελλο κατά του ολοκληρωτισμού.
Για την εξέλιξη αυτή πρέπει όσο το δυνατόν να μετανιώνουμε καθώς ποτέ δεν έπαψα να θεωρώ πως το έργο αυτό (με όλες του τις ατέλειες) είναι εκείνο από τα γραπτά μου που μου μοιάζει περισσότερο.
Ο αναγνώστης θα είναι εντελώς ελεύθερος να κρίνει, εξάλλου, ότι αυτή η εικόνα -αν και πιστή- δεν του είναι συμπαθής.
Αλλά για να προσδώσω περισσότερη ισχύ και ανεξαρτησία σε αυτή την κρίση, πρέπει κατ' αρχάς να θέσω υπό αμφισβήτηση ορισμένες προκαταλήψεις.
Είναι, επομένως, προτιμότερο να γνωρίζουμε:
1. ότι το θεατρικό ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ δεν αποτελεί επ' ουδενί μια διασκευή του μυθιστορήματός μου Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ. Αναμφισβήτητα, απέδωσα σε έναν από τους χαρακτήρες μου αυτό το σύμβολο αναφοράς... μα, εφόσον πρόκειται για έναν δικτάτορα, αυτή η μετονομασία είναι σωστή.
2. ότι το θεατρικό ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ δεν είναι ένα παραδοσιακό έργο που προέκυψε με σχεδιασμό. Θα μπορούσε κανείς να το φέρει πιο κοντά σε ό,τι κάποιος απόκάλεσε την περίοδο του Μεσαίωνα ως "ηθικοπλασίες χρηστοήθειας" και στην Ισπανία ως "όχημα μυστηριακής τελετουργίας", ένα είδος αλληγορικών θεαμάτων που έθεσαν επί σκηνής θέματα εκ των προτέρων γνωστά σε όλους τους μάρτυρες..
Επικέντρωσα το θέατρο του θεάματος γύρω από ό,τι μου φαίνεται πως είναι η μόνη ζωντανή θρησκεία στον αιώνα των τυράννων και των δούλων, θέλω να πω: στην ελευθερία.
Είναι, επομένως, εντελώς ανώφελο να καταδείξω πως οι πρωταγωνιστικοί μου χαρακτήρες αποτελούν συστήματα συμβολισμού. Δηλώνω ένοχος.
Ο παραδεδεγμένος σκοπός μου ήταν να σχίσω διάπλατα και να διαρρήξω το θέατρο με τις θεωρητικές εικασίες και να κάνω να αντηχήσουν μέσα από τους ψιθύρους των παρασκηνίων οι στεντόρειες κραυγές που απλευθερώνονται από το πλήθος των ανθρώπων.
Αυτή η άποψη μόνο: παραμένω πεπεισμένος ότι για την προσπάθειά μου αξίζει να ενδιαφερθεί κανείς για αυτήν. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσω ότι αυτή η πλευρά της ελευθερίας γίνεται δυσμενώς αποδεκτή από τις δικτατορίες τόσο της Δεξιας όσο και από τις δικτατορίες της Αριστεράς.
Ανεβασμένο δίχως διακοπή στην Γερμανία εδώ και χρόνια, το έργο δεν παίχθηκε ούτε στην Ισπανία ούτε πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα.
Θα υπήρχαν ακόμη πολλά να πω για τις κρυφές ή ευκρινείς προθέσεις αυτού του σημείου... αλλά απλώς και μόνο θέλω να διαφωτίσω την κρίση των αναγνωστών μου, όχι να παροτρύνω την διεύθυνση προς την οποία θα κλίνει.
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Albert Camus 20/11/1948
Το 1941 ο Ζαν-Λουϊ Μπαρώ είχε την ιδέα να ανεβάσουμε μια παράσταση για τον μύθο της Πανούκλας, κάτι που είχε δοκιμάσει επίσης ο Αντονίν Αρτώ.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, του φάνηκε περισσότερο εύκολο να διασκευάσει με το ίδιο αποτέλεσμα το σπουδαίο βιβλίο του Δανιήλ Νταφόε "Εφημερίδα-Ημερολόγιο του έτους της πανούκλας". Δημιούργησε, άρα, τον σκελετό, τον καμβά της σκηνοθεσίας.
Εγώ είχα άλλες σκέψεις και, πιο συγκεκριμένα, μου φαινόταν προτιμότερο να ξεχάσω τον Ντανιέλ Νταφόε και να επιστρέψω στην πρωταρχική σύλληψη του Μπαρώ.
Επρόκειτο συνολικά για την φαντασία ενός μύθου που να μπορούσε να είναι κατανοητός από όλους τους θεατές του 1948.
Το έργο "ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ" είναι η απεικόνιση αυτής της προσπάθειας που είχα την αδυναμία να πιστεύω πως θα είχε αξία για όποιον ενδιαφερόταν.
Ωστόσο,
1. πρέπει να είναι σαφές ότι το θεατρικό "ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ" -ο,τιδήποτε κι αν λέγεται- δεν αποτελεί σε κανένα βαθμό μια διασκευή του μυθιστορήματός μου,
2. δεν πρόκειται για ένα δράμα παραδοσιακής διάρθρωσης αλλά για μια παράσταση της οποίας η ομολογημένη φιλοδοξία είναι να αναμείξει όλα τα είδη δραματικής έκφρασης, από τον λυρικό μονόλογο ως το συλλογικό θέατρο περνώντας μέσα από το παιχνίδι της σιωπής, τον απλό διάλογο, την φάρσα και τα χορικά μέλη.
3. Εάν είναι αλήθεια πως έγραψα ολόκληρο το κείμενο, απομένει να επανενωθεί το όνομα του Μπαρώ με το δικό μου με κάθε εντιμότητα. Αυτό δεν πρέπει να γίνει για λόγους που μου φαίνονται άξιοι σεβασμού αλλά επειδή οφείλω να πω ξεκάθαρα ότι είμαι υπόχρεος στον Ζαν-Λουϊ Μπαρώ.
«ΓΙΑΤΙ Η ΙΣΠΑΝΙΑ;»
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1948
Άρθρο-απάντηση του Αλμπέρ Καμύ στον Γκαμπριέλ Μαρσέλ για το έργο
«ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ»
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος Copyright© Christos P. Papachristopoulos
Θα δώσω εδώ απάντηση σε δύο μόνο περικοπές του άρθρου σας για το «L’ Etat de Siege» στα “Nouvelles Litteraires”. Δεν έχω, όμως, καμία πρόθεση να απαντήσω στην κριτική που εσείς ή άλλοι γράψατε για το θεατρικό μου έργο ως δράμα.
Όταν κανείς υποκύπτει στην δημοσίευση ενός βιβλίου ή στην παράσταση επί σκηνής ενός θεατρικού έργου, πρέπει να αποδέχεται την κριτική που προκαλείται. Ό,τι κι αν έχει κανείς να πει, πρέπει να παραμένει σιωπηλός.
Πήγατε, ωστόσο, πέρα από τα προνόμια του κριτικού όταν εκφράσατε έκπληξη επειδή ένα θεατρικό έργο για την ολοκληρωτική τυραννία θα μπορούσε να διαδραματίζεται στην Ισπανία ενώ εσείς θα κλίνατε περισσότερο να την φαντάζεστε στην Ανατολική Ευρώπη. Και όταν δηλώνετε ότι το σκηνικό δείχνει μιαν έλλειψη θάρρους και ορθότητας, πηγαίνετε ψάχνοντας για μια μονομαχία.
Προκειμένου να την εξασφαλίσετε στα σίγουρα, είστε αρκετά ευγενικός ώστε να θεωρείτε ότι δεν είμαι εγώ υπεύθυνος για την επιλογή της τοποθεσίας –αυτό μπορεί να ερμηνευθεί σαν να υποννοεί ότι όλα ήταν σφάλμα του Barrault, ο οποίος είναι ήδη τόσο επιβαρυμένος με κατηγορίες για εγκλήματα. Δυστυχώς, το έργο λαμβάνει χώρα στην Ισπανία διότι εγώ, μόνος, το επέλεξα ύστερα από πολλή σκέψη να διαδραματιστεί εκεί.
Συνεπώς, πρέπει να αναλάβω ο ίδιος τις κατηγορίες περί οππορτουνισμού και περί αδικίας. Και, υπό τις συνθήκες αυτές, δεν θα εκπλαγείτε που νιώθω υποχρεωμένος να σας απαντήσω.
Επιπλέον, είναι πιθανό πως δεν θα έπρεπε ούτε καν έναντι αυτών των κατηγοριών να υπεραμυνθώ του εαυτού μου (σε ποιόν, άλλωστε, μπορεί κανείς σήμερα να δικαιολογείται;) εάν δεν είχατε θίξει ένα ζήτημα τόσο σοβαρό όσο αυτό της Ισπανίας.
Διότι δεν υφίσταται, ασφαλώς, ουδείς λόγος για μένα να πω ότι δεν σκόπευα να κολακέψω κανέναν γράφοντας την «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας».
Ήθελα να επιτεθώ κατά μέτωπον σε ένα είδος πολιτικής κοινωνίας που δημιουργήθηκε ή εγκαθιδρύεται τώρα, με βάση ένα ολοκληρωτικό μοντέλο τόσο στην Δεξιά όσο και στην Αριστερά.
Κανείς που διαθέτει καλή πίστη δεν θα μπορούσε να μην αντιληφθεί ότι το θεατρικό μου έργο υπερασπίζεται το άτομο, την ευγένεια και την σάρκα υπό την πιο ευγενή της όψη –κοντολογίς, την ανθρώπινη αγάπη και τον γήϊνο έρωτα– ενάντια στις αφηρημένες έννοιες και στην τρομοκρατία του ολοκληρωτικού κράτους, είτε Ρωσικού είτε Γερμανικού είτε Ισπανικού.
Κάθε μέρα οι σοφοί και οι διδάκτορες των πανεπιστημίων συλλογίζονται επί της παρακμής της κοινωνίας μας και επιζητούν τις βασικές της αιτίες. Το πιθανότερο είναι ότι αυτές οι αιτίες είναι υπαρκτές. Για τους πιο απλούς ανάμεσά μας, όμως, το Κακό της εποχής μας μπορεί να καθοριστεί μέσω των συνεπειών του μάλλον παρά μέσω των αιτιών του.
Το Κακό ονομάζεται Κράτος, είναι το Κράτος, είτε ένα αστυνομικό κράτος είτε ένα γραφειοκρατικό κράτος.
Ο ταχύς πολλαπλασιασμός του Κράτους σε όλες τις χώρες υπό την κάλυψη των πιο διαφορετικών ιδεολογικών προσχημάτων, η αποκρουστική ασφάλεια που του παραχωρούν τα μηχανικά και ψυχολογικά μέσα καταπίεσης και καταστολής καθιστούν το Κράτος έναν κίνδυνο θανάσιμο για ό,τι καλύτερο υπάρχει στον καθένα μας.
Από την άποψη αυτή η σύγχρονη πολιτική κοινωνία, υπό οιανδήποτε μορφή και όποιο κι αν είναι το περιεχόμενό της, είναι απεχθής.
Ακριβώς αυτό είναι που είπα –και να γιατί η «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας» αντιπροσωπεύει μια ρήξη που δεν σκοπεύει να κάνει οικονομία σε τίποτε.
Εφόσον αυτό έχει ειπωθεί ευθέως, γιατί η Ισπανία;
Μπορώ να εξομολογηθώ ότι νιώθω κάπως ντροπή που απευθύνω την ερώτηση σε εσάς;
Γιατί η Γκουέρνικα, Γκαμπριέλ Μαρσέλ;
Γιατί να συμβεί αυτό το γεγονός το οποίο, για πρώτη φορά, μπροστά στο πρόσωπο ενός κόσμου που εξακολουθούσε να είναι βυθισμένος στην άνεσή του και στην φαύλη ηθική του, έδωσε στον Χίτλερ, στον Μουσολίνι και στον Φράνκο την ευκαιρία να επιδείξουν ακόμη και στα βρέφη το νόημα της ολοκληρωτικής τεχνικής;
Ναι, γιατί αυτό το γεγονός το οποίο εξάλλου μας αφορούσε;
Για πρώτη φορά οι άνθρωποι της εποχής μου ήλθαν πρόσωπο με πρόσωπο με την αδικία να θριαμβεύει στην ιστορία.
Την εποχή εκείνη, το αίμα της αθωότητας και της ελευθερίας χυνόταν κι έρρεε εν μέσω ενός ψιθύρου από Φαρισαίους, ενός μουρμουρητού και μιας φλυαρίας που –αλίμονο– συνεχίζεται ακόμα.
Γιατί η Ισπανία;
Διότι υπάρχουν κάποιοι από εμάς που δεν θα νίψουν ποτέ τας χείρας τους σε αυτό το αίμα.
Ο αντικομμουνισμός, όποιοι λόγοι κι αν υπάρχουν ίσως για να τον ενστερνιστεί κανείς (και γνωρίζω κάποιους καλούς λόγους), ποτέ δεν θα γίνει αποδεκτός ανάμεσά μας αν λησμονήσει την αδικία που διαιωνίζεται με την συνέργεια των κυβερνήσεών μας.
Έχω εκδηλώσει όσο πιο ζωηρά μπορούσα ό,τι σκεφτόμουν για τα ρωσικά γκουλάγκ. Δεν θα με κάνουν, όμως, να ξεχάσω το Νταχάου, το Μπούχενβαλντ και την ανείπωτη αγωνία εκατομμυρίων ανθρώπων ούτε την τρομερή καταπίεση που αποδεκάτισε την Ισπανική Δημοκρατία.
Ναι, παρά την θλίψη των πολιτικών μας ηγετών, όλα αυτά πρέπει να αποκηρυχθούν συλλήβδην σε μια και μόνο στιγμή ταυτόχρονα.
Και δεν μπορώ να συγχωρήσω αυτήν την τρομερή κι αποκρουστική πανούκλα της Δυτικής Ευρώπης διότι, σε μια μεγαλύτερη κλίμακα, εξασκεί την καταστροφική της μανία και γεμίζει ερείπια και την Ανατολική Ευρώπη σε ακόμα μεγαλύτερες εκτάσεις.
Γράφετε πως για τον καλά ενημερωμένο άνθρωπο η Ισπανία δεν αποτελεί τώρα την πηγή εκείνων των ειδήσεων που είναι αρκετά πιθανό να σκορπίσουν την απόγνωση στους ανθρώπους που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Δεν είστε καλά πληροφορημένος, Γκαμπριέλ Μαρσέλ.
Χθες μόλις, πέντε πολιτικοί αντίπαλοι καταδικάστηκαν εκεί σε θάνατο. Κάνατε, όμως, ό,τι μπορούσατε ώστε να παραπληροφορηθείτε επειδή καλλιεργήσατε την τέχνη της λήθης.
Λησμονήσατε ότι τα πρώτα όπλα του ολοκληρωτικού πολέμου πήραν το βάπτισμα του πυρός βουτηγμένα στο Ισπανικό αίμα. Λησμονήσατε ότι το 1936 ένας επαναστατημένος στρατηγός συνήγειρε –εν ονόματι του Χριστού– έναν στρατό Μαυριτανών, τους εξαπέλυσε κατά της νομίμως θεσμοθετημένης κυβέρνησης της Ισπανικής Δημοκρατίας, κατέκτησε την νίκη χάριν ενός άδικου σκοπού από σφαγές που ποτέ δεν μπορούν να πάρουν άφεση και έθεσε σε κίνηση μια φριχτή καταπίεση που διήρκεσε 10 έτη και ακόμα δεν έχει σταματήσει.
Ναι, αλήθεια, γιατί η Ισπανία;
Διότι εσείς, όπως τόσοι άλλοι, δεν έχετε μνήμη.
Και, επίσης, διότι μαζί με έναν μικρό αριθμό φίλων από την Γαλλία, ούτε εγώ είμαι συνήθως υπερήφανος για την χώρα μου.
Δεν γνωρίζω εάν παρέδωσε ποτέ η Γαλλία στην ρωσική κυβέρνηση τίποτε αντισταλινικούς που είχαν καταφύγει σε αυτήν. Αυτό, πιθανότατα θα συμβεί μιας και οι ηγέτες μας είναι έτοιμοι για όλα.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, ωστόσο, η πράξη έχει ήδη συντελεστεί.
Χάριν της πιο ατιμωτικής ρήτρας της εκεχειρίας, παραδώσαμε με εντολή του Χίτλερ στον Φράνκο πολλούς Ισπανούς δημοκράτες και, μεταξύ αυτών, τον σπουδαίο Luis Companys. Και ο Companys δολοφονήθηκε ενώ εξελισσόταν αυτό το τρομερό παζάρι συνδιαλλαγής (από το Βισύ, ασφαλώς, όχι από εμάς! Εμείς απλώς βάλαμε τον ποιητή Antonio Machadoτο 1938 σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης το οποίο άφησε μονάχα για να πεθάνει).
Την εποχή εκείνη, όμως, όταν το Γαλλικό κράτος έκανε συλλογή θυμάτων αγεληδόν υπέρ των ολοκληρωτικών δημίων, ποιός εκστόμισε μια διαμαρτυρία; Κανείς.
Αυτό, Γκαμπριέλ Μαρσέλ, συνέβη πιθανότατα διότι όσοι θα μπορούσαν να είχαν διαμαρτυρηθεί συμμερίζονταν την αίσθησή σας ότι όλα αυτά ήταν ένα πράγμα μικρό σε σύγκριση με όσα απεχθάνονταν στο ρωσικό σύστημα.
Έτσι, εν τέλει, τί τους ένοιαζε αν ένας ακόμη άνθρωπος πυροβολείτο από το εκτελεστικό απόσπασμα;
Το πρόσωπο ενός ανθρώπου που δολοφονείται από το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελεί μια πληγή άσχημη, βλέπετε –και, τελικά, ξεκινά η γάγγραινα.
Η γάγγραινα έχει εξαπλωθεί.
Πού βρίσκονται, λοιπόν, οι δολοφόνοι του Companys; Στην Μόσχα ή στην χώρα μας; Πρέπει να απαντήσουμε: στην χώρα μας.
Πρέπει να παραδεχθούμε ότι εμείς σκοτώσαμε τον Companys, ότι εμείς είμαστε οι υπεύθυνοι για ό,τι ακολούθησε.
Πρέπει να διακηρύξουμε ότι εμείς φέρουμε την ντροπή και ότι ο μοναδικός τρόπος που διαθέτουμε ώστε να επανορθώσουμε για αυτό θα είναι να διατηρήσουμε την μνήμη μιας Ισπανίας που ήταν ελεύθερη και την οποία προδώσαμε όσο καλύτερα μπορούσαμε, με τον δικό μας ανάξιο τρόπο.
Και είναι μεν αλήθεια ότι καμιά δύναμη δεν μπόρεσε να μην προδώσει την Ισπανία πλην της Γερμανίας και της Ιταλίας: και αυτές πυροβολούσαν τους Σπανιόλους σε ανοιχτή μάχη. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να αποτελεί παρηγοριά, η Ισπανία δε –με την ίδια της την σιωπή– συνεχίζει να απαιτεί από εμάς να εξαγνιστούμε.
Μέσα στα όρια των δυνατοτήτων μου, εγώ έπραξα όσα θα μπορούσα: και αυτό είναι που σας σκανδαλίζει και σας σοκάρει.
Αν είχα περισσότερο ταλέντο, οι επανορθώσεις θα ήταν ακόμη πιο μεγάλες. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να πω. Αν είχα συμβιβαστεί, όμως, αυτό θα ήταν δειλία και απάτη.
Δεν θα συνεχίσω επί του ζητήματος αυτού, ωστόσο, και θα καταπνίξω τα συναισθήματά μου λόγω σεβασμού προς εσάς.
Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι κανείς άνθρωπος που διαθέτει ευαισθησία δεν θα έπρεπε να είχε εκπλαγεί επειδή, όταν θέλησα να κάνω να μιλήσουν κατά του αίσχους και των φαντασμάτων της δικτατορίας οι άνθρωποι της σάρκας και της περηφάνειας, διάλεξα τον Ισπανικό λαό.
Στο κάτω-κάτω, δεν μπορούσαν να διαλέξω το διεθνές κοινό του “Reader’s Digest” ή τους αναγνώστες της “Samedi-Soir” και της “France-Dimanche”.
Αναμφίβολα, όμως, ανυπομονείτε να εξηγηθώ ως προς τον ρόλο που ανέθεσα να παίξει στην «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας» η Εκκλησία.
Στο σημείο αυτό θα είμαι σύντομος.
Εσείς θεωρείτε ότι ο ρόλος αυτός ήταν προσβλητικός ενώ στο μυθιστόρημά μου με τίτλο «Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ» δεν ήταν έτσι. Στο μυθιστόρημά μου, όμως, έπρεπε να αποδώσω δικαιοσύνη προς εκείνους εκ των φίλων μου Χριστιανών που τους γνώρισα κατά την διάρκεια της Κατοχής σε μια μάχη που ήταν δίκαιη.
Στο δραματικό θεατρικό μου έργο, από την άλλη πλευρά, έπρεπε να πω ποιος υπήρξε ο ρόλος της Ισπανικής Εκκλησίας: κι αν τον εμφάνισα προσβλητικό, το έκανα διότι στα μάτια του κόσμου ο ρόλος της Ισπανικής Εκκλησίας υπήρξε προσβλητικός.
Όσο δυσάρεστη κι αν είναι ίσως αυτή η αλήθεια για εσάς, μπορείτε να παρηγορηθείτε με την σκέψη ότι η σκηνή που σας ενοχλεί δεν διαρκεί παρά ένα λεπτό ενώ συνεχίζεται εδώ και 10 χρόνια αυτή η πράξη που εξακολουθεί να προσβάλει την συνείδηση της Ευρώπης.
Και θα είχε εμπλακεί και θα είχε κηλιδωθεί ολόκληρη η Εκκλησία από το απίστευτο σκάνδαλο των Ισπανών αρχιερέων που ευλογούσαν τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος εάν, κατά την διάρκεια των πρώτων εκείνων ημερών, δεν είχαν διαμαρτυρηθεί δύο μέγιστοι Χριστιανοί: ο Georges Bernanos ο οποίος έχει τώρα αποβιώσει και ο José Bergamín ο οποίος είναι τώρα εξόριστος από την χώρα του.
Ο Bernanos δεν θα έγραφε ό,τι γράφετε εσείς για το ζήτημα αυτό. Αυτός ήξερε ότι τα λόγια με τα οποία τελειώνει η πράξη αυτή –«Χριστιανοί της Ισπανίας, σας έχουν εγκαταλείψει»– δεν προσβάλλει την πίστη σας. Αυτός ήξερε ότι, εάν είχα πει κάτι άλλο ή είχα μείνει σιωπηλός, τότε θα είχα προσβάλει την αλήθεια.
Αν, λοιπόν, επρόκειτο να ξαναγράψω την «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας», και πάλι θα τοποθετούσα την δράση στην Ισπανία: αυτό είναι το συμπέρασμά μου… και θα ήταν εμφανές σε όλους –τώρα και στο μέλλον –ότι η ετυμηγορία που απαγγέλλεται σε αυτήν, χωρίς να περιλαμβάνει καμία επονείδιστη συνέργεια, υπερβαίνει την Ισπανία και εφαρμόζεται σε όλες τις ολοκληρωτικές κοινωνίες.
Αυτός είναι ο τρόπος, και μάλιστα ο μοναδικός τρόπος απολύτως, με τον οποίο μπορούμε να διατηρήσουμε το δικαίωμα διαμαρτυρίας ενάντια στο βασίλειο του τρόμου.
Να γιατί δεν μπορώ να ενστερνιστώ την γνώμη σας πως βρισκόμαστε σε πλήρη συμφωνία σε ζητήματα πολιτικής: διότι είσαστε πρόθυμος να μείνετε σιωπηλός για την μία τρομοκρατία προκειμένου να μπορείτε να καταπολεμήσετε καλύτερα μιαν άλλη τρομοκρατία.
Υπάρχουν κάποιοι από εμάς που δεν θέλουμε να μείνουμε σιωπηλοί για κανένα βασίλειο του τρόμου.
Είναι ολόκληρη η πολιτική μας κοινωνία που μας φέρνει ναυτία, εξ ου και δεν θα υπάρξει σωτηρία ώσπου όλοι εκείνοι που ακόμα έχουν αξία θα την έχουν αποκηρύξει απολύτως με σκοπό να βρουν (κάπου έξω από ανεπίλυτες αντιφάσεις) την οδό για μια ολοκληρωτική αναγέννηση.
Στο μεσοδιάστημα, πρέπει να αγωνιστούμε. Με την γνώση, όμως, ότι η ολοκληρωτική τυραννία δεν βασίζεται στις αρετές των ολοκληρωτικών. Βασίζεται στα λάθη των φιλελευθέρων.
Η παρατήρηση του Ταλλεϋράνδου είναι περιφρονητέα: διότι ένα λάθος δεν είναι χειρότερο από ένα έγκλημα. Το λάθος, όμως, δικαιολογεί τελικά το έγκλημα και του παρέχει άλλοθι. Το λάθος, τότε, οδηγεί τα θύματά του στην απόγνωση και να γιατί δεν πρέπει να συγχωρείται.
Αυτό ακριβώς είναι που δεν μπορώ να συγχωρέσω στην σύγχρονη πολιτική κοινωνία: αποτελεί έναν μηχανισμό για να οδηγεί τους ανθρώπους στην απόγνωση.
Θα σας φαίνεται, πιθανόν, ότι παθιάζομαι για ένα μικρό ζήτημα.
Επιτρέψτε μου, τότε, να μιλήσω –για πρώτη φορά– σε προσωπικό επίπεδο, με τρόπο αντάξιο του ονόματός μου.
Ο κόσμος όπου ζω με αηδιάζει αλλά αισθάνομαι αλληλέγγυος, ένα, με τους ανθρώπους που υποφέρουν σε αυτόν.
Υπάρχουν φιλοδοξίες οι οποίες δεν μου ανήκουν και δεν θα αισθανόμουν ευδαιμονία αν έπρεπε να προχωρήσω εμπρός βασιζόμενος στα φτωχικά, ποταπά προνόμια που παραχωρούνται προς εκείνους που προσαρμόζονται σε αυτόν τον κόσμο και τον διευθύνουν.
Μου φαίνεται, όμως, ότι υπάρχει μια άλλη φιλοδοξία που θα έπρεπε να ανήκει από κοινού σε όλους τους συγγραφείς: να αποτελούν μάρτυρες και να κραυγάζουν στεντόρεια, κάθε φορά που αυτό είναι εφικτό, στην έκταση που το ταλέντο μας το επιτρέπει, για λογαριασμό όλων εκείνων που είναι σκλαβωμένοι όπως κι εμείς.
Αυτή ακριβώς είναι η φιλοδοξία που θέσατε υπό αμφισβήτηση στο άρθρο σας και θα σας αρνηθώ με επιμονή το δικαίωμα να την αμφισβητείτε όσο η δολοφονία ενός ανθρώπου σας εξοργίζει μονάχα όταν αυτός ο άνθρωπος συμμερίζεται τις ιδέες σας.
Ερμηνευτικές Σημειώσεις Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
1. Η σύλληψη του έργου αυτού, με ευθεία αναφορά στην Ελλάδα, έγινε -μαζί με το σύνολο κειμένων "ΟΥΤΕ ΔΗΜΙΟΙ ΟΥΤΕ ΘΥΜΑΤΑ"- στις 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1948 από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., παρουσία του Αντρέ Μπρετόν και του Ζαν Πωλ Σαρτρ και συνδέεται ευθέως α) με την διπλωματική εργασία: "Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός που μετέφρασε ο Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος (ημερομηνία γενν. 19 ΝΟΕΜΒΡIΟΥ 1973) β) με το αδημοσίευτο στην Ελλάδα άρθρο του Αλμπέρ Καμύ με τίτλο ''ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΚΑΙ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ", 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1951 -βλ. και τα κείμενα ''ΠΡΟΟΙΜΙΟ'' και ''ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ'' με ημερομηνία 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1948- και γ) με το αδημοσίευτο στην Ελλάδα άρθρο του Αλμπέρ Καμύ με τίτλο "Για μια κοινότητα εξουσίας των Ευρωπαίων διανοουμένων έναντι του Ο.Η.Ε.", 10 Νοεμβρίου 1956.
2. Το 1948 είναι το έτος δημιουργίας του Ισραήλ, της σύγκλησης του Συνεδρίου της Ευρώπης στην Χάγη και της υπογραφής της Συνθήκης των Βρυξελλών, της θέσπισης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας με έδρα το Παρίσι καθώς και του ορισμού του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το 1948 Καμύ και Όργουελ ίδρυσαν το ''Επαναστατικό Κίνημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης", βλ. Todd Olivier, Albert Camus: A Life, pp. 37, 250, New York: Alfred A. Knopf, 1998; Carroll & Graf, 2000
3. Το 1951, οπότε εγράφη ''Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ" και ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ, είναι το έτος της Συνθήκης των Παρισίων που ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, τον πρώτο οικονομικό οργανισμό ομοσπονδιακού τύπου στην Ευρώπη.
4. Στις 4 Νοεμβρίου 1948, με άρθρο του στο περιοδικό «Les Nouvelles Litteraires»
ο συγγραφέας και φιλόσοφος Γκαμπριέλ Μαρσέλ είχε ασκήσει κριτική στον Καμύ
για το έργο, διότι δεν συμφωνούσε με την τοποθέτηση της δράσης στο Cadix της Ισπανίας αλλά θεωρούσε καλύτερο να εξελισσόταν στην Αλβανία, στην Δαλματία ή στα Καρπάθια. Έκανε, επίσης, αναφορές στην Ισπανίδα ηθοποιό Maria Casarès η οποία είχε διαφύγει στην Γαλλία μετά τον Εμφύλιο στην Ισπανία, όπου συμμετείχε με το ψευδώνυμο Vitolina ως εργαζόμενη σε νοσοκομείο. Ο Καμύ της είχε εμπιστευθεί τους ρόλους της Μάρθας στην «Παρεξήγηση» και της Βικτώριας στο έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας».
5. Ο Αλμπέρ Καμύ αναφέρει για το έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας»:
«Υπουργείο Αυτοκτονίας»
Τίτλος του έργου: «Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΙΣ ΣΤΟ CADIX».
Επιγραφή: «Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ» (Πασκάλ)
Καλοκαίρι 1948, Σημειωματάρια ΙΙ, ΙΙΙ
6. Η πόλη του Κάδιξ-Cadix, εκτός από τοποθεσία διεξαγωγής των περίφημων ισπανικών τελετών και του καρναβαλιού του CORPUS CHRISTI,, είναι η έδρα του OPUS DEI και της Ιεράς Εξέτασης καθώς και η βάση των ταξιδιών του Χριστόφορου Κολόμβου και του κατακτητή Κορτές για τον λόγο ότι είναι, στην πραγματικότητα, οι Ηράκλειες Στήλες: την πόλη, με το φοινικικό όνομα Γάδειρα, το αραβικό όνομα Γεζιράτ και, επίσης, γνωστή ως Γάδειρον ή Γαδίρ, ίδρυσε ο Ηρακλής μετά την νίκη του επί του Γηρυόνη. Αναφέρεται από τον Κριτία ως ''Εύμηλον'' και αντιπροσωπεύει, τέλος, τα Μήλα των Εσπερίδων της Χώρας των Μακάρων (Ατλαντίδα).
7. Ο Jean Grenier, παλαιός καθηγητής φιλοσοφίας του Καμύ, έλαβε από τον Καμύ το κείμενο του έργου, στις αρχές του 1949 και στις 19 Φεβρουαρίου 1949, του απάντησε με γραπτή επιστολή ως ακολούθως:
«Σας ευχαριστώ για το έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας. Όλα όσα λέτε εκεί σκέφτομαι πως βρίσκονται μέσα μου, εν πολλοίς, σαν μια ηχώ. Δεν εννοώ ότι το θέαμα δεν είχε επιτυχία. Είναι γραμμένο με γλώσσα πολύ κατανοητή, με ένα στυλ πολύ άμεσο. Και η συγκίνηση που δίνει, μεταδίδεται τόσο στον θεατή όσο και στον ηθοποιό. Ίσως να εκτροχιάζεται λίγο εξαιτίας του αρπάγματος από τα μαλλιά των συμβόλων της ασθένειας: επιδημίας, γραφειοκρατίας, προδοσίας. Στην ανάγνωση, αυτό φαίνεται φυσικό. Μου αρέσει πολύ που το θέσατε σε αντίθεση… Οι ερωτικοί διάλογοι είναι όμορφοι και πολύ συγκινητικοί».
8. Τα σχόλια των εκδόσεων Gallimard για το έργο από τον πρόλογο του Pierre-Louis Rey το 1998:
«Είναι αλληγορία για την αντίσταση στην Κατοχή, την δικτατορία, τους ολοκληρωτισμούς. Στοχασμός για την ασθένεια του ολοκληρωτισμού με ομοιότητες με τον Όργουελ, στρέφεται κατά του μηδενιστικού αναρχισμού. Έργο autosacramental, όπως ο Ιππότης του Ολμέδο του Λόπε δε λα Βέγκα, δηλαδή ένα διδακτικό αλληγορικό δράμα με θέμα το μυστήριο της Ευχαριστίας και άμεσα συνδεδεμένο με το πολιτιστικό και εορταστικό του περιεχόμενο. Δείχνει την σχέση θεάτρου-κοινωνίας-θρησκείας».
9.Το 1938, ο συνεργάτης του σκηνοθέτη του έργου (του Jean-Louis Barrault), ο Antonin Artaud έγραψε ένα δοκίμιο με τον τίτλο «ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ», όπου ανέφερε τα εξής:
«Όπως και η Πανούκλα, το ίδιο και το Θέατρο. Υπάρχει για να σπάμε συλλογικά τα αποστήματα… Το Θέατρο, όπως και η Πανούκλα, αποτελούν μια κρίση η οποία αίρεται είτε από τον θάνατο είτε από την θεραπεία. Και η Πανούκλα είναι ένα κακό υπέρτερο διότι αποτελεί μια κρίση ολοκληρωτική, ύστερα από την οποία δεν απομένει τίποτε εκτός από τον θάνατο ή μιαν ακραία κάθαρση. Κατά τον ίδιο τρόπο, το Θέατρο αποτελεί κάτι κακό, διότι είναι η υπέρτατη ισορροπία που δεν αποκτάται δίχως την καταστροφή».
10.Τον Δεκέμβριο του 1959 ο σκηνοθέτης του έργου Jean-Louis Barrault (που έπαιξε και τον ρόλο του πρωταγωνιστή, Ντιέγκο) έγραψε ("Nouvelles Réflexions sur le Théâtre'', ''Bibliothèque d' Esthétique'' Flammarion 1959) τα εξής:
"Για μένα, η Πανούκλα ήταν σωτηρία από την συσσώρευση των μαύρων δυνάμεων που εξελίσσονται έως παροξυσμού: σύλληψη πρωταρχική, μαγική, εμπνευσμένη από τον Αρτώ. Αυτό θα έπρεπε να δώσει στο δράμα έναν ες-χειλη-κό λυρισμό.
Για τον Καμύ, η Πανούκλα ή ο δικτάτορας ήταν το Κακό, το κοινωνικό κακό, το οποίο μόνον ο φόβος διατηρούσε αλλά το οποίο η κατάργηση του φόβου θα έκανε να αποφύγουμε. Το στυλ του δράματος υπήρξε αρκετά μοντέρνο αλλά θα μπορούσε, επίσης, να γίνει αριστοφανικό.
Το κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο αντιλήψεών μας ήταν η κατάργηση του φόβου, πέρα από την πιο μεγάλη απελπισία κι απόγνωση.
Όσο κι αν πιστεύουμε στην ζωή, υπάρχει φόβος.
Από την στιγμή, όμως, που εξοικειώνεσαι πλήρως με την ιδέα του θανάτου, ο φόβος εξαφανίζεται και ξαναέρχεσαι στην ζωή -αλλά ελεύθερος!
Και σεβόμαστε αμοιβαία ο ένας τον άλλο.
Θέλησα, κάποια στιγμή, να προσθέσω στο βάθος ένα Αριστοφανικό στυλ.
Ο Καμύ ήθελε να κρατήσει αυτό το δεδομένο τραγικό μυστήριο.
Και πιστεύω ότι οι ειλικρινείς άνθρωποι δεν είναι σίγουροι αν η Πανούκλα μας ήταν ο Σωτήρας από το μέγιστο Κακό ή το κακό από το οποίο έπρεπε να σωθούμε''
11. «ΘΕΑΤΡΟ: “L’ Etat de Siege” του Albert Camus» -Άρθρο του Gabriel Marcel
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Albert Camus 20/11/1948
"Το έργο ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ κατά την διάρκεια της δημιουργίας του στο Παρίσι απέκτησε δίχως προσπάθεια την ομοφωνία της κριτικής. Ασφαλώς, υπάρχουν ελάχιστες πλευρές που επωφελήθηκαν από έναν τέτοιο λίβελλο κατά του ολοκληρωτισμού.
Για την εξέλιξη αυτή πρέπει όσο το δυνατόν να μετανιώνουμε καθώς ποτέ δεν έπαψα να θεωρώ πως το έργο αυτό (με όλες του τις ατέλειες) είναι εκείνο από τα γραπτά μου που μου μοιάζει περισσότερο.
Ο αναγνώστης θα είναι εντελώς ελεύθερος να κρίνει, εξάλλου, ότι αυτή η εικόνα -αν και πιστή- δεν του είναι συμπαθής.
Αλλά για να προσδώσω περισσότερη ισχύ και ανεξαρτησία σε αυτή την κρίση, πρέπει κατ' αρχάς να θέσω υπό αμφισβήτηση ορισμένες προκαταλήψεις.
Είναι, επομένως, προτιμότερο να γνωρίζουμε:
1. ότι το θεατρικό ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ δεν αποτελεί επ' ουδενί μια διασκευή του μυθιστορήματός μου Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ. Αναμφισβήτητα, απέδωσα σε έναν από τους χαρακτήρες μου αυτό το σύμβολο αναφοράς... μα, εφόσον πρόκειται για έναν δικτάτορα, αυτή η μετονομασία είναι σωστή.
2. ότι το θεατρικό ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ δεν είναι ένα παραδοσιακό έργο που προέκυψε με σχεδιασμό. Θα μπορούσε κανείς να το φέρει πιο κοντά σε ό,τι κάποιος απόκάλεσε την περίοδο του Μεσαίωνα ως "ηθικοπλασίες χρηστοήθειας" και στην Ισπανία ως "όχημα μυστηριακής τελετουργίας", ένα είδος αλληγορικών θεαμάτων που έθεσαν επί σκηνής θέματα εκ των προτέρων γνωστά σε όλους τους μάρτυρες..
Επικέντρωσα το θέατρο του θεάματος γύρω από ό,τι μου φαίνεται πως είναι η μόνη ζωντανή θρησκεία στον αιώνα των τυράννων και των δούλων, θέλω να πω: στην ελευθερία.
Είναι, επομένως, εντελώς ανώφελο να καταδείξω πως οι πρωταγωνιστικοί μου χαρακτήρες αποτελούν συστήματα συμβολισμού. Δηλώνω ένοχος.
Ο παραδεδεγμένος σκοπός μου ήταν να σχίσω διάπλατα και να διαρρήξω το θέατρο με τις θεωρητικές εικασίες και να κάνω να αντηχήσουν μέσα από τους ψιθύρους των παρασκηνίων οι στεντόρειες κραυγές που απλευθερώνονται από το πλήθος των ανθρώπων.
Αυτή η άποψη μόνο: παραμένω πεπεισμένος ότι για την προσπάθειά μου αξίζει να ενδιαφερθεί κανείς για αυτήν. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσω ότι αυτή η πλευρά της ελευθερίας γίνεται δυσμενώς αποδεκτή από τις δικτατορίες τόσο της Δεξιας όσο και από τις δικτατορίες της Αριστεράς.
Ανεβασμένο δίχως διακοπή στην Γερμανία εδώ και χρόνια, το έργο δεν παίχθηκε ούτε στην Ισπανία ούτε πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα.
Θα υπήρχαν ακόμη πολλά να πω για τις κρυφές ή ευκρινείς προθέσεις αυτού του σημείου... αλλά απλώς και μόνο θέλω να διαφωτίσω την κρίση των αναγνωστών μου, όχι να παροτρύνω την διεύθυνση προς την οποία θα κλίνει.
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Albert Camus 20/11/1948
Το 1941 ο Ζαν-Λουϊ Μπαρώ είχε την ιδέα να ανεβάσουμε μια παράσταση για τον μύθο της Πανούκλας, κάτι που είχε δοκιμάσει επίσης ο Αντονίν Αρτώ.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, του φάνηκε περισσότερο εύκολο να διασκευάσει με το ίδιο αποτέλεσμα το σπουδαίο βιβλίο του Δανιήλ Νταφόε "Εφημερίδα-Ημερολόγιο του έτους της πανούκλας". Δημιούργησε, άρα, τον σκελετό, τον καμβά της σκηνοθεσίας.
Εγώ είχα άλλες σκέψεις και, πιο συγκεκριμένα, μου φαινόταν προτιμότερο να ξεχάσω τον Ντανιέλ Νταφόε και να επιστρέψω στην πρωταρχική σύλληψη του Μπαρώ.
Επρόκειτο συνολικά για την φαντασία ενός μύθου που να μπορούσε να είναι κατανοητός από όλους τους θεατές του 1948.
Το έργο "ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ" είναι η απεικόνιση αυτής της προσπάθειας που είχα την αδυναμία να πιστεύω πως θα είχε αξία για όποιον ενδιαφερόταν.
Ωστόσο,
1. πρέπει να είναι σαφές ότι το θεατρικό "ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ" -ο,τιδήποτε κι αν λέγεται- δεν αποτελεί σε κανένα βαθμό μια διασκευή του μυθιστορήματός μου,
2. δεν πρόκειται για ένα δράμα παραδοσιακής διάρθρωσης αλλά για μια παράσταση της οποίας η ομολογημένη φιλοδοξία είναι να αναμείξει όλα τα είδη δραματικής έκφρασης, από τον λυρικό μονόλογο ως το συλλογικό θέατρο περνώντας μέσα από το παιχνίδι της σιωπής, τον απλό διάλογο, την φάρσα και τα χορικά μέλη.
3. Εάν είναι αλήθεια πως έγραψα ολόκληρο το κείμενο, απομένει να επανενωθεί το όνομα του Μπαρώ με το δικό μου με κάθε εντιμότητα. Αυτό δεν πρέπει να γίνει για λόγους που μου φαίνονται άξιοι σεβασμού αλλά επειδή οφείλω να πω ξεκάθαρα ότι είμαι υπόχρεος στον Ζαν-Λουϊ Μπαρώ.
«ΓΙΑΤΙ Η ΙΣΠΑΝΙΑ;»
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1948
Άρθρο-απάντηση του Αλμπέρ Καμύ στον Γκαμπριέλ Μαρσέλ για το έργο
«ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ»
Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος Copyright© Christos P. Papachristopoulos
Θα δώσω εδώ απάντηση σε δύο μόνο περικοπές του άρθρου σας για το «L’ Etat de Siege» στα “Nouvelles Litteraires”. Δεν έχω, όμως, καμία πρόθεση να απαντήσω στην κριτική που εσείς ή άλλοι γράψατε για το θεατρικό μου έργο ως δράμα.
Όταν κανείς υποκύπτει στην δημοσίευση ενός βιβλίου ή στην παράσταση επί σκηνής ενός θεατρικού έργου, πρέπει να αποδέχεται την κριτική που προκαλείται. Ό,τι κι αν έχει κανείς να πει, πρέπει να παραμένει σιωπηλός.
Πήγατε, ωστόσο, πέρα από τα προνόμια του κριτικού όταν εκφράσατε έκπληξη επειδή ένα θεατρικό έργο για την ολοκληρωτική τυραννία θα μπορούσε να διαδραματίζεται στην Ισπανία ενώ εσείς θα κλίνατε περισσότερο να την φαντάζεστε στην Ανατολική Ευρώπη. Και όταν δηλώνετε ότι το σκηνικό δείχνει μιαν έλλειψη θάρρους και ορθότητας, πηγαίνετε ψάχνοντας για μια μονομαχία.
Προκειμένου να την εξασφαλίσετε στα σίγουρα, είστε αρκετά ευγενικός ώστε να θεωρείτε ότι δεν είμαι εγώ υπεύθυνος για την επιλογή της τοποθεσίας –αυτό μπορεί να ερμηνευθεί σαν να υποννοεί ότι όλα ήταν σφάλμα του Barrault, ο οποίος είναι ήδη τόσο επιβαρυμένος με κατηγορίες για εγκλήματα. Δυστυχώς, το έργο λαμβάνει χώρα στην Ισπανία διότι εγώ, μόνος, το επέλεξα ύστερα από πολλή σκέψη να διαδραματιστεί εκεί.
Συνεπώς, πρέπει να αναλάβω ο ίδιος τις κατηγορίες περί οππορτουνισμού και περί αδικίας. Και, υπό τις συνθήκες αυτές, δεν θα εκπλαγείτε που νιώθω υποχρεωμένος να σας απαντήσω.
Επιπλέον, είναι πιθανό πως δεν θα έπρεπε ούτε καν έναντι αυτών των κατηγοριών να υπεραμυνθώ του εαυτού μου (σε ποιόν, άλλωστε, μπορεί κανείς σήμερα να δικαιολογείται;) εάν δεν είχατε θίξει ένα ζήτημα τόσο σοβαρό όσο αυτό της Ισπανίας.
Διότι δεν υφίσταται, ασφαλώς, ουδείς λόγος για μένα να πω ότι δεν σκόπευα να κολακέψω κανέναν γράφοντας την «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας».
Ήθελα να επιτεθώ κατά μέτωπον σε ένα είδος πολιτικής κοινωνίας που δημιουργήθηκε ή εγκαθιδρύεται τώρα, με βάση ένα ολοκληρωτικό μοντέλο τόσο στην Δεξιά όσο και στην Αριστερά.
Κανείς που διαθέτει καλή πίστη δεν θα μπορούσε να μην αντιληφθεί ότι το θεατρικό μου έργο υπερασπίζεται το άτομο, την ευγένεια και την σάρκα υπό την πιο ευγενή της όψη –κοντολογίς, την ανθρώπινη αγάπη και τον γήϊνο έρωτα– ενάντια στις αφηρημένες έννοιες και στην τρομοκρατία του ολοκληρωτικού κράτους, είτε Ρωσικού είτε Γερμανικού είτε Ισπανικού.
Κάθε μέρα οι σοφοί και οι διδάκτορες των πανεπιστημίων συλλογίζονται επί της παρακμής της κοινωνίας μας και επιζητούν τις βασικές της αιτίες. Το πιθανότερο είναι ότι αυτές οι αιτίες είναι υπαρκτές. Για τους πιο απλούς ανάμεσά μας, όμως, το Κακό της εποχής μας μπορεί να καθοριστεί μέσω των συνεπειών του μάλλον παρά μέσω των αιτιών του.
Το Κακό ονομάζεται Κράτος, είναι το Κράτος, είτε ένα αστυνομικό κράτος είτε ένα γραφειοκρατικό κράτος.
Ο ταχύς πολλαπλασιασμός του Κράτους σε όλες τις χώρες υπό την κάλυψη των πιο διαφορετικών ιδεολογικών προσχημάτων, η αποκρουστική ασφάλεια που του παραχωρούν τα μηχανικά και ψυχολογικά μέσα καταπίεσης και καταστολής καθιστούν το Κράτος έναν κίνδυνο θανάσιμο για ό,τι καλύτερο υπάρχει στον καθένα μας.
Από την άποψη αυτή η σύγχρονη πολιτική κοινωνία, υπό οιανδήποτε μορφή και όποιο κι αν είναι το περιεχόμενό της, είναι απεχθής.
Ακριβώς αυτό είναι που είπα –και να γιατί η «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας» αντιπροσωπεύει μια ρήξη που δεν σκοπεύει να κάνει οικονομία σε τίποτε.
Εφόσον αυτό έχει ειπωθεί ευθέως, γιατί η Ισπανία;
Μπορώ να εξομολογηθώ ότι νιώθω κάπως ντροπή που απευθύνω την ερώτηση σε εσάς;
Γιατί η Γκουέρνικα, Γκαμπριέλ Μαρσέλ;
Γιατί να συμβεί αυτό το γεγονός το οποίο, για πρώτη φορά, μπροστά στο πρόσωπο ενός κόσμου που εξακολουθούσε να είναι βυθισμένος στην άνεσή του και στην φαύλη ηθική του, έδωσε στον Χίτλερ, στον Μουσολίνι και στον Φράνκο την ευκαιρία να επιδείξουν ακόμη και στα βρέφη το νόημα της ολοκληρωτικής τεχνικής;
Ναι, γιατί αυτό το γεγονός το οποίο εξάλλου μας αφορούσε;
Για πρώτη φορά οι άνθρωποι της εποχής μου ήλθαν πρόσωπο με πρόσωπο με την αδικία να θριαμβεύει στην ιστορία.
Την εποχή εκείνη, το αίμα της αθωότητας και της ελευθερίας χυνόταν κι έρρεε εν μέσω ενός ψιθύρου από Φαρισαίους, ενός μουρμουρητού και μιας φλυαρίας που –αλίμονο– συνεχίζεται ακόμα.
Γιατί η Ισπανία;
Διότι υπάρχουν κάποιοι από εμάς που δεν θα νίψουν ποτέ τας χείρας τους σε αυτό το αίμα.
Ο αντικομμουνισμός, όποιοι λόγοι κι αν υπάρχουν ίσως για να τον ενστερνιστεί κανείς (και γνωρίζω κάποιους καλούς λόγους), ποτέ δεν θα γίνει αποδεκτός ανάμεσά μας αν λησμονήσει την αδικία που διαιωνίζεται με την συνέργεια των κυβερνήσεών μας.
Έχω εκδηλώσει όσο πιο ζωηρά μπορούσα ό,τι σκεφτόμουν για τα ρωσικά γκουλάγκ. Δεν θα με κάνουν, όμως, να ξεχάσω το Νταχάου, το Μπούχενβαλντ και την ανείπωτη αγωνία εκατομμυρίων ανθρώπων ούτε την τρομερή καταπίεση που αποδεκάτισε την Ισπανική Δημοκρατία.
Ναι, παρά την θλίψη των πολιτικών μας ηγετών, όλα αυτά πρέπει να αποκηρυχθούν συλλήβδην σε μια και μόνο στιγμή ταυτόχρονα.
Και δεν μπορώ να συγχωρήσω αυτήν την τρομερή κι αποκρουστική πανούκλα της Δυτικής Ευρώπης διότι, σε μια μεγαλύτερη κλίμακα, εξασκεί την καταστροφική της μανία και γεμίζει ερείπια και την Ανατολική Ευρώπη σε ακόμα μεγαλύτερες εκτάσεις.
Γράφετε πως για τον καλά ενημερωμένο άνθρωπο η Ισπανία δεν αποτελεί τώρα την πηγή εκείνων των ειδήσεων που είναι αρκετά πιθανό να σκορπίσουν την απόγνωση στους ανθρώπους που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Δεν είστε καλά πληροφορημένος, Γκαμπριέλ Μαρσέλ.
Χθες μόλις, πέντε πολιτικοί αντίπαλοι καταδικάστηκαν εκεί σε θάνατο. Κάνατε, όμως, ό,τι μπορούσατε ώστε να παραπληροφορηθείτε επειδή καλλιεργήσατε την τέχνη της λήθης.
Λησμονήσατε ότι τα πρώτα όπλα του ολοκληρωτικού πολέμου πήραν το βάπτισμα του πυρός βουτηγμένα στο Ισπανικό αίμα. Λησμονήσατε ότι το 1936 ένας επαναστατημένος στρατηγός συνήγειρε –εν ονόματι του Χριστού– έναν στρατό Μαυριτανών, τους εξαπέλυσε κατά της νομίμως θεσμοθετημένης κυβέρνησης της Ισπανικής Δημοκρατίας, κατέκτησε την νίκη χάριν ενός άδικου σκοπού από σφαγές που ποτέ δεν μπορούν να πάρουν άφεση και έθεσε σε κίνηση μια φριχτή καταπίεση που διήρκεσε 10 έτη και ακόμα δεν έχει σταματήσει.
Ναι, αλήθεια, γιατί η Ισπανία;
Διότι εσείς, όπως τόσοι άλλοι, δεν έχετε μνήμη.
Και, επίσης, διότι μαζί με έναν μικρό αριθμό φίλων από την Γαλλία, ούτε εγώ είμαι συνήθως υπερήφανος για την χώρα μου.
Δεν γνωρίζω εάν παρέδωσε ποτέ η Γαλλία στην ρωσική κυβέρνηση τίποτε αντισταλινικούς που είχαν καταφύγει σε αυτήν. Αυτό, πιθανότατα θα συμβεί μιας και οι ηγέτες μας είναι έτοιμοι για όλα.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, ωστόσο, η πράξη έχει ήδη συντελεστεί.
Χάριν της πιο ατιμωτικής ρήτρας της εκεχειρίας, παραδώσαμε με εντολή του Χίτλερ στον Φράνκο πολλούς Ισπανούς δημοκράτες και, μεταξύ αυτών, τον σπουδαίο Luis Companys. Και ο Companys δολοφονήθηκε ενώ εξελισσόταν αυτό το τρομερό παζάρι συνδιαλλαγής (από το Βισύ, ασφαλώς, όχι από εμάς! Εμείς απλώς βάλαμε τον ποιητή Antonio Machadoτο 1938 σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης το οποίο άφησε μονάχα για να πεθάνει).
Την εποχή εκείνη, όμως, όταν το Γαλλικό κράτος έκανε συλλογή θυμάτων αγεληδόν υπέρ των ολοκληρωτικών δημίων, ποιός εκστόμισε μια διαμαρτυρία; Κανείς.
Αυτό, Γκαμπριέλ Μαρσέλ, συνέβη πιθανότατα διότι όσοι θα μπορούσαν να είχαν διαμαρτυρηθεί συμμερίζονταν την αίσθησή σας ότι όλα αυτά ήταν ένα πράγμα μικρό σε σύγκριση με όσα απεχθάνονταν στο ρωσικό σύστημα.
Έτσι, εν τέλει, τί τους ένοιαζε αν ένας ακόμη άνθρωπος πυροβολείτο από το εκτελεστικό απόσπασμα;
Το πρόσωπο ενός ανθρώπου που δολοφονείται από το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελεί μια πληγή άσχημη, βλέπετε –και, τελικά, ξεκινά η γάγγραινα.
Η γάγγραινα έχει εξαπλωθεί.
Πού βρίσκονται, λοιπόν, οι δολοφόνοι του Companys; Στην Μόσχα ή στην χώρα μας; Πρέπει να απαντήσουμε: στην χώρα μας.
Πρέπει να παραδεχθούμε ότι εμείς σκοτώσαμε τον Companys, ότι εμείς είμαστε οι υπεύθυνοι για ό,τι ακολούθησε.
Πρέπει να διακηρύξουμε ότι εμείς φέρουμε την ντροπή και ότι ο μοναδικός τρόπος που διαθέτουμε ώστε να επανορθώσουμε για αυτό θα είναι να διατηρήσουμε την μνήμη μιας Ισπανίας που ήταν ελεύθερη και την οποία προδώσαμε όσο καλύτερα μπορούσαμε, με τον δικό μας ανάξιο τρόπο.
Και είναι μεν αλήθεια ότι καμιά δύναμη δεν μπόρεσε να μην προδώσει την Ισπανία πλην της Γερμανίας και της Ιταλίας: και αυτές πυροβολούσαν τους Σπανιόλους σε ανοιχτή μάχη. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να αποτελεί παρηγοριά, η Ισπανία δε –με την ίδια της την σιωπή– συνεχίζει να απαιτεί από εμάς να εξαγνιστούμε.
Μέσα στα όρια των δυνατοτήτων μου, εγώ έπραξα όσα θα μπορούσα: και αυτό είναι που σας σκανδαλίζει και σας σοκάρει.
Αν είχα περισσότερο ταλέντο, οι επανορθώσεις θα ήταν ακόμη πιο μεγάλες. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να πω. Αν είχα συμβιβαστεί, όμως, αυτό θα ήταν δειλία και απάτη.
Δεν θα συνεχίσω επί του ζητήματος αυτού, ωστόσο, και θα καταπνίξω τα συναισθήματά μου λόγω σεβασμού προς εσάς.
Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι κανείς άνθρωπος που διαθέτει ευαισθησία δεν θα έπρεπε να είχε εκπλαγεί επειδή, όταν θέλησα να κάνω να μιλήσουν κατά του αίσχους και των φαντασμάτων της δικτατορίας οι άνθρωποι της σάρκας και της περηφάνειας, διάλεξα τον Ισπανικό λαό.
Στο κάτω-κάτω, δεν μπορούσαν να διαλέξω το διεθνές κοινό του “Reader’s Digest” ή τους αναγνώστες της “Samedi-Soir” και της “France-Dimanche”.
Αναμφίβολα, όμως, ανυπομονείτε να εξηγηθώ ως προς τον ρόλο που ανέθεσα να παίξει στην «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας» η Εκκλησία.
Στο σημείο αυτό θα είμαι σύντομος.
Εσείς θεωρείτε ότι ο ρόλος αυτός ήταν προσβλητικός ενώ στο μυθιστόρημά μου με τίτλο «Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ» δεν ήταν έτσι. Στο μυθιστόρημά μου, όμως, έπρεπε να αποδώσω δικαιοσύνη προς εκείνους εκ των φίλων μου Χριστιανών που τους γνώρισα κατά την διάρκεια της Κατοχής σε μια μάχη που ήταν δίκαιη.
Στο δραματικό θεατρικό μου έργο, από την άλλη πλευρά, έπρεπε να πω ποιος υπήρξε ο ρόλος της Ισπανικής Εκκλησίας: κι αν τον εμφάνισα προσβλητικό, το έκανα διότι στα μάτια του κόσμου ο ρόλος της Ισπανικής Εκκλησίας υπήρξε προσβλητικός.
Όσο δυσάρεστη κι αν είναι ίσως αυτή η αλήθεια για εσάς, μπορείτε να παρηγορηθείτε με την σκέψη ότι η σκηνή που σας ενοχλεί δεν διαρκεί παρά ένα λεπτό ενώ συνεχίζεται εδώ και 10 χρόνια αυτή η πράξη που εξακολουθεί να προσβάλει την συνείδηση της Ευρώπης.
Και θα είχε εμπλακεί και θα είχε κηλιδωθεί ολόκληρη η Εκκλησία από το απίστευτο σκάνδαλο των Ισπανών αρχιερέων που ευλογούσαν τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος εάν, κατά την διάρκεια των πρώτων εκείνων ημερών, δεν είχαν διαμαρτυρηθεί δύο μέγιστοι Χριστιανοί: ο Georges Bernanos ο οποίος έχει τώρα αποβιώσει και ο José Bergamín ο οποίος είναι τώρα εξόριστος από την χώρα του.
Ο Bernanos δεν θα έγραφε ό,τι γράφετε εσείς για το ζήτημα αυτό. Αυτός ήξερε ότι τα λόγια με τα οποία τελειώνει η πράξη αυτή –«Χριστιανοί της Ισπανίας, σας έχουν εγκαταλείψει»– δεν προσβάλλει την πίστη σας. Αυτός ήξερε ότι, εάν είχα πει κάτι άλλο ή είχα μείνει σιωπηλός, τότε θα είχα προσβάλει την αλήθεια.
Αν, λοιπόν, επρόκειτο να ξαναγράψω την «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας», και πάλι θα τοποθετούσα την δράση στην Ισπανία: αυτό είναι το συμπέρασμά μου… και θα ήταν εμφανές σε όλους –τώρα και στο μέλλον –ότι η ετυμηγορία που απαγγέλλεται σε αυτήν, χωρίς να περιλαμβάνει καμία επονείδιστη συνέργεια, υπερβαίνει την Ισπανία και εφαρμόζεται σε όλες τις ολοκληρωτικές κοινωνίες.
Αυτός είναι ο τρόπος, και μάλιστα ο μοναδικός τρόπος απολύτως, με τον οποίο μπορούμε να διατηρήσουμε το δικαίωμα διαμαρτυρίας ενάντια στο βασίλειο του τρόμου.
Να γιατί δεν μπορώ να ενστερνιστώ την γνώμη σας πως βρισκόμαστε σε πλήρη συμφωνία σε ζητήματα πολιτικής: διότι είσαστε πρόθυμος να μείνετε σιωπηλός για την μία τρομοκρατία προκειμένου να μπορείτε να καταπολεμήσετε καλύτερα μιαν άλλη τρομοκρατία.
Υπάρχουν κάποιοι από εμάς που δεν θέλουμε να μείνουμε σιωπηλοί για κανένα βασίλειο του τρόμου.
Είναι ολόκληρη η πολιτική μας κοινωνία που μας φέρνει ναυτία, εξ ου και δεν θα υπάρξει σωτηρία ώσπου όλοι εκείνοι που ακόμα έχουν αξία θα την έχουν αποκηρύξει απολύτως με σκοπό να βρουν (κάπου έξω από ανεπίλυτες αντιφάσεις) την οδό για μια ολοκληρωτική αναγέννηση.
Στο μεσοδιάστημα, πρέπει να αγωνιστούμε. Με την γνώση, όμως, ότι η ολοκληρωτική τυραννία δεν βασίζεται στις αρετές των ολοκληρωτικών. Βασίζεται στα λάθη των φιλελευθέρων.
Η παρατήρηση του Ταλλεϋράνδου είναι περιφρονητέα: διότι ένα λάθος δεν είναι χειρότερο από ένα έγκλημα. Το λάθος, όμως, δικαιολογεί τελικά το έγκλημα και του παρέχει άλλοθι. Το λάθος, τότε, οδηγεί τα θύματά του στην απόγνωση και να γιατί δεν πρέπει να συγχωρείται.
Αυτό ακριβώς είναι που δεν μπορώ να συγχωρέσω στην σύγχρονη πολιτική κοινωνία: αποτελεί έναν μηχανισμό για να οδηγεί τους ανθρώπους στην απόγνωση.
Θα σας φαίνεται, πιθανόν, ότι παθιάζομαι για ένα μικρό ζήτημα.
Επιτρέψτε μου, τότε, να μιλήσω –για πρώτη φορά– σε προσωπικό επίπεδο, με τρόπο αντάξιο του ονόματός μου.
Ο κόσμος όπου ζω με αηδιάζει αλλά αισθάνομαι αλληλέγγυος, ένα, με τους ανθρώπους που υποφέρουν σε αυτόν.
Υπάρχουν φιλοδοξίες οι οποίες δεν μου ανήκουν και δεν θα αισθανόμουν ευδαιμονία αν έπρεπε να προχωρήσω εμπρός βασιζόμενος στα φτωχικά, ποταπά προνόμια που παραχωρούνται προς εκείνους που προσαρμόζονται σε αυτόν τον κόσμο και τον διευθύνουν.
Μου φαίνεται, όμως, ότι υπάρχει μια άλλη φιλοδοξία που θα έπρεπε να ανήκει από κοινού σε όλους τους συγγραφείς: να αποτελούν μάρτυρες και να κραυγάζουν στεντόρεια, κάθε φορά που αυτό είναι εφικτό, στην έκταση που το ταλέντο μας το επιτρέπει, για λογαριασμό όλων εκείνων που είναι σκλαβωμένοι όπως κι εμείς.
Αυτή ακριβώς είναι η φιλοδοξία που θέσατε υπό αμφισβήτηση στο άρθρο σας και θα σας αρνηθώ με επιμονή το δικαίωμα να την αμφισβητείτε όσο η δολοφονία ενός ανθρώπου σας εξοργίζει μονάχα όταν αυτός ο άνθρωπος συμμερίζεται τις ιδέες σας.
Ερμηνευτικές Σημειώσεις Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
1. Η σύλληψη του έργου αυτού, με ευθεία αναφορά στην Ελλάδα, έγινε -μαζί με το σύνολο κειμένων "ΟΥΤΕ ΔΗΜΙΟΙ ΟΥΤΕ ΘΥΜΑΤΑ"- στις 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1948 από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., παρουσία του Αντρέ Μπρετόν και του Ζαν Πωλ Σαρτρ και συνδέεται ευθέως α) με την διπλωματική εργασία: "Χριστιανική Μεταφυσική και Νεοπλατωνισμός που μετέφρασε ο Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος (ημερομηνία γενν. 19 ΝΟΕΜΒΡIΟΥ 1973) β) με το αδημοσίευτο στην Ελλάδα άρθρο του Αλμπέρ Καμύ με τίτλο ''ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΚΑΙ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ", 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1951 -βλ. και τα κείμενα ''ΠΡΟΟΙΜΙΟ'' και ''ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ'' με ημερομηνία 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1948- και γ) με το αδημοσίευτο στην Ελλάδα άρθρο του Αλμπέρ Καμύ με τίτλο "Για μια κοινότητα εξουσίας των Ευρωπαίων διανοουμένων έναντι του Ο.Η.Ε.", 10 Νοεμβρίου 1956.
2. Το 1948 είναι το έτος δημιουργίας του Ισραήλ, της σύγκλησης του Συνεδρίου της Ευρώπης στην Χάγη και της υπογραφής της Συνθήκης των Βρυξελλών, της θέσπισης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας με έδρα το Παρίσι καθώς και του ορισμού του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το 1948 Καμύ και Όργουελ ίδρυσαν το ''Επαναστατικό Κίνημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης", βλ. Todd Olivier, Albert Camus: A Life, pp. 37, 250, New York: Alfred A. Knopf, 1998; Carroll & Graf, 2000
3. Το 1951, οπότε εγράφη ''Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ" και ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ, είναι το έτος της Συνθήκης των Παρισίων που ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, τον πρώτο οικονομικό οργανισμό ομοσπονδιακού τύπου στην Ευρώπη.
4. Στις 4 Νοεμβρίου 1948, με άρθρο του στο περιοδικό «Les Nouvelles Litteraires»
ο συγγραφέας και φιλόσοφος Γκαμπριέλ Μαρσέλ είχε ασκήσει κριτική στον Καμύ
για το έργο, διότι δεν συμφωνούσε με την τοποθέτηση της δράσης στο Cadix της Ισπανίας αλλά θεωρούσε καλύτερο να εξελισσόταν στην Αλβανία, στην Δαλματία ή στα Καρπάθια. Έκανε, επίσης, αναφορές στην Ισπανίδα ηθοποιό Maria Casarès η οποία είχε διαφύγει στην Γαλλία μετά τον Εμφύλιο στην Ισπανία, όπου συμμετείχε με το ψευδώνυμο Vitolina ως εργαζόμενη σε νοσοκομείο. Ο Καμύ της είχε εμπιστευθεί τους ρόλους της Μάρθας στην «Παρεξήγηση» και της Βικτώριας στο έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας».
5. Ο Αλμπέρ Καμύ αναφέρει για το έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας»:
«Υπουργείο Αυτοκτονίας»
Τίτλος του έργου: «Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΙΣ ΣΤΟ CADIX».
Επιγραφή: «Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΙΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ» (Πασκάλ)
Καλοκαίρι 1948, Σημειωματάρια ΙΙ, ΙΙΙ
6. Η πόλη του Κάδιξ-Cadix, εκτός από τοποθεσία διεξαγωγής των περίφημων ισπανικών τελετών και του καρναβαλιού του CORPUS CHRISTI,, είναι η έδρα του OPUS DEI και της Ιεράς Εξέτασης καθώς και η βάση των ταξιδιών του Χριστόφορου Κολόμβου και του κατακτητή Κορτές για τον λόγο ότι είναι, στην πραγματικότητα, οι Ηράκλειες Στήλες: την πόλη, με το φοινικικό όνομα Γάδειρα, το αραβικό όνομα Γεζιράτ και, επίσης, γνωστή ως Γάδειρον ή Γαδίρ, ίδρυσε ο Ηρακλής μετά την νίκη του επί του Γηρυόνη. Αναφέρεται από τον Κριτία ως ''Εύμηλον'' και αντιπροσωπεύει, τέλος, τα Μήλα των Εσπερίδων της Χώρας των Μακάρων (Ατλαντίδα).
7. Ο Jean Grenier, παλαιός καθηγητής φιλοσοφίας του Καμύ, έλαβε από τον Καμύ το κείμενο του έργου, στις αρχές του 1949 και στις 19 Φεβρουαρίου 1949, του απάντησε με γραπτή επιστολή ως ακολούθως:
«Σας ευχαριστώ για το έργο «Εξέγερση υπό το κράτος της πολιορκίας. Όλα όσα λέτε εκεί σκέφτομαι πως βρίσκονται μέσα μου, εν πολλοίς, σαν μια ηχώ. Δεν εννοώ ότι το θέαμα δεν είχε επιτυχία. Είναι γραμμένο με γλώσσα πολύ κατανοητή, με ένα στυλ πολύ άμεσο. Και η συγκίνηση που δίνει, μεταδίδεται τόσο στον θεατή όσο και στον ηθοποιό. Ίσως να εκτροχιάζεται λίγο εξαιτίας του αρπάγματος από τα μαλλιά των συμβόλων της ασθένειας: επιδημίας, γραφειοκρατίας, προδοσίας. Στην ανάγνωση, αυτό φαίνεται φυσικό. Μου αρέσει πολύ που το θέσατε σε αντίθεση… Οι ερωτικοί διάλογοι είναι όμορφοι και πολύ συγκινητικοί».
8. Τα σχόλια των εκδόσεων Gallimard για το έργο από τον πρόλογο του Pierre-Louis Rey το 1998:
«Είναι αλληγορία για την αντίσταση στην Κατοχή, την δικτατορία, τους ολοκληρωτισμούς. Στοχασμός για την ασθένεια του ολοκληρωτισμού με ομοιότητες με τον Όργουελ, στρέφεται κατά του μηδενιστικού αναρχισμού. Έργο autosacramental, όπως ο Ιππότης του Ολμέδο του Λόπε δε λα Βέγκα, δηλαδή ένα διδακτικό αλληγορικό δράμα με θέμα το μυστήριο της Ευχαριστίας και άμεσα συνδεδεμένο με το πολιτιστικό και εορταστικό του περιεχόμενο. Δείχνει την σχέση θεάτρου-κοινωνίας-θρησκείας».
9.Το 1938, ο συνεργάτης του σκηνοθέτη του έργου (του Jean-Louis Barrault), ο Antonin Artaud έγραψε ένα δοκίμιο με τον τίτλο «ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ Η ΠΑΝΟΥΚΛΑ», όπου ανέφερε τα εξής:
«Όπως και η Πανούκλα, το ίδιο και το Θέατρο. Υπάρχει για να σπάμε συλλογικά τα αποστήματα… Το Θέατρο, όπως και η Πανούκλα, αποτελούν μια κρίση η οποία αίρεται είτε από τον θάνατο είτε από την θεραπεία. Και η Πανούκλα είναι ένα κακό υπέρτερο διότι αποτελεί μια κρίση ολοκληρωτική, ύστερα από την οποία δεν απομένει τίποτε εκτός από τον θάνατο ή μιαν ακραία κάθαρση. Κατά τον ίδιο τρόπο, το Θέατρο αποτελεί κάτι κακό, διότι είναι η υπέρτατη ισορροπία που δεν αποκτάται δίχως την καταστροφή».
10.Τον Δεκέμβριο του 1959 ο σκηνοθέτης του έργου Jean-Louis Barrault (που έπαιξε και τον ρόλο του πρωταγωνιστή, Ντιέγκο) έγραψε ("Nouvelles Réflexions sur le Théâtre'', ''Bibliothèque d' Esthétique'' Flammarion 1959) τα εξής:
"Για μένα, η Πανούκλα ήταν σωτηρία από την συσσώρευση των μαύρων δυνάμεων που εξελίσσονται έως παροξυσμού: σύλληψη πρωταρχική, μαγική, εμπνευσμένη από τον Αρτώ. Αυτό θα έπρεπε να δώσει στο δράμα έναν ες-χειλη-κό λυρισμό.
Για τον Καμύ, η Πανούκλα ή ο δικτάτορας ήταν το Κακό, το κοινωνικό κακό, το οποίο μόνον ο φόβος διατηρούσε αλλά το οποίο η κατάργηση του φόβου θα έκανε να αποφύγουμε. Το στυλ του δράματος υπήρξε αρκετά μοντέρνο αλλά θα μπορούσε, επίσης, να γίνει αριστοφανικό.
Το κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο αντιλήψεών μας ήταν η κατάργηση του φόβου, πέρα από την πιο μεγάλη απελπισία κι απόγνωση.
Όσο κι αν πιστεύουμε στην ζωή, υπάρχει φόβος.
Από την στιγμή, όμως, που εξοικειώνεσαι πλήρως με την ιδέα του θανάτου, ο φόβος εξαφανίζεται και ξαναέρχεσαι στην ζωή -αλλά ελεύθερος!
Και σεβόμαστε αμοιβαία ο ένας τον άλλο.
Θέλησα, κάποια στιγμή, να προσθέσω στο βάθος ένα Αριστοφανικό στυλ.
Ο Καμύ ήθελε να κρατήσει αυτό το δεδομένο τραγικό μυστήριο.
Και πιστεύω ότι οι ειλικρινείς άνθρωποι δεν είναι σίγουροι αν η Πανούκλα μας ήταν ο Σωτήρας από το μέγιστο Κακό ή το κακό από το οποίο έπρεπε να σωθούμε''
11. «ΘΕΑΤΡΟ: “L’ Etat de Siege” του Albert Camus» -Άρθρο του Gabriel Marcel
Μετάφραση: Χρήστου Π. Παπαχριστόπουλου
Copyright: Christos P. Papachristopoulos
Σημείωμα του μεταφραστή: Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1948 από τον συγγραφέα Gabriel Marcel στην επιθεώρηση “Les Nouvelles littéraires”. Ασκεί κριτική στο θεατρικό έργο «ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ» και προκάλεσε τον Δεκέμβριο του 1948 την απάντηση με το άρθρο που έχει τον τίτλο «ΓΙΑΤΙ Η ΙΣΠΑΝΙΑ». Στο ενδιάμεσο, είχε μεσολαβήσει η παρουσίαση του έργου στο Παρίσι και η σύλληψη της ομάδας Καμύ από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.
«Η όλη κατασκευή είναι εντελώς τεχνητή, εντελώς εγκεφαλική… υπάρχει εξακριβωμένος ακαδημαϊκισμός σε αυτόν τον μανιακό… ύστερα από αυτό, δεν μπορώ πλέον να σκέφτομαι τον συγγραφέα αυτόν ως δραματικό κειμενογράφο… Δεν νομίζω ότι ήταν πολύ θαρραλέο ή και τίμιο ακόμα που έθεσε την δράση στην Ισπανία, στο Κάδιξ, και όχι σε κάποιο λιμάνι της Δαλματίας ή της Αλβανίας, π.χ., ή σε κάποιαν υπό τα Καρπάθια πόλη. Δεν μπορώ να αποφύγω την σκέψη ότι αυτές οι συνθήκες πιθανόν δεν αποτελούν σφάλμα του ιδίου του κ. Καμύ, του οποίου η θαυμαστή μουσική ακρίβεια, η μπραβούρα, είναι οφθαλμοφανής. Κάθε αμερόληπτο και καλά πληροφορημένο πρόσωπο θα συμφωνήσει ότι εδώ και λίγο καιρό τα νέα που είναι πιο επιρρεπή στο να βυθίζουν στην απόγνωση εκείνους που διατηρούν ένα ενδιαφέρον για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία δεν προέρχονται από την Ιβηρική χερσόνησο. Φαίνεται πως έγινε προσπάθεια να βρεθεί ένα υποκατάστατο προκειμένου να καταπραϋνθεί η οργή εκείνων που (καλώς ή κακώς) αποτελούν τους πρωταρχικούς στόχους του έργου το 1948 –επαναλάμβάνω, το 1948».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου